Morgunblaðið - 03.12.1974, Blaðsíða 31

— Páll ísólfsson
Framhald af bls. 19
þá má ekki gleyma því, sem hann
gerði fyrir kirkjusönginn i land-
inu.
Þegar dr. Páll sat við orgelið í
Dómkirkjunni, hvort heldur það
var á venjulegum helgidögum eða
stórhátíðum og ekki síður við sér-
stakar athafnir, var jafnan mikill
hátiðablær yfir tónlist hans.
Það er ótal margt, sem nú
rifjast upp, þegar hugsað er um
samstarfið við dr. Pál, meðan
hann var dómorganisti. Söngfólk
og prestar litu upp til hans, þótti
gott að starfa með honum, njóta
leiðbeininga hans, hlýju og vel-
Vildar. Þar sem jólahátlðin er
ekki lángt undan, langar mig til,
þesá að rifja upp lítið atvik frá
samstarfi okkar, .er skeði um
jólin, skömmu eftir að ég kom að
Dómkirkjunni. Það var við messu
á II. jóladag, ég hafði nýlokið
jólaprédikun minni, þegar raf-
magnið fór allt i einu af
kirkjunni, og eftir var að skíra
barn og ljúka messunni. Var nú
skjótt brugðið við á söngpalli og
maður sendur upp til þess að
„troða“ orgelið, eins og kallað var.
Skirnarsálmurinn var sunginn og
barnið var skirt við kertaljós og
hátíðasöngurinn sunginn.
Þegar sunginn var sálmurinn:
„Heims um ból“ i messulok, og
komið var þar í sálminum, þar
sem stendur: „himneskt ljós
lýsir ský“, kom rafmagnið og
birtan ljómaði í kirkjunni, og
tónaflóð orgelsins úr höndum dr.
Páls fyllti kirkjuna. Ljósadýrðin
og tónaflóðið gerði stundina
ógleymanlega.
Það fór ekki á milli mála, að á
hátiða og alvörustundum setti
orgelleikur dr. Páls sérstakan blæ
á þær athafnir, er fóru fram í
Dómkirkjunni. Það var sama,
hvort þjóðkunnir menn voru þar
kvaddir eða umkomulitlir ein-
staklingar voru þar til grafar
bornir. Oft lék hann saknaðarlag,
ótilkvaddur, þegar umkomulitlir
smælingjar áttu í hlut.
Dr. Páll var óvenjulega ljúfur
og heillandi samstarfsmaður,
manna skemmtilegastur heim að
sækja, frábærlega gestrisinn,
viðkvæmur og hjartahlýr og al-
varlega hugsandi.
Fyrir nokkrum árum var ég
staddur á heimili dr. Páls og frú
Sigrúnar. Það var á afmælisdegi
hans, 12. okt. Þá söfnuðust til
hans vinir og vandamenn, þvi að
hann vildi gjarnan hafa vini sína
hjá sér við hátíðleg tækifæri,
me'ðal þeirra var Stefano Islandi,
óperusöngvari. Þarna voru tveir
frábærir tónlistarmenn, dr. Páll
var að mestu hættur að leika á
pianoið sitt og Stefano hættur að
syngja. En nú settist dr. Páll við
pianoið og Stefano söng og við-
staddir tóku undir. Lögin voru
sálmalögin: „Víst ertu Jesú
kóngur klár“, sem dr. Páll hafði
fært í nýjan búning. Hinn sálmur-
inn var: „Þín miskunn ó, Guð“
Þarí erþetta vers:
„Já, dásöm er náð þín og dag
sérhvern ný,
ó, Drottinn í skaut þitt vér
flýjum.
Vér hræðast ei þurfum í
hælinu því,
er hörmunga dimmir af skýjum.
Þungbær sjúkdómur lamaði
smám saman starfsþrek þessa
andans manns, svo að lokum
mátti hann sig hvergi hræra. En
nú eru fjötrarnir fallnir og andi
hans er hafinn yfir allt hið
jarðneska og hverfula. Þar sem
hann fær að reyna blessun Guðs
eilifu fyrirheita. Frá Dóm-
kirkjunni fylgir dr. Páli kærleiks-
ríkur hugur þakklætis og virðing-
ar.
Oskar J. Þorláksson.
