Morgunblaðið - 16.09.1975, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 16. SEPTEMBER 1975
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavik.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthias Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, simi 10 100.
Auglýsingar Aðalstræti 6, simi 22 4 80.
Áskriftargjald 800.00 kr. á mánuði innanlands.
Í lausasölu 40,00 kr. eintakið
Iistdans á sér ekki
J langa sögu á íslandi og
raunar má fullyrða að veik-
burða tilraunir til þess að
skapa grundvöll fyrir þá
listgrein hér á landi hafi
jafnan orðið að engu og
lítil von um árangur fyrr
en nú. Sýning íslenzka
dansflokksins á Coppelfu
síðastliðinn vetur og nú
síðustu daga markar þátta-
skil í sögu íslenzks listdans.
Þessi sýning hefur sannað
að Iistdans á sér tilverurétt
á íslandi. En til þess að
þessi nýgræðingur meðal
listgreina hér á landi hafi
nokkra von um að vaxa úr
grasi og öðlast sjálfstætt
líf, verða réttir aðilar að
veita þann stuðning sem til
þarf.
Þjóðleikhúsið hefur frá
árinu 1952 starfrækt list-
dansskóla og skal sú starf-
semi sízt vanmetin. Henni
hefur verið haldið uppi af
þrautseigju og vilja frekar
en mætti. Oft hefur reynzt
afar erfitt að fá hæfa
kennara til skólans en það
er að sjálfsögðu forsenda
þess að takast megi að
hyggja upp lífvænlegan
dansflokk hér. En rúmlega
tveimur áratugum eftir að
Listdansskóli Þjóðleikhúss-
ins tók til starfa, eða á
árinu 1973, var ráðizt í að
stofna íslenzka dansflokk-
inn og koma upp hópi dans-
ara, sem hefði listdans að
atvinnu sinni. Launakjör
þeirra dansara, sem eru í
íslenzka dansflokknum eru
að sjálfsögðu langt fyrir
neðan það sem þyrfti að
vera, en þó hefur tekizt að
halda lífinu í flokknum
um tveggja ára skeið og er
vafalaust þrekvirki út af
fyrir sig. Til þessa þarf
fjármagn og í fyrsta skipti
á þessu ári var fé veitt á
fjárlögum til Islenzka
dansflokksins, um tvær
milljónir króna. Að auki
lagði Þjóðleikhúsið dans-
flokknum til f jórar milljón-
ir króna. Þetta er auðvitað
of lítið fjármagn til þess að
hægt sé að halda upp starf-
rækslu dansflokks, og sú
staðreynd að það hefur tek-
izt, er vafalaust fyrst og
fremst til marks um vilja
og áhuga meðlima dans-
flokksins. Að auki hefur
verið komið upp styrktar-
mannakerfi og munu
félagar í því nú vera
400—500, sem greiða
ákveðið árgjald og fá í þess
stað ókeypis aðgang að
sýningum dansflokksins.
Nú stendur fjárlagasmíð
yfir og fyrir áramót mun
Alþingi afgreiða fjárlög
fyrir árið 1976. Vafalaust
eru margar óskir og marg-
víslegar kröfur gerðar á
hendur fjármálaráðherra
og fjárveitinganefnd
Alþingis og auðvitað er
ekki allt hægt að gera fyrir
alla. Engu að síður telur
Morgunblaðið, að fjárveit-
ingavaldið eigi að meta það
merka starf, sem unnið
hefur verið á vegum Is-
lenzka dansflokksins og
leggja honum til nokkuð
meira fé á næsta ári, fjár-
magn sem gera mundi
dansflokknum kleift að
auka að mun starfsemi
sína. Sönnun fyrir því, að
þessu fjármagni yrði ekki
illa varið, eru sýningar þær
á Coppelíu sem staðið hafa
yfir í Þjóðleikhúsinu
undanfarna daga og fyrr á
þessu ári. Ennfremur er
Islenzki
dansflokkurinnn
fyllsta ástæða til að hvetja
almenning til að styðja
starfsemi Islenzka dans-
flokksins með því að gerast
styrktarmeðlimir hans.
