Morgunblaðið - 28.10.1975, Qupperneq 16

X 6 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 28. OKTÖBER 1975

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarf ulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Atalstræti 6, sími 10 100.
Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
Áskriftargjald 800,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 40,00 kr. eintakið.
Aðfararnótt mánu-
dags tókst að finna
lausn á þeirri deilu, sem
risið hefur vegna
ákvörðunar yfirnefndar
Verðlagsráðs sjávarútvegs-
ins um fiskverð fram að
áramótum. Deila þessi kom
upp fyrir hálfum mánuði
en seinni hluta síðustu
viku sigldu vel flest fiski-
skip landsmanna í höfn til
þess að knýja fram kröfur
sjómannna. Þær kröfur
voru tvíþættar: breytingar
á fiskverði frá því, sem
yfirnefnd hafði ákveðið, og
endurskoðun sjóðakerfis
sjávarútvegsins.
Ekki verður annað sagt
en að misklíð þessi hafi
fengið farsælan endi. Verð-
ákvörðun yfirnefndar er
óumbreytanleg nema með
sérstakri löggjöf. Sú verð-
ákvörðun, sem svo mjög
hefur verið gagnrýnd af
sjómönnum, var tekin með
samhljóða atkvæðum full-
trúa í yfirnefnd þ.á m. af
fulltrúa sjómanna sjálfra.
Því hefur verið haldið
fram, að verðákvörðun
þessi þýddi um 314% kaup
hækkun til sjómanna en
það hafa þeir dregið í efa
og hafa talið, að launa-
hækkunin væri mun minni
og jafnvel um launalækk-
un að ræða. Með samkomu-
lagi því, sem gert var í
fyrrinótt, hafa sjómenn
fallizt á að láta á það reyna,
hver launahækkunin er í
raun og veru. Komi hins
vegar í ljós, að hún nái ekki
3t4%, þegar upp verður
staðið eftir áramót, hefur
ríkisstjórnin ábyrgzt, að
sjómenn fái þá uppbót, sem
tryggi þeim þá kjarabót,
sem um ræðir og jafngildir
þeim kjarabótum, sem
launþegar í landi hafa
fengið á þessu hausti. Með
þessari niðurstöðu hefur
tekizt að varðveita það
verðlagskerfi í sjávarút-
vegi, sem byggt hefur
verið upp og gefizt mun
betur en önnur verðlagn-
ingarkerfi enda kom það í
ljós í þeim viðræðum, sem
fram hafa farið undan-
farna daga, að talsmenn
þeirra sjómanna, sem í
höfn sigldu, vilja halda því.
Til viðbótar þeirri
ábyrgð, sem ríkisstjórnin
með þessum hætti hefur
tekið á kjarabótum sjó-
manna, mun ríkisstjórnin
beita sér fyrir hækkun á
uppbótum vegna línufisks,
en það hefur tíðkazt í
fjöldamörg ár, að uppbæt-
ur væru greiddar á línufisk
úr ríkissjóði og er hér því
ekki um nýbreytni að
ræða. Þá hefur ríkisstjórn-
in lýst því yfir, að stærðar-
flokkun sú, sem upp var
tekin um síðustu áramót
verði endurskoðuð um
næstu áramót. Sú stærðar-
flokkun, sem gilt hefur á
þessu ári, var ákveðln
með samhljóða atkvæðum i
Verðlagsráði, en hún er
nýjung og því eðlilegt, að
það verði metið í árslok,
hvernig þessi nýbreytni
hefur reynzt. Við þá endur-
skoðun verður að sjálf-
sögðu tekið tillit til þeirra
sjónarmiða, sem fulltrúar
sjómanna hafa sett fram að
undanförnu.
Loks hefur ríkisstjórnin
svo lýst þvi yfir, að hraðað
verði störfum nefndar
þeirrar, sem unnið hefur
að endurskoðun sjóða-
kerfis sjávarútvegsins og
mun hún skila tillögum sín-
um fyrir 1. des. n.k. eins og
að hefur verið stefnt. Við
þessa endurskoðun verður
að sjálfsögðu einnig skoðuð
sú gagnrýni, sem fram hef-
ur komið frá sjómönnum á
sjóðakerfið og mun ríkis-
stjórnin beita sér fyrir ná-
inni samvinnu við samtök
sjómanna og útvegsmanna
í þessu efni. Þetta er sá
grundvöllur, sem fisk-
verðsdeilan leystist á og
ber að fagna þvf, að fiski-
skipin hafa nú lagt úr höfn
og haldið til veiða á ný.
Fulltrúar sjómanna hafa
sýnt raunsæi í afstöðu til
málsins eftir að sezt var
niður og spilin lögð á borð-
ið.