Fyrir u.þ.b. hálfu ári var ákveð-
ið að 23. nóv. síðdegis skyldi
frumflutt I Dómkirkjunni í
Gautaborg tónsmið fyrir orgel,
verk sem tileinkað var dr. Páli
Isólfssyni. Þennan sama eftirmið-
dag, sem verkið er frumflutt, er
Páll að kveðja þennan heim.
Páll spurði mig oftsinnis um
verkið meðan ég var að æfa það
og gladdist yfir því að ég varð æ
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 3. DESEMBER 1974
31
fjölda einstakra laga, einkum 1 hann að þvi, að þeim unga miðli
sönglaga, sem mörg voru óprentT væri forðað frá því að verða fá-
uð. tslensk tónlist og tónlistariðk- fengilegt „melodiradio" — með
un tóku stakkaskiptum á starfsár- þeirri afsiðun, sem þvi fylgir —
um Páls, og einkum jókst þekking þótt slikt hefði áreiðanlega verið
og almenningsáhugi á tónlistinni „hagkvæmara" og „ódýrara“.
og sffellt var Páll þar fræðandi og Sem skólastjóri Tónlistarskólans
hvetjandi. Erlendur tónlistarmað- í Reykjavik lagði hann enn
ur sagði einu sinni, að dr. Páll áþreifanlegri grundvöll undir
væri einn af fimm bestu organ- bætta tónmennt í landinu, annað
leikurum heimsins. Hann hélt hvort sjálfur eða með mannvali.
lengi sambandi við ýmsa orgel- Þótt Páll væri þannig þriggja
snillinga úti I löndum og aðra manna maki í embættum, var
erlenda listamenn og heimili hans hann einnig eldtungan i félags-
var f jölsótt. Glaðvært og gestrisið. málum. Gamlar fundargerðar-
Hann var áhugamaður og fróð- bækur i samtökum tónlistar-
leiksmaður um heimspeki og .per- manna geyma ófáar athugasemdir
sónusögu og bókamaður. Hann hai>s- rödd brennandi hugsjóna,
hafði einkum mætur á Þegar fundir ætla að verða hvers-.
Schopenhauer og æina sameigin-. dagsþrasi að bráð. I tónskáldskap
lega eftirlætisbók okkar nefni ég: ’ var hann tryggur þeirri hefð, aem
viðræður Eckermans við Goethe. hann kynntist svo náið og starfaði
Dr. Páll tsóífsson var einn . r urigur. Þetta var rótgróin og-
þeirra manna semhófu merki nýs öflug tónlistarhefð Mið-Evrópu.
tónlistartimabils I landinu. Sr. Hann var samt ekki þröngsýnn.
Matthías kvað svo um tónlistina: Við, sem yngri vorum og höfðum
að fyllra er þitt orð — en funa- lausari rætur, og honum ósam-
tunga — æðsta óðs — alira mála, fengum hlýlegar og upp-
skálda. Þeirri tónlist þjónaði Páll örvandi kveðjur frá honum, þegár
Isólfsson ævinlega í auðmýkt og nýsmíðar okkar höfðu fengið sér-
af myndugleika. lega háðuglega á baukinn i blöð-
Vilhjálmur Þ. Gfslason. um. Dr. Páll var óumdeilanlega
mikilmenni, allt þar til yfir lauk.
Löngu eftir að líkami hans
hafði bilast, settumst við saman i
nefnd til að velja og fjalla um
Við stöndum i þakkarskuld við nýjan viðbæti við sálmasöngbók-
dr. Pál Isólfsson. Ekki aðeins við, ina. Eðlilegt hefði verið, að seta
sem nutum kennslu hans og upp- hans i nefndinni væri eingöngu
örvunar beint, heldur og allur táknræn eins og komið var — en
„þjóðkórinn". Hann færði okkur svo mikið var sálarþrek hans, að
heim æðri tónlist, ekki dægur- hvorki hann né frú Sigrún tóku
flugnagerið úr öðrum löndum, annað i mál en að hýsa fundina.
heldur þann arf tónmennta, sem Þótt fundir væru langir og þreyt-
Vesturlönd eiga dýrmætastan. andi, gaf hann engum eftir, þekk-
Orgeltónleikar hans i Dómkirkj- ing hans og ábendingar á lög, stíl,
unni í Reykjavík voru í engu við- hljómaval og raddfærslu, voru
urkenndu hlutfalli við smæð og alltaf ákveðnar, markvissar. Þótt
fátækt umhverfisins, þeir hefðu sjálfir starfsdagar hans séu nú á
sómt sér jafn vel i sérhverri enda, munum við njóta þeirra
milljónaborg. Sem tónlistarráðu- lengi þakklátum huga.