Fyrir mörgum áratugum
var tónlistarlíf á Islandi í
raun og veru byggt upp
með þeim hætti og veru-
legum stuðningi hins al-
menna borgara.
Nú þarf þessi nýja list-
grein sem hér er að nema
land á slíkum stuðningi að
halda og sú mikla aðsókn
sem verið hefur að
sýningum Islenzka dans-
flokksins og Þjóðleikhúss-
ins á Coppelíu sýnir, að
fólk kann vel að meta það
starf sem þarna er unnið.
Það er merkileg stað-
reynd að okkar fámenna
þjóð skuli hafa eignazt
einn fremsta ballettdans-
ara í heimi í dag, sem er
Helgi Tómasson. Hann
hefur sýnt þessari listgrein
á Islandi verulega ræktar-
semi og þar með hvatt
íslenzka listdansara til
frekari dáða. Það framlag
hans til íslenzks listdans
ber að meta. Það er
ánægjuefni að sjá nýja list-
grein festa rætur og það
verður ekki síður ánægju-
legt að fylgjast með henni
vaxa og dafna. Það gerir
hún ef til kemur nægilegur
stuðningur almennings og
almannavalds.
STIKUR
Jóhann Hjálmarsson
Útburðarsaga
í safnriti, sem Karl H.
Bolay hefur ritstýrt og nefnist
Svenskarna och deras immi-
granter (Immigrant-lnstitutet
Stockholm 1974), segja
nokkrir erlendir rithöfundai
búsettir í Svíþjóð frá kynnum
sínum af sænsku velferðinni.
Eftir frásögnum þeirra að
dæma er erfitt að vera inn-
flytjandi í Sviþjóð. Á alþjóð-
legu rithöfundarmóti í Mölle í
ágúst sl. spurði ég þá Karl H.
Bolay og Nenad Andrejevic,
sá fyrrnefndi er þýskur inn-
flytjandi sá síðarnefndi júgó-
slavneskur, um viðhorf þeirra
til Svíþjóðar. Þeir voru sam-
mála um að í Svíþjóð væru
innflytjendur litnir sörnu aug-
um og Gyðingar í Þýzkalandi
forðum.
Saga Nenad Andrejevic
minnir á gömul ævintýri.
Hann fæddist árið 1931 í
Nisch í Serbiu. Móðir hans,
1 6 ára stúlka, treysti sér ekki
til að sjá fyrir honum og bar
hann þess vegna út. Hún
henti honum í fljót. En Nen-
ad litli sökk ekki heldur barst
inn í runna við bakkann. Það-
an heyrði önnur kona barns-
grát og bjargaði Nenad. Hún
fór með hann heim til sín og
gekk honum í móður stað.
En tveimur árum síðar dó
konan. Þá lenti Nenad hjá
sigaunum. Þar fann lögregl-
ah hann og kom honum fyrir
hjá konu einni. Hún var ekki
langlif. Eftir dauða hennar
lenti Nenad á götunni. Hann
varð að bjarga sér sjálfur.
Helztu næturstaðir hans voru
járnbrautarstöðvar og húsa-
garðar. Hann tók þátt i and-
spyrnuhreyfingunni gegn
Þjóðverjum með því að flytja
bréf og skilaboð milli manna.
Nenad Andrejevíc var
ákveðinrl í að brjótast til
mennta. Hann lagði hart aS
sér og komst í herháskóla og
útskrifaðist þaðan liðsforingi
Næst !á leiðin í listaháskóla
Þar lauk Nenad lika prófi
með góðum vitnisburði.
Hann langaði til að verða
myndlistarmaður, en þó
einkum rithöfundur. Hann
gerðist blaðamaður 1 952 og
varð ritstjóri bókmenntalegs
vikublaðs i Belgrad. Blaðið
þótti of frjálslynt og var Nen-
ad refsað með því að draga
af launum hans. Mótleikur
hans var að skrifa lika fyrir
önnur blöð. En að því kom að
Nenad var ekki vært í heima-
landi sínu. Hann sótti um
leyfi til að ferðast til útlanda.