Þrennt vekur athygli við
þessa deilu, og lausn
hennar. í fyrsta lagi hefur
tekizt að leysa málið án
þess að grípa yrði til þess
að breyta ákvörðunum lög-
lega tilnefndra aðila, sem
hafa í einu og öllu hagað
ákvörðunum sínum lögum
samkvæmt. Þetta er geysi-
lega mikilsvert atriði og
forsenda þess, að menn
geta heils hugar fagnað því
samkomulagi, sem tekizt
hefur. En auðvitað er það
sanngirniskrafa sjómanna,
að það standist í raun, sem
þeim hefur verið sagt um
áhrif fiskverðsákvörðunar-
innar á tekjur þeirra.
Ríkisstjórnin hefur
ábyrgzt það. í öðru lagi hef-
ur það glögglega komið
fram í þessari deilu, að
mjög skortir á upplýsinga-
og fræðslustarfsemi meðal
sjómanna um markaðsmál
sjávarafurða. í dag er tíð-
arandinn sá, að hvorki sjó-
menn né aðrir láta sér
nægja að taka við
ákvörðunum án þess að
þeim fylgi upplýsingar um
það, sem liggur ákvörðun-
um til grundvallar, sem
varða lífskjör þeirra. Þetta
er eðlilegt. Þess vegna er
nauðsynlegt að hefja mjög
víðtæka og varanlega
fræðslustarfsémi meðal
sjómanna og allra þeirra er
að útgerð og fiskvinnslu
vinna um markaðsmál
sjávarafurða okkar. Gera
þarf grein fyrir því, hvern-
ig verðlagsmálum og sölu-
horfum á einstökum fisk-
tegundum er háttað hverju
sinni hvers konar vöru
hver markaður tekur
o.sv.frv. Slík fræðslustarf-
semi er forsenda þess, að
ekki komi upp deilumál af
því tagi, sem nú er búið að
leysa. Hér þurfa bæði hags-
munasamtök í sjávarútvegi
og fjölmiðlar í landinu að
koma til. f þriðja lagi er
auðvitað ljóst að aðgerðir
sjómannanna eru áfall
fyrir hagsmunasamtök
þeirra. Aðgerðir sjómann-
anna fóru algerlega fram
hjá þeim hagsmunasam-
tökum, sem þeir sjálfir
hafa falið forsjá sinna
mála. Það bendir til þess að
mjög skorti á tengsl milli
félagasamtaka og sjó-
manna og er þetta mikið
íhugunarefni fyrir forystu-
menn sjómannasamtak-
anna. Loks verða menn að
horfast í augu við þá stað-
reynd, að sú ákvörðun sjó-
manna að sigla skipunum í
höfn var í raun ólöglegt
verkfall. Það er meira en
nóg komið að því, að ein-
stakir hagsmunahópar í
þjóðfélagi okkar geri með
þeim hætti tilraun til að
taka lögin í sínar hendur.
Hér verður að stöðva við.
Ef einstaklingar og hags-
munasamtök þeirra neita
að virða lögin blasir upp-
lausnin ein við. Og hverra
hagur er það? Það er a.m.k.
ekki hagur almennings í
þessu landi.
Fiskverðsdeilan
Nú þarf að gera eitthvað fyrir
gamla fólkið, er setning sem oft
heyrist nú á dógum. Og það er
rétt! eins og hann Svavar Gests
segir. Sú hugsun á vissulega rétt á
sér. Eldra fólkið, sem þekkir erfið-
leika á að fá það sem hugurinn
girnist, hefur ekki verið eins
hávært og hinir i kröfum sinum
Þvi hafa aðrir hópar verið duglegri
að hrifsa til sin lifsins gæði. Og nú
á semsagt að kippa i líðinn og
gera eitthvað fyrir gamla fólkið
með langlegudeildum við sjúkra-
húsin, íbúðum fyrir aldraða,
dvalarheimilum o.s.frv. Þess er
vissulega þörf.
Litil saga verður mér býsna
áleitin, þegar ég sit og hlusta á
slikt tal eða tek þátt i þvi á fund-
um. Það læðist að mér sú hugsun
að einn þátt vanti i umræðurnar.
Þá skýtur upp i hugann sögu sem
gerðist i fyrrasumar. Ég var stödd
úti i sveit, skammt frá Paris. Var
boðið i mat til ungs arkitekts og
konu hans. Þau tóku rausnarlega
á móti okkur, og lögðu mikið i
matinn, eins og Frakka er siður.
Við sátum við kringlótt borð i
eldhúsinu, sem var svo þröngt, að
standa þurfti upp ef einhver gekk
um. Satt að ségja búa þessi ungu
hjón i gömlu húsnæði, sem við
mundum varla kalla ibúðarhæft.
Enda giftu þau sig og fóru að eiga
börn meðan hann var að læra i
arkitektúrskólanum fræga Beaux
Arts og það tekur býsna mörg ár.