nautur Ríkisútvarpsins stuðlaði Þorkell Sigurbjörnsson
Lagafrumvarp:
Tekjuskattshlunn-
indi bátasjómanna
sannfærðari. Sú tónlist, sem í dag
er kölluð „nútima-tónlist" féll
ekki inn í verkahring Páls að
flytja. En úr stólnum sinum á
Víðimel 55 hlustaði Páll mikið á
þessa tegund tónlistar og þrátt
fyrtr að hann væri ekki ætíð sam-
mála þeim aðferðum sem hafðar
voru i frammi heyrði ég aldrei
fordóma frá hans munni, til þess
var hann of vitur, og betur væri
að svo væri sem víðast, að þeir
sem við stýrið standa áttuðu sig á
þvi að tilveran hvorki byrjaði með
fæðingu þeirra né endar þegar
þeir kveðja. „Kinder, schaff was
neues“ sagði Wagner. Stöðvun á
sér engin stað, breyting er án
hvíldar, hvort augnablikið er
betra eða verra en það sem var ér
kannski einskis að.dæma. Veg-
visar verða þó á leið manna, vitar
sem forða mönnum frá algjörri
villu í ævintýri lifsins og Páll
Isólfsson var, er og verður einn
þessara vita. Líf Páls sjálfs var
reyndar stórt ævintýri. Hann var
dáður af landslýð og virtur langt
út yfir þá sjóa sem hann lofsöng í
sumum tónverkum sinum.
\ Páll var stjarna á martnfundum
og þegar hann sat við orgelið
töfruðu trillurnar og skalarnir
glitruðu og erfitt á ég að hugsa
mér Pál í eilifðinni öðruvísi en
þar einnig sem stjörnu.
Ekki skal hér rakinn organleik-
araferill Páls tsólfssonar, það
hefur verið gert annars staðar, er
og all-flestum svo ferskur í minni.
Ekki skal heldur talið upp það
persónulega þakklæti sem ég
skulda honum sem kennara,
þolanda og vini. Þau áhrif búa í
mér og öðrum nemendum hans og
verða e.t.v. mótuð í orð síðar.
Ekki skal Páll heldur tregaður,
hann hlaut að lúta tannhjóli tim-
ans sem aðrir. Heldur skal hér
þakkað fyrir langa ævi og þær
gjafir sem hann veitti þjóð einni
fámennri norður í Ishafi.
Líf og dauði halda áfram göngu
sinni hlið við hlið, verk verða
áfram frumflutt, lifa eða deyja
eða kannski gera þau hvort
tveggja og konsertinn mikli held-
ur áfram báðum megingrafar.
Ég kveð Pál með þakklæti til
þeirra forlaga sem leiddu mig til
hans eftir heldur kaldranalega
ferð suður yfir heiði að hausti til
fyrir allmörgum árum.
Ragnar Björnsson.
Dr. Páll Isólfsson er og verður
sterkur í minningu þeirra, sem
komust í nána snertingu við töfra
persónu hans og listar, en hvort
tveggja bar frá. Mörgum fer svo,
að þá minnast þeir hans, þegar
þeir njóta dýrustu smíða orgeltón-
listar. Hann lauk upp þeim ríka
heimi fyrir ófáum.
Þegar ég kom úr sveitinni til
Reykjavíkur fyrir löngu, hittist
svo á, að ég sá hann fyrstan þeirra
manna í höfuðborginni, sem ég
hafði heyrt talað um með aðdáun.
Hann var þá nýlega kominn heim
frá námi. Orðstír hans hafði
borizt austur í fásinnið, þar sem
margir höfðu ekki haft kynni af
öðrum hljóðfærum en harmóníku
og munnhörpu. Pípuorgel til-
heyrðu heimi ævintýranna og
ekki síður þeir menn, sem léku á
slik furðuverk, bæði með höndum
og fótum.
