Morgunblaðið - 05.10.1975, Qupperneq 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. OKTÓBER 1975
25
í orði og á borði
í sumar skrapp ég í heim-
sókn til Færeyja og ferðaðist
þar nokkuð um. Á því er ekki
nokkur minnsti vafi, að Fær-
eyjar eru meðal fárra perlna í
V-Evrópu. Og eiga Færey-
ingar mikið starf fyrir
höndum við það eitt að
vernda perluna sína, svo
glitrandi sem hún er í dag.
Yfirlætisleysi fólks í Fær-
eyjum er mjög áberandi f öllu
fasi þess og daglegum sam-
skiptum finnst mér. Gest-
risnin er með ólíkindum.
Færeyingar virða ís-
lendinga, það kemur fljót-
lega í Ijós þegar farið er að
spjalla við þá. En að þeir
skoði okkur sem einhvers
konar smástórveldi eins og
mér hafði oft verið sagt áður
en ég fór í þessa ferð, er
mikill misskilningur. Ég varð
þess aftur á móti var, að
Færeyingar telja, þrátt fyrir
allt, tal íslendinga um frænd-
þjóða-rómantík, norrænt
samstarf o.fl. í þeim dúr,
að þeir láti ekki hug fylgja
máli, er að því kemur, að
Færeyingar semji við þá um
fiskveiðar innan fiskveiðilög-
sögu íslands. — Þeir (Fær-
eyingar) hafi þegar að veru-
legu leyti verið settir á bekk
með stórþjóðunum sem ís-
landsveiðar stunda. Sjáðu til,
sögðu Færeyingarnir „salt-
fiskarana okkra" eins og þeir
komust að orði, hafið þið
(íslendingar) sett í sömu
skúffu og stærstu verk-
smiðjutogarana frá stórþjóð-
unum. Á þessu sviði fisk-
veiða Færeyinga virðist nú
blasa við endalok á íslands-
miðum. „Út með helvítis salt-
fiskarana" segið þið íslend-
ingar og það strax.
Þá sögðu Færeyingar:
Veiðareftir kvótakerfi leiða til
hægfara dauða fyrir þann
fiskiðnað, sem reka þarf við
kvótakerfi. Reynslan er sú að
þegar farið er að endurskoða
þessi kvótakerfi og nýtt
ákveðið, er fiskaflinn jafnan
stórlega skertur Fiskiráðherr-
ann íslenzki er búinn að boða
slika skerðingu á öllum
öðrum fiskveiðum okkar Fær-
eyinga á íslandsmiðum.
Samninganefnd okkar,
sögðu þeir, sem fara mun til
Reykjavíkur i haust þegar
röðin kemur að okkur, á ber-
sýnilega fyrir höndum mjög
erfiða samningagerð í
Reykjavík.
Þá minntust þeir líka á það
í Færeyjum, sem þeir höfðu
heyrt og lesið, að sjómanna-
félög og verkalýðsfélög á ís-
landi heimti að allir útlendir
togarar verði reknir burt af
veiðisvæðum innan við 50
mílurnar. Færeyingarnir
bættu við: Félögin hafa aldrei
nefnt hvort Færeyingar séu
þar með taldir eða ekki.
ViSareiði ■
Þannig virðast sjómannafé-
lögin hjá ykkur á íslandi ekki
telja þörf á neinu samstarfi
eða samstöðu með færeysk-
um sjómönnum.
— Það vill gleymast fljótt
þegar svo stendur á, sem
áður var talið þakkarvert.
Gleymt er, þá gleypt er.
En þúsundum saman hafa
þó færeyskir sjómenn og ís-
lenzkir staðið hlið við hlið í
skiprúmi á íslenzkum fiski-
skipum. Og eins og allir vita
mun það vart ofmælt, sögðu
þessir færeysku kunningjar
mínir að útgerðarsaga ís-
lendinga og Færeyinga, hafi
verið meira og minna sam-
ofin það sem af er þessari
öld. — En misjafnlega mikið
þó á hinum ýmsu tímum.