Konan er ættuð frá Armeníu og
móðir hennar gamla, sem var á
simum tima broderidama hjá
Tyrkjasoldáni og flúði með hana
litla til Mið-Evrópulanda, þar sem
hún sá fyrir þeim, sat með okkur
til borðs. Hún er orðin háöldruð og
heilsulaus. Heyrir m.a. svo illa að
hún talar út af fyrir sig, hellir
gjarnan niður vegna sjónleysis og
er svo trúuð, að hún fer upp um
miðjar nætur i þessari litlu þröngu
ibúð og biðst fyrir við altarið sitt,
sem hún auðvitað hefur komið
fyrir i einu stofunni. Ekki hafa allir
sérherbergi. Siður en svo. Og hús-
gögnin hrörleg, þó stöku fallegur
gripur prýði veggi eða borð Sem
ég nú sat þarna, fór ég að halda
uppi samræðum við húsbóndann
og spurði hvert þau hefðu farið í
sumarleyfi. Hann sagði að öll fjöl-
skyldan hefði farið i bilnum suður
á bóginn. — Við verðum alltaf að
fara eitthvað, sem við getum tekið
gömlu konuna með, bætti hann
við til skýringar. — Við höfum þvi
ekki farið neitt annað i mörg ár!
Ég sagði: — Þið hafið hana alltaf
hjá ykkur? — Já, henni mundi
ekki líða vel, ef hún væri ekki með
okkur og börnunum, svaraði hann
blátt áfram. Svo varð stutt þögn.
Þá fór hann að halda uppi kurteis-
legum samræðum við mig og
spurði: — Hvað gerið þið á íslandi
við ykkar gamla fólk? Hafið þið
það ekki hjá ykkur á heimilinu
með fjölskyldunni?
Ég verð að játa, að mér varð
orðfall. Ég hefði getað svarað: —
Á íslandi eru óvíða aðstæður til að
hafa gamalt fólk á heimilunum.
Fólk hefur ekki aukaherbergi fyrir
það. Nú vinna allir úti og ekki
hægt að bæta gömlu fólki á
heimilið. Jafnvel að á íslandi kæri
aldraðir sig yfirleitt ekki um að
vera á heimilum hjá börnum
sinum. En einhvern veginn var
gjörsamlega útilokað á þessum
stað að hafa uppi slíka orðaræðu,
eins og við gerum gjarnan hér.
Þessi atburður er mér býsna
minnisstæður og ónáðar mig
stundum i rúmgóðum fundarsöl-
um, þar sem menn eru að halda
ræður um allt það sem gera þurfi
fyrir gamla fólkið — gera þvi fært
að búa sér i eigin ibúð, vera
saman á fallegri stofnun o.s.frv.
Ætli þeir séu ekki margir, sem
vilja bara vera hjá sinum? Jafnvel
i þrengslum? Er þeim boðið upp á
það? Finnst þeim þeir bara ekki
vera fyrir, ef þeir impra á svo
stórri ósk? Ég veit það ekki. Varla
vilja allir gamlir það sama. Þetta
er vafalaust jafn ólikt fólk sem i
öðrum aldursflokkum, með mis-
munandi viðhorf og óskir. Að
minnsta kosti held ég að óhætt sé
að ætla að gömul manneskja vilji
ekki vera einmana? Og einmana
verður maður sist hjá sínum, eða
hvað?
Ýmsar fleiri spurningar vakna.
Er það bara hér i norðurhluta
Evrópu eða á Norðurlöndum, að
aldraðir verða ekki einmana, þó
þeir búi ekki með fjölskyldu sinni?
Viða annars staðar, einkum i
Austurlöndum og Afríku, leggur
fólk mikið upp úr því að vera i
sambýli. I Japan búa afi og amma
með börnum sinum og er sýnd
virðing og þakklæti Sjálfsagt fer
þetta, eins og svo margt annað,
eftir þvi hverju maður venst og
hvað er lenska. Ég las einu sinni
frásögn af kynnisferð Indverja
nokkurs til Noregs, þar sem hann
var að kynnast hinum rómuðu
norrænu félagsmálum. Þetta var
merkur gestur og honum tekið
með pompi og prakt og mikilli
gestrisni. Norðmenn sýndu
honum stoltir sinar fallegu
stofnanir, m.a. elliheimili, þar sem
hver átti heima i sínu fallega hólfi
og vel fór um þá. Raunar sátu vist
flestir gjarnan i anddyrinu, þar
sem hægt var að sjá þá litlu
umferð, sem var um veginn, en
ekki úti i kyrrlátum garðinum.
Þegar út var komið, og Indverjinn
eftir ELÍNU
PÁLMADÓTTUR
sagði ekki neitt, spurði gest-
gjafinn: — Og hvernig lizt þér svo
á þetta?
— J-a, að svona djöfulskapur
skuli vera leyfður, svaraði Indverj-
inn um hæl! Svona geta sjónar-
miðin verið misjöfn.
Ætli við hér á norðurhveli séum
allt öðru visi innréttuð i sálinni?
Qg ætli altir hér séu eins þenkj-
andi, þegar þeir verða gamlir?
Skyldu þeir bara vilja umgangast
aðra gamla, sem þeir ekki þekktu
fyrr á ævinni. Og sjá afkomendur
sina aðeins við hádegisverðar-
borðið á sunnudögum eða i smá-
bilferð með þeim? Ég veit það
ekki. f sjónvarpsþætti i