Morgunblaðið - 03.12.1974, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 3. DESEMBER 1974
29
Inngangur.
SJÁVARÚTVEGURINN sér fyrir
meginhluta gjaldeyrisöflunar
iandsmanna og er undirstaða
hinna miklu efnahagsframfara
þjóðarinnar á þessari öld. Má
óhikað fullyrða, að íslendingar
hafi yfirburði yfir aðrar þjóðir í
fiskveiðum og frumvinnslu aflans
vegna nálægðar gjöfulla fiski-
miða, sérréttinda innan fiskveiði-
lögsögu og við löndun og vinnslu
aflans og ekki sist vegna reynslu
og Harðfylgni íslenskra fiski-
manna, útvegsmanna og fiskverk-
enda. Þrátt fyrir nauðsyn þess að
renna stoðum undir aðrar at-
vinnugreinar, verður sjávarút-
vegur áfram um næstu framtíð
þessi grundvallaratvinnugrein
þjóðarinnar. Nauðsyn ber því til
að hlúa að sjávarútvegi, efla og
breikka grundvöll hans, svo að
hann verði fær um að gegna sínu
mikilvæga lykilhlutverki í þjóðar-
búinu. Um það markmið er alger
eining, þótt menn séu ekki á eitt
sáttir með hvaða hætti því mark-
miði verði best náð.
Þennsla eða kreppa í sjávarút-
vegi hefur mikil áhrif á efnahag
þjóðarinnar. Öllum íslendingum
er ofarlega í huga hið mikla áfall,
er þjóðarbúskapurinn varð fyrir
við hrun síldveiðanna. Síldarafl-
inn minnkaði úr 770 þúsund tonn-
um árið 1966 i 57 þúsund tonn
árið 1969 og síðan hvarf síldin. Nú
hefur þorskaflinn farið minnk-
andi undanfarin ár og þvi skal á
það minnt, að ef svipaður afla--
brestur ætti sér stað i þorskveið-
um, yrðu afleiðingarnar alvar-
legri en orð fá lýst. íslendingar
hafa því fengið aðvörun og engin
ríkisstjórn mundi nokkurn tíma
liða, að grundvallarhagsmunum
þjóðarinnar sé stefnt í hættu.
Ástand fiskstofnanna.
Stefna íslensku ríkisstjórnar-
innar í fiskveiði- og hafréttarmál-
um er þessvegna mikilvægt um-
ræðuefni, en ef gera á stefnu
rikisstjórnarinnar i þessu tilliti
skil, þá verður aðeins að líta á
ástand fiskstofnanna, sem og þró-
un aflamagns og veiða síðustu ár.
Vísindamenn fiskveiðiþjóða,
sem veiðar stunda í N-Atlantshafi
eru þeirrar skoðunar, að allir
stærri þorskstofnarnir séu full-
nýttir og sumir jafnvel ofveiddir.
A siðasta áratug hefur stórum út-
hafstogurum, frysti- og verk-
smiðjuskipum fjölgað, en þeir eru
færir um að sækja sjó í nær hvaða
veðri sem er og möguleiki þeirra
á að færa sig frá einu hafsvæði til
annars, þar sem heíst er veiðivon
hverju sinni, hefur aukist að
sama skapi. Staðreynd er, að af-
köst flotans hafa aukist vegna
ýmiskonar endurbóta á veiðar-
færum, siglinga- og fiskleitar-
tækjum.Aukin sókn í þroskstofn-
ana hefur víðast hvar nær enga
langvarandi aflaaukningu i för
með sér heldur þvert á móti
minni afla á sóknareiningu. Það
er þvi ljóst að þorskafli i N-
Atlantshafi verður ekki aukinn
meir en orðið er. Minnkandi sókn
dregur að visu aðeins úr afla-
magni, en hins vegar mun afli á
sóknareiningu vaxa, sem stuðlar
að hagkvæmari fiskveiðum. Æski-
legt er því að draga úr sókninni i
þorskinn, í sumum tilvikum jafn-
vel nauðsynlegt. Æskilegasta
sóknin, er helmingur af núver-
andi sókn, en þvert á móti má
búast við að ástandið versni.