Ég sagði þessum kunningj-
um mínum, þar sem við
sátum að spjalli: — Örugg-
lega allur þorri landsmanna
er þeirrar skoðunar, að Fær-
eyingar hafi sérstöðu á ís-
landsmiðum Almenningur
ætlast til þess, að það sé ekki
aðeins í orði heldur og á
borði
Á Alþingi hefur komið
fram vilji þingmanna til al-
hliða samstarfs við Færey-
inga, einnig á sviði fiskveiða
íslendingar vilja ekki að
þröngsýni ráði ! væntan-
legum samningum við Fær-
eyinga í haust heldur skulu
þeir markast af sanngirni og
framsýni. Því sá dagur kann
fljótlega að renna upp, að
efnahagslögsaga íslands og
Færeyja mætist. Og þá upp-
hefst enn nýr þáttur i sam-
skiptum þjóðanna.
Fullyrða má, að enginn vill
að íslendingar sverfi nú að
Færeyingum. Við viljum
viðurkenna í orði og á borði,
sérstöðu frænda vorra í Fær-
eyjum.
Sverrir Þórðarson.
Sakharov
Sovézku-Armeníu, Okrafnu
o.s.frv., enda munu vitnaleiðsl-
urnar ná til minnihluta hópa sem
kúgaðir eru í Sovétríkjunum s.s.
Gyðinga, Volgu-Þjóðverja, Krfm-
Tatara auk fulltrúa undirokaðra
þjóða eins og Eistlendinga og Lit-
hauga. Allt þekkir þetta fólk
grimmd, ofbeldi og pyntingar
kommúnismans af eigin raun,
hæði vegna afstöðu sinnar til
þjóðfélags- og stjórnmála, trúar
og annarra þátta mannlífsins.
Enginn vafi er á því að
„Sakharov-vitnaleiðslurnar“ í
Kaupmannahöfn um miðjan
október n.k. munu vekja heimsat-
hygli og þykja sögulegur atburð-
ur, þegar fram liða stundir. En
einkennilegt er það — og vafa-
laust verður sú staðreynd ýmsum
fhugunarefni — að slíkar vitna-
leiðslur skuli eiga rétt á sér og
séu raunar lífsnauðsynlegar á
sama ári og Evrópuríkin hafa gert
með sér eins konar samkomulag,
eða undirritað yfirlýsingu um
mannúð og mannréttindi í álf-
unni.
Forseti þessara alþjóðlegu
vitnaleiðslna verður Ib Thyregod
lögfræðingur við Hæstarétt Dan-
merkur og er ráðgert að vitnin
lýsi reynslu sinni f 8 mínútur,
verði síðan spurð eða ,,yfirheyrð“
af sérstakri nefnd, en í henni
verða fulltrúar alþjóðlegra blaða-
mannasamtaka, danska þjóð-
þingsins, rithöfunda og mennta-
manna úr vfðri veröld. Meðal
þeirra sem spyrja vitnin spjörun-
um úr, eða „yfirheyra" þau, er
Wiesenthal, sá sem frægur varð
fyrir að leita uppi ýmsa þá glæpa-
menn nasista, sem undan komust
eftir síðustu styrjöld, leikrita-
skáldið heimsfræga Eugene
Ionesco, blaðamaðurinn Victor
Zorza, sem lesendur Morgun-
blaðsins þekkja af greinum hér f
blaðinu, hinn þekkti blaðamaður
Bernard Levin frá The Times f
Bretlandi, svo að nefnd séu
nokkur nöfn, sem ætla má að
margir kannist við.
Enginn vafi er á því, að réttar-
höldum þessum verður ekki sizt
veitt athygli í kommúnistalöndun-
um, og væri það vel. Mikilvægi
vitnaleiðslnanna sést á því, að
danska þjóðþingið hefur skotið
skjólshúsi yfir þau í Kristjáns-
borgarhöll, þar sem þjóðþingið
sjálft hefur aðsetur. Mun þetta
vera í fyrsta skipti, sem hlutlaus,
alþjóðleg nefnd sérstakra mikils-
virtra sérfræðinga er fengin til að
kanna þá alvarlegu glæpi sem
Sovétrfkin hafa framið gegn
þegnum sínum og öðrum undir-
sátum. Upphafsmaður að þessum
vitnaleiðslum er Sakharov sjálfur
og eiga þær raunar rætur að rekja
til svonefndrar „Moskvuáskorun-
ar“ níu menntamanna í Sovétrfkj-
unum, en í áskorun þessari segir
m.a.: „Milljónir manna,
kommúnista og andkommúnista,
guðleysingja og trúmanna,
menntamanna, verkamanna og
bænda, fólks af öllum þjóðernum,
hafa orðið fórnardýr ógnarstefnu,
sem hefur leitað sér skjóls undir
vígorðinu „þjóðfélagslegt rétt-
læti“. I áskoruninni krefjast
rússnesku menntamennirnir
þess, að sett verði á stofn alþjóð-
legur, opinber dómstóll, sem
rannsaki þá glæpi, sem framdir
hafa verið, eins og komizt er að
orði í „Moskvuáskorun'1 þeirra.