Ég lenti við þá götu, þar sem
Páll bjó þá. Því fékk ég svo fljótt
að sjá hann. Það var að þakka
Helga Lárussyni, að ég hafði
fengið hugboð um, að Island átti
tónlistarsnilling, ungan orgel-
meistara. Mér þótti hann tilkomu-
mikill að sjá. Síðan fékk ég að
heyra hann. En fjarskinn var
mikill milli mín og hans lengi.
Svo fékk ég að kynnast honum.
Og hann varð meiri í allri raun en
I bernskum draumi og tilsýndar.
Bæði vald hans á listinni, sál hans
í tónatúlkun, og maðurinn Páll.
Aldrei hef ég gleymt þeirri
messu, sem ég átti fyrsta með
honum. Ég var gestkomandi i
Reykjavík og messaði í Dómkirkj-
unni af einhverjum ástæðum. Eg
hafði valið sálm með lagi, sem
hafði ekki verið sungið þar i
kirkjunni svo menn myndu. Páll
fékkst ekki um það. Hann lét
kórinn syngja einraddað, kenndi
laglínuna fyrirvaralaust, og
orgelið fylgdi textanum af því
næmi, sem varð mér stórkostleg
uppgötvun.
Þetta var annars hversdagsleg
guðsþjónusta. En upp frá því vissi
ég það og fékk marga reynslu af
því seinna, að listamanninum Páli
var engin stund í helgu húsi
hversdagsleg. Jafnvel við hús-
kveðjur í þröngum hibýlum með
lítið harmoníum að tæki, lagði
hann sjálfan sig i hlutverk sitt.
Dr. Páll átti ómetanlegan þátt í
öllum stórum hátiðum kirkju og
þjóðar um áratugi. tslenzka kirkj-
an þakkar þá gjöf, sem hann var
henni og hún mun enn njóta, þótt
hann sé horfinn. Og þökk og sam-
úð umvefur frú Sigrúnu, dagsins
björtu dis í rökkvi kvöldsins, og
börnin öll með skylduliði.
,, Hann er úr augsýn á Þeirri
götu, sem við göngum um stund.
Að lokinni langri samfylgd er
aðdáun óblandin og persónuleg
þökk heil og djúp.
Sigurbjörn Einarsson.
Eitt sinn fyrir mörgum árum
gekk Páll tsólfsson götur Kaup-
mannahafnar I fylgd með ungu og
nú þekktu, íslenzku tónskáldi.
Tók hann þá skyndilega að velta
því fyrir sér hvort upphafstónn-
inn í hinni alþekktu Toccötu í
d-moll eftir J.S. Bach ætti að
byrja með pralltrillu eða
mordent, en það hefir löngum
verið deilumál meðal Bachsér-
fræðinga, þó flestir organistar
noti mordent. Þetta varð tilefni
tveggja tima umræðna, sem
snertu notkun skreytitóna í
barokmúsík og þá einkum orgel-
músík. Þessi saga kom mér í hug
er ég fyrir nokkru las grein eftir
einn lærisvein og raunar eftir-
mann Páls þar sem hann dáist að
leikni Páls í að spila fallega trill-
ur, en af þeim var nóg I tónlist
gömlu meistaranna, t.d. Buxte-
hudes. Þjóðverjar eru annálaðir
fyrir smámunasemi og ná-
kvæmni, hvort sem er í músik eða
á öðrum sviðum, það er t.d. all-
ólíkt hvernig þjóðverjar og eng-
lendingar túlka Bachorgelmúsik.
Páll var þýzk-menntaður organ-
isti, þó hann seinna stundaði
einnig nám i Frakklandi. Allur
hans orgelleikur ber líka vott um
sérlega nákvæmni og vöndun i
túlkun. Við þurfum ekki annað en
hlusta á þær fáu hljómplötur, sem
út hafa verið gefnar með orgel-
leik hans til að sannfærast um að
höfuðstyrkur hans var einmitt
hárnákvæm útfærsla á smámun-
unum, en það gefur verkinu þann
heildarsvip að aldrei gleymist. Ég
var 11 ára og það voru jólin 1930
þegar ég fyrst heyrði leik Páls í
gegnum útvarp frá Fríkirkjunni i
Reykjavík. Ég féll í stafi og upp-
frá þeim degi hefir nafnið Páll
tsólfsson verið umvafið helgi-
ljóma hins sanna listamanns i
mínum huga. Hann hefir verið og
mun verða Islenzkum organ-
leikurum sannkallað leiðarljós
um ókomna tíma og sanna þar
með, að jafnvel pralltrilla eða
mordent geta skipt sköpum þegar
á allt er litið.