Vísindamenn telja, að ekki sé
að vænta síldarafla úr norsk-
islenska síldarstofninum í náinni
framtíð. Islensku síldarstofnarnir
eru nú friðaðir í von um árangur,
en þessir stofnar eru mun minni.
Norðursjávarsíldarstofnarnir eru
meir en fullnýttir og ekki búist
við auknum afla næstu ár, þvert á
móti. Hefur verið settur hámarks-
aflakvóti á síldveiðar á Hjalt-
lands- og Norðursjávarmiðum,
sem takmarka veiðar íslendinga
og má búast við enn frekari tak-
mörkunum. Þorskstofnarnir við
Norður-Noreg og í Barentshafi
eru þegar ofveiddir. Sett var afla-
hámark með samkomulagi, þeirra
þriggja þjóða, sem mestra hags-
muna höfðu að gæta í þessum
veiðum, en samkomulag þetta fór
út um þúfur vegna mikilla veiða
annarra þjóða, sem ekki voru
aðilar að samkomulaginu. Þar
sem norðmenn hafa í hyggju að
loka fyrir togveiðum á stórum
veiðisvæðum við Norður-Noreg
mjög bráðlega, má búast við auk-
inni ásókn á íslandsmið. Settir
hafa verið veiðikvótar við
Labrador og Nýfundnaland, svo
ekki er búist við auknum afla á
þeim svæðum. Grænlenski þrosk-
stofninn hefur minnkað síðustu
ár, svo að draga mun verulega úr
þorskgöngum þaðan. Líklegt má
telja, að settir verði aflakvótar á
flatfisk og þorskfiska- og makríl-
stofna I Norðursjó.
Samkvæmt upplýsingum frá
sérfræðingum Hafrannsóknar-
stofnunarinnar, hefur sóknin í
íslenska þorskinn aldrei verið
meiri en nú. Þrátt fyrir útfærslu
landhelginnar i 50 sjómílur virð-
ist sókn útlendinga lítið hafa
fiskur, sem á það til að ráfa milli
fjarlægra hafsvæða. Fiskifræð-
ingar eru þess vegna ekki á eitt
sáttir, hvort lita beri á ufsann i
NA-Atlantshafi sem einn stofn
með mörg hringningarsvæði, eða
fleiri meira og minna sjálfstæða
stofna. Rannsóknir á ufsastofnin-
um hér við land benda eindregið
til þess að stofninn sé nú skyn-
samlega nýttur. Þar sem stofn-
stærð ufsans kann að breytast
vegna gangna til og frá landinu
geta aflahorfurnar breyst til
beggja vona. Við óbreytt ástand
stofnsins má reikna með að ufsa-
afli islendinga næsta ár verði ein-
hvers staðar á bilinu 60—70 þús.
smálestir.
Eins og margoft hefur komið
fram í fréttum, reikna sérfræð-
ingar Hafrannsóknastofnunarinn-
ar með mikilli loðnugengd á
næstu vertíð, þannig að sá þáttur
málsins ætti ekki að hamla góðri
loðnuvertíð á næsta vetri.
Um aðra stofna skal sagt i
stuttu máli, að ekki er reiknað
hins vegar 51 þús. lestum meiri
en á sama tíma í fyrra, eða 132
þús. lestir í októberlok á móti 81
þús. lestum á sama tíma i fyrra.
Árið 1972 var togaraaflinn u.þb.
63 þús. lestir eða tæplega helm-
ingur af afla togaranna fyrstu tíu
mánuði ársins í ár.
Skipting þorskafla bátaflotans
eftir veiðarfærum hefur ekki
breyst mikið á undanförnum
árum. Aðalbreytingin er sú að
árin 1972 og 1973 hefur netaafl-
inn verið hlutfallslega meiri en
næstu fjögur árin á undan eða
u.þ.b. 47% á móti 37—40% af
þorskafla bátaflotans. Hins vegar
hefur botnvörpuaflinn minnkað
eða úr 27—32% á árunum
1968—1971 niður í 24% árið 1972
og 20% árið 1973 af þorskafla
bátaflotans.