Þess má geta að fréttamönnum
úr öllum heimshornum er boðið
að vera viðstaddir þessi einstæðu
réttarhöld og má vænta þess, að
þau fari ekki framhjá neinum,
enda þótt fjölmiðlar nú á dögum
eltist helzt við ómerkilega hluti,
en láti hina merkari fram hjá sér
fara, því miður. Sú þróun er ugg-
vænleg og — ættu ábyrgir blaða-
menn að staldra ögn við og hugsa
um raunverulegt hlutverk stéttar
sinnar: þ.e. að- hlusta, a.m.k. ein-
staka sinnum, á arnsúginn, en
láta flugnasuð daglegra smámuna
og sölumennsku ýmiss konar ekki
yfirgnæfa hann sífelldlega. Það
er illa komið íslenzkri blaða-
mennsku, þegar ágæti hennar
birtist einna helzt í „frjálsu og
óháðu“ smáauglýsingastrfði (!)
Látum það gott heita. En efni
íslenzku blaðanna ætti ekki að
öðru leyti að vera síendurteknar
gælur við smáatvik, andlega smá-
mynt.
Þess má að lokum geta, að við
vitnaleiðslurnar í Kaupmanna-
höfn verður frumsýnd f fyrsta
sinn i heiminum 25 mínútna
kvikmynd, sem tekin var leyni-
lega i sovézkum þrælabúðum
og smyglað úr landi. Er það í
í fyrsta skipti, sem slík mynd
hefur verið gerð innan sovézkra
þrælabúða. Myndin verður
sýnd fréttamönnum daginn
áður en vitnaleiðslurnar hefj-
ast, en eitt þeirra fórnardýra, sem
fram kemur við vitnaleiðslurnar,
stjórnaði töku þessarar einstæðu
myndar. Er þess að vænta, að
ríkisútvarpið sýni myndina f
íslenzka sjónvarpinu og að
íslenzkum sjónvarpsáhorfend-
um leyfist að fylgjast náið með
vitnaleiðslunum i íslenzka sjón-
varpinu, þannig að vitnin fái nú
einu sinni að tala óhindrað (!)
Annað væri okkur ósæmandi.
Það er nóg flugnasuðið í sjónvarp-
inu, þó að heyrðist þar arnsúgur
annað veifið. Og hver veit nema
heimspekideild háskólans, kenn-
arar f bókmenntum og þjóðfélags-
fræðum þyrpist til Hafnar í leit að
nýjum sannleika. Því að sann-
leikurinn kemur að utan — eins
og frægðin (!)
Stjórnmálamenn eru með þeim
ósköpum fæddir að þeir vilja
helzt láta allt snúast um sjálfa sig
og sín áhugamál. Og ónierkiiegir
stjórnmálamenn eiga ekki sfzt
mikinn þátt f þvf, að flugnasuðið
fyrrnefnda yfirgnæfi arnsúginn,
sem ætti að heyrast, t.a.m. i is-
lenzkum fjölmiðlum. Stundum er
engu líkara en mannlffið sé eilíft
suð dægurflugna í baðstofu-
glugga. Og stjórnmálaforingjar og
aðrir s.n. „framámenn i þjóðlíf-
inu“ stjórni þessari hvimleiðu
„hljómkviðu".