Hann var kallaður fyrir em-
bættismenn lögreglustjór-
ans, sem tjáðu honum að
hann skrifaði vel, en ...
Þetta var stórt en, sem Nen-
ad átti að skilja. Hann lofaði
að sjálfsögðu að koma aftur
og sagðist ætla að skrifa um
ferðir sinar. Þú sýnir okkur
greinarnar áður en þú birtir
þær, sögðu embættismenn-
irnir. í Serbíu eru að sögn
Nenads 365 rithöfundar, en
aðeins 10 þeirra fá útgefnar
bækur. Hinir verða að láta
Borgarleikhúsið i Gautaborg.
Þar býr hann nú ásamt konu
og tveimur sonum. Við höf-
um það gott í Svíþjóð, sagði
Nenad. Það er mikils virði að
búa við algjört tjáningar-
frelsi. En bilið milli og inn-
flytjendanna og Svíanna er
breitt. Þeir líta niður á okkur.
Að sögn Nenads á hann
um 100 óprentuð handrit í
fórum sínum: Ijóð, smásög-
ur, leikrit, skáldsögur. Hann
dáðist mikið að íslenskum
sjónvarpsleikritum og sagði
að þau minntu hann á Júgó-
slavíu. Hann er í stjórn ný-
Frá Mölle. Teikning eftir Nenad Andrejevic.
sér nægja félagsskirteini rit-
höfundafélagsins.
Nenad Andrejevic kom til
Svíþjóðar 1965. í fyrstu var
enga atvinnu að fá aðra en
uppþvott á veitingahúsum
og verksmiðjuvinnu, En nú
komu listrænir hæfileikar
Nenads til hjálpar. Hann var
ráðinn leikmyndasmiður við
stofnaðs bandalags innflytj-
endarithöfunda í Svíþjóð. í
haust kemur út Ijóðabók eftir
hann á serbísku og í safnriti
með verkum innflytjenda,
sem væntanlegt er á þessu
ári, á hann smásögu og Ijóð.
Nenad kveðst ekki geta beð-
ið lengur eftir að koma verk-
um sínum á framfæri. Fáist
ekki útgefandi að þeim ætlar
hann að gefa þau út sjálfur.
Nenad sagði að ein milljón
og tvö hundruð þúsund
Júgóslavar væru landflótta,
flestir þeirra, eða hálf milljón,
byggju í Þýzkalandi. Margir
væru í Svíþjóð.
Innflytjendur í hópi rithöf-
unda hljóta að eiga erfitt
uppdráttar í framandi
landi. Flestir þeirra læra
ekki nýtt mál að gagni.
Nenad Andreijevic talar
sæmilega sænsku, en
treystir sér ekki til að
semja bækur á sænsku.
Dæmi eru þó um útlendinga I
Svíþjóð, sem náð hafa góðu
valdi á málinu. Þekktastur
þeirra er Grikkinn Theodor
Kallifatides, sem nú er rit-
stjóri kunnasta bókmennta-
tímarits Svía, Bonniers Litter-
ára Magasin (BLM), og hefur
auk þess samið skáldsögur á
sænsku og ort og þýtt með
jafngóðum árangri og hann
væri barnfæddur í Svíþjóð.
Sænska skáldið, Tomas
Tranströmer, hefur sagt mér,
að Kallifatides sé furðuverk.
Á skömmum tíma hafi hann
tileinkað sér málið með frá-
bærum árangri.
Meðal þeirra, sem eiga
verk í safnritinu Svenskarna
och deras immigranter, er
Eistlendingurinn Andres
Kúng, en greinar eftir hann
hafa oft birst i Morgunblað-
inu. Ein bóka hans hefur
komið út í íslenskri þýðingu:
Eistland — smáþjóð undir
oki erlends valds (1 973).