Steingrimur Matthias Sigfússon
Nú er ekki annað eftir en að
kveðja Pál ísólfsson og þakka
honum nærri hálfrar aldar kynni
og samstarf. Fróðari menn en ég,
leikmaðurinn, minnast margvís-
legrar forustu hans í tónlistarmál-
um, hvort sem hann kom fram
sem tönskáld, organleikari eða
skipulagsmaður um félagsmál eða
glaður samkvæmismaður. Sein-
ustu samstarfsfundir okkar voru
heima hjá honurn i dómnefnd um
óperu fyrir Þjóðleikhúsið, þar
sem ég sat innanum hálærða
músikmenn og hafði það verkefni
að fara yfir texta verksins, skoða
bragarhætti þess og skáldskap.
Nú hafði dr. Páll lengi þurft að
þola þá raun að vera verklaus að
mestu í dagsins önn, en gat þó
fylgst með mönnum og málum.
Frú Sigrún kona hans hefur verið
mikil hetja í þeim átökum við
lifið og margir vinir Páls urðu
honum þar miklir drengir I raun.
Þegar dr. Páll varð 75 ára og ég
flutti um hann dálitið útvarpser-
indi, taldist okkur svo til að hann
hefði spilað við 2000 guðsþjón-
usturog 2500 jarðarfarir og setið
kringum 2000 fundi og lauslega
taldi ég, eftir þvi sem skrár ent-
ust, á þriðja hundrað blaðagrein-
ar, um 30 nótnaútgáfur, auk
Guðlaugur Gíslason (S) og
Pétur Sigurðsson (S) hafa lagt
fram á Alþingi frumvarp til laga
um breytingu á undanþágu-
ákvæðum tekjuskattslaga. Leggja
þeir til að aftan við 10. gr. lag-
anna (1. nr. 68/1971), sem fjallar
um tekjur undanþegnar tekju-
skatti, bætist nýr stafliður, svo-
hljóðandi: „Tekjur sjómanna
af bolfiskveiðum á bátaflotanum.
Greinargerð með frumvarpinu
er svohljóðandi.
Frá fyrstu tíð hefur verið talið
eðlilegt og sjálfsagt að sjómenn
Pétur Sigurðsson alþingismaður.
bæru meira úr býtum fyrir vinnu
sina en almennt gerist hjá þeim
sem í landi vinna, enda í flestum
tilfellum um áhættusamari vinnu
að ræða og lengri og óreglulegri
vinnutíma.
Nú er svo komið, að með hverju
árinu sem iíður reynist erfiðara
að fá menn til starfa á þeim hluta
bátaflotans, sem bolfiskveiðar
stundar. Byggist þetta fyrst og
fremst á þvi, að tekjumöguleikar
þar eru orðnir mun minni en á
hinum nýrri og stærri skipum og í
mörgum tilfellum einnig mun
minni en við ýmis hægari og
áhættuminni störf í landi. Hefur
þetta leitt til samdráttar í útgerð
hinna smærri báta, enda hefur
heildarþorskfiskafli bátaflotans
farið minnkandi ár frá ári nú að
undanförnu eins og skýrslur
Fiskifélags lslands bera með sér.
Þegar þess er gætt, að enn þá er
það svo, að afli hinna smærri
báta, sem stunda bolfiskveiðar, er
í allmörgum sjávarplássum undir-
staðan undir atvinnulífi byggðar-
lagsins, er ekki nema eðlilegt að
Alþingi grípi til þeirra ráða, sem
fyrir hendi kunna að vera til úr-
bóta i þessum efnum, og telja
flm., að samþykkt frv. þess, sem
hér er flutt, miði í þá átt.
Á það skal að lokum bent, að í
skýrslum Fiskifélags Islands er
Guðlaugur Gislason alþingis-
maður.
að finna hefðbundna reglu hvað
um sé að ræða, þegar talað er um
bolfisk- eða þorskfiskveiðar báta-
flotans, og gæti það að sjálfsögðu
orðið leiðbeinandi um, hvaða tekj-
ur um er að ræða, sem undan-
þegnar yrðu tekjuskatti, ef frv.
yrði samþykkt.