Sem sagt: í fjölmiðlunum er
meðalmennskan yfirgnæfandi,
því miður. Stundum er jafnvel
engu líkara en fólk sækist helzt
eftir henni. Kaupi hana jafnvel
dýru verði. Islendingar hafa
kynnzt þessu fjölmiðlafári undan
farið. Og hvað hefur gerzt? 1 raun
og veru ekkert. Flugurnar reyna
bara að yfirgnæfa hver aðra (!)
Ýmsir stuðningsmenn vitna-
leiðslnanna i Ilöfn eru Is-
lendingum kunnir ekki siður
en öðrum þjóðum, enda
heimsþekktir stjórnmála-
menn, rithöfundar, verkalýðs-
léiðtogar, kennarar, lögfræð-
ingar, trúarleiðtogar, fréttamenn
og ýmsir aðrir, sem tekið hafa
mikinn þátt í baráttunni fyrir
frelsi einstaklingsins i þessum
guðsvolaða heimi. Meðal þessa
fólks er Nóbelshafinn René Cass-
in þýzki rithöfundurinn Gunther
Grass, Robert Conquest, brezki
rithöfundurinn, sem kom hingað
til lands ekki alls fyrir löngu,
Hanna Arendt, John G. Diefen-
baker, fyrrum forsætisráðherra
Kanada, og Jens Otto Kragh, fyrr-
um forsætisráðherra Danmerkur.
Andrej Sakharov hefur lýst yfir
þvi, að hann óski sérstaklega eftir
að fá að vera viðstaddur vitna-
leiðslurnar, en hingað til hefur
honum reynzt ógerlegt að fá vega-
bréf, sem tryggir honum í senn
ferðalag og dvöl f Kaupmanna-
höfn og leyfi til að snúa aftur
heim til Sovétríkjanna. Sakharov
hefur nýlega skýrt erlendum
fréttamönnum f Moskvu frá því,
að hann styðji vitnaleiðslurnar í
Kaupmannahöfn af alhug. Yfir-
stjórn vitnaleiðslnanna hefursent
Leonid Brezhnev skeyti, þar sem
farið er frarn á, að Sovétstjórnin
tryggi Sakharov slikt ferðafrelsi.
Er í skeytinu bent á, að Helsinki
sáttmálinn, sem Brezhnev sjálfur
undirritaði, hafi ekkert raunveru-
legt gildi, ef ekki fylgi í kjölfar
hans raunveruleg pólitísk stefnu-
breyting, sem m.a. tryggir Sak-
harov fyrrnefnd mannréttindi.
Komið hefur í ljós að öfgaöfl
hafa nú þegar reynt að hindra, að
fyrrnefndar vitnaleiðslur komist i
framkvæmd og Sovétríkin hafa
opinberlega gagnrýnt danska
þjóðþingið fyrir að leyfa afnot af
húsakynnum sinum f Kristjáns-
borgarhöll.
Að lokum má geta þess, að áður
hafa farið fram svipuð „réttar-
höld“ um Chile og Viet Nam.
En nú er sem sagt komið að
Sovétríkjunum og kommúnism-
ánum. Það hefði mátt vera fyrr.
En betra er seint en aldrei, mætti
segja um það sem nú er í vændum
í kóngsins Kaupmannahöfn.
„Byltingin
kemur ekki frá
stjórnmála
kenningum”
Mannlífið er margslungið. En
þó að dægurmálin standi okkur að
sjálfsögðu næst, megum við
þakka fyrir að stundum kynn-
umst við atburðum og einstakl-
ingum sem standa upp úr. Kinn
merkasti listamaður, sem nú er
uppi, hugsuður og snillingur, er
Bandarikjamaðurinn Buckminst-
er Fuller.
Það var heilsusamlegt að
heyra það sent hann sagði
f samtali við fréttamann Morgun-
blaðsins að heimsendir er
ekki í nánd Ef mannkyn-
ið heldur rétt á spöðunum, verða
jörðin og geimurinn eftirsóknar-
vert ævintýri f framtíðinni. Skorti
er hægt að útrýma. Mengun er
orka og á ekki að útbía jörðina,
heldur á að breyta henni eins og
hverjum öðrum særingum i hvít-
an galdur mannkyninu til hags-
bóta, mannlífi til uppbygging-
ar. Þriðji heimurinn, eða vanþró-
Framhald á bls. 17.