Veióar, sem háðar eru leyf-
um sjávarútvegsráðuneyt-
isins og togveiðar.
Þær veiðar, sem nú eru háðar
leyfum ráðuneytisins samkvæmt
Matthías Bjarnason sjávarútvegsráherra.
Rœða
Matthíasar
Bjarnasonar
sjámrútvegs-
ráðherra
á aðal- ,,
fundi LIÚ
minnkað og sókn íslendinga hefur
aukist talsvert með stækkandi
skipastól. Engu að siður hefur
þorskaflinn minnkað úr 474.000
lestum árið 1970 í 379.000 lestir
árið 1973. Þessum minnkandi afla
veldur einkum tvennt.
1) Þeir árgangur, sem veiðin
byggist á eru flestir undir meðal-
lagi.
2) Vegna minnkandi stofn-
stærðar við Grænland hefur dreg-
ið verulega úr þorskgöngum það-
an.
Þá má og nefna, að sóknarþung-
inn á öllum miðum er svo mikill,
að meira er veitt af smáþorski, en
sem nemur eðlilegri grisjun
stofnsins og fæst þvi ekki lengur
hámarksnýting út úr stofninum.
Hefur þetta ástand nú ríkt um
nokkurra ára skeið og f'er versn-
andi.
Nýliðin vetrarvertíð SV-lands
var mjög lök, eins og búist hafði
verið við. Allt bendir til þess, að
sú næsta verði síst skárri. Með
þeirri sóknaraukningu, sem orðið
hefur undanfarin ár, reiknar Haf-
rannsóknarstofnunin með, að
heildarþorskaflinn á Islandsmið-
um í ár verði tæpar 370 þús. lest-
ir, en árið 1975 lækki aflinn í
rúmar 350 þús. lestir.
Árabilið 1970—1973 hefur
heildarýsuaflinn á Islandsmiðum
numið að meðaltali tæpum 44.000
lestum á ári. Á þessu tímabili
komst aflinn lægst í 39.000 lestir
árið 1972 og hafði þá ekki orðið
eins lítill síóan árið 1946. Aðal-
orsök þessarar aflarýrnunar má
rekja til lélegs klaks nær óslitió í
meira en áratug. Siðan árið 1958
hefur klak aðeins hreppnast all-
þokkalega. Það verður þvi ekki
um neina verulega breytingu á
ýsuaflanum að ræða í náinni
framtíð. Með núverandi sókn ger-
ir Hafrannsóknastofnunin ráð
fyrir að heildarýsuaflinn árið
1975 verði um 46.000 tonn.
Ufsaaflinn hefur verið með
allra mesta móti undanfarín ár.
Fer þar saman vænir árgangar og
aukin sókn. Þá hefur hlutur
islendinga í heildaraflanum farið
sifellt vaxandi. Ufsinn er flökku-
með verulegum breytingum á
þeim.
Starfsemi Hafrannsókna-
stofnunarinnar.
Á árinu 1974 störfuðu á Haf-
rannsóknastofnuninni 19 sér-
fræóingar á hinum ýmsu sviðum
hafrannsókna. Annað starfslið
var 30 manns. Auk þess störfuðu
37 manns á hinum fjóru rann-
sóknaskipum stofnunarinnar,
þannig að heildarfjöldi starfs-
manna á árinu var 86 manns.
Starfsemi stofnunarinnar var
með liku sniði og undanfarin ár,
enda er nauðsynlegt að gagna-
söfnun og úrvinnsla sé i ákveðn-
um skorðum, til þess að saman-
burður milli einstakra ára eða
timabila sé raunhæfur.
I byrjun ársins var lögð fram
áætlun til þriggja ára varðandi
haf- og fiskirannsóknir, fiskileit
og veiðitilraunir á vegum stofn-
unarinnar og var hún send rikis-
stjórn, alþingismönnum öllum svo
og til umsagnar forráðamanna
fiskveiða og útgerðar.
Þá má geta þess að nýlega var
opnað útibú Hafrannsóknastofn-
unarinnar á Húsavík og er ætlun-
in að næsta útibú stofnunarinnar
verði á Hornafirði og verður það
vonandi opnað á næsta ári.
Sérfræðingar stofnunarinnar
sátu ýmsa fundi erlendis, sem
fjölluðu um alþjóólega stjórnun
fiskveiða, fiskfriðunarmál, afla-
takmarkanir og almennar haf-
rannsóknir.
Þróun aflamagns.
Þorskafli íslendinga á einu ári
hefur mestur orðið 474 þús. lestir
árið 1970. Síðan þá hefur hann
stöðugt farið minnkandi. 1971
nam hann 421 þús. lestir, 399 þús.
lestir 1972 og í fyrra var hann 379
þús. lestir eða 20% minni en árið
1970!
Samkvæmt bráðabirgðatölum
Fiskifélags Islands var þorskafli
bátaflotans 38 þúsundum lestum
minni í lok október í ár (226 þús.
lestir) en á sama tíma í fyrra (264
þús. lestir). Afli togaranna var
sérstökum leyfisbréfum útgefn-
um á sérstakan bát, eru:
Rækjuveiðar, Humarveiðar,
Skelfiskveiðar, Spærlingsveiðar,
Loðnuveiðar í flotvörpu,
Kolmunnaveiðar, Dragnóta-
veiðar, Veiðar með þorsk- eðaýsu-
nót, Hvalveiðar.
Veiðileyfi til ofangreindra
veiða eru öll bundin ýmsum skil-
yrðum, sem eru breytileg frá einu
svæði til annars. Lúta þau skilyrði
m.a. aó gerð og notkun veiðar-
færa, veiðisvæðum, veiðitimum,
aflasamsetningu og lágmarks-
stærð.
Um hinar leyfisbundnu veiðar
er það að segja, að þær hafa yfir-
leitt gengið vel fyrir sig og
árekstra-lítið. Þannig gengu t.d.
loðnuveiðar í flotvörpu ágætlega
á siðustu loðnuvertíð og án þess
að tilárekstrakæmimilli þeirra
báta, er notuðu hringnót, og
hinna, sem notuðu flotvörpu. Þá
hafa spærlingsveiðar gengið vel
nú i sumar og hefur af eftirlits-
manni ráðuneytisins verið fylgst
mjög vel með því að spærlings-
veiðileyfi hafi ekki verið notuð til
annars en veiða á hreinum spærl-
ingi. Humarveiðar gengu ekki vei
á síðustu vertíð eins og menn
muna og sé ég ekki ástæðu til þess
að rekja það frekar né þær tak-
markanir sem ráðuneytið hefur
þurfti að gera á sókn i þessar
veiðar.
Þegar minnst er á sóknartak-
markanir fer ekki hjá því að upp í
hugann komi skelfisk- og einkum
þá rækjuveiðar. Eins og menn
vita hefur sókn smábáta í þessar
veiðar verið svo mikil á undan-
förnum árum, að um alllangt
skeið hefur þótt nauðsynlegt að
binda veiðileyfi við ákveðin svæði
eóa firði. Það er óþarft að lýsa
nánar þeim reglum, sem um þetta
hafa gilt, enda mun öllum í fersku
minni fjaðrafok það sem varð út
af rækjuveiðum á Húnaflóa nú i
haust. Þær deilur og reynsla sú,
sem fengist hefur, á öðrum slík-
um svæðum svo sem í lsafjarðar-
djúpi sýna okkur, að þær reglur
sem gilt hafa um veitingu rækju-
og skelfiskleyfa, hafa hvorki dug-
að til að hægt væri að hafa höml-
ur á of mikilli sókn né of mikilli
fjárfestingu í landi. Vegna þessa
hefur nú verið lagt fram á Al-
þingi frumvarp til laga um sam-
ræmda vinnslu sjávarafla og
veiða, sem háðar eru sérstökum
leyfum. Frumvarp þetta gerir ráð
fyrir því að sjávarútvegsráðu-
neytið geti sett almennar og
svæðisbundnar reglur, er stuðli
að samræmingu milli veiðiheim-
ilda samkvæmt sérstökum rækju-
og skelfiskveiðum og vinnslugetu
þessara greina fiskiðnaðarins
m.a. með skiptingu afla milli
vinnslustöðva. Allir útgerðar-
menn þekkja lögin sem sett voru
fyrir tæplega einu ári um veiðar
með botnvörpu, flotvörpu og
dragnót i fiskveiðilandhelginni.
Ekki er von til þess að allir séu á
eitt sáttir um ágæti þessara laga
eða þeirra veiðiheimilda sem þau
veita oghafaráðuneytinuá þeim
tíma, sem þau hafa verið í gildi,
borist ýmsar áskoranir um rýmk-
un á þelm heimildum, sem þar
eru veittar eða þá um setningu
enn frekari friðunarsvæða. I
þessu sambandi vil ég taka það
fram, að samkvæmt þessum lög-
um er ráðherra ekki heimilt að
rýmka nokkuð þær togveiðiheim-
ildir, erílögunumgreiniren hins
vegar getur hann takmarkað enn
meir þær togveiðiheimildir, sem
þar eru ákveðnar t.d. með setn-
ingu reglugerða um sérstök línu-
og netasvæði og um sérstök
friðunarsvæði. Um þessi lög er
annars það að segja, að skv. 18. gr.
þeirra skal sjávarútvegsráðu
neytið láta endurskoða þau fyrir
31. desember 1975. Nú er að hefj-
ast í ráðuneytinu undirbúningur
að þessari endurskoðun og er þess
vegna ekki enn hægt að skýra frá
því hvernig henni verður hagað,
en svo mikið er þó víst að hún
mun fara fram í víðtæku sam-
starfi við útgerðarmenn og sjó-
menn. Verður ykkur útgerðar-
mönnum og fleirum aðilum gef-
inn kostur á því að gera tillögur
um breytingar á lögunum og síð-
an er ætlunin að um þessar tillög-
ur verði fjallað i sértakri nefnd,
þar sem m.a. skuli eiga sæti full-
trúar sjómanna og útvegsmanna.
Ég hef hug á því að ákvörðun um
aðgerðir til endurskoðunar lag-
anna verði tekin fyrir næstkom-
andi áramót og að stefnt verði að
því, að frumvarp til breytinga á
lögunum liggi fyrir Alþingi i
þingbyrjun haustið 1975.
Starfsemi Rannsókna-
stofnunar fiskiðnaðarins.
I Rannsóknastofnun fiskiðnað-
arins starf nú að jafnaði 34—40
manns þar af 13 háskólamenntað-
ir sérfræðingar. Drjúgur hluti af
starfsemi stofnunarinnar er enn
sem fyrr nauðsynlegar efnagrein-
ingar og gerlarannsóknir á út-
flutningsafurðum.
Af stærri viðfangsefnum má
nefna tilraunir sem verið er að
gera með nýtingu ýmissa auka-
afurða fiskiðnaðar t.d. fiskinnyfla
og benda fyrstu niðurstöður til
þess að vinna megi mjög verðmæt
efni úr slógi. Þessu skyldar eru
tilraunir með þróun markaðsvöru
úr ýmsum minna þekktum fisk-
tegundum, sem hugsanlega gætu
orðið þýðingarmiklir nytjafiskar í
framtíðinni.
Áformað er að útibú frá Rann-
sóknastofnuninni taki til starfa á
Isafirði i byrjun næsta árs, i sam-
ræmi við ályktun Alþingis frá
fyrra ári um stofnun slíkra útibúa
í öllum landsfjórðungum. Með
útibúunum er vonast til þess að
bæta megi stórlega hverskonar
rannsóknaþjónustu við fiskiðnað-
inn á þessum svæðum og er þegar
komin góð reynsla af þess háttar
starfsemi í Vestmannaéyjum þar
sem fiskvinnslufyrirtækin á
staðnum reka i sameiningu rann-
sóknastofu sem stjórnað er af ein-
um sérfræðingi Rannsóknastofn-
unar fiskiónaðarins.
Franihald á bls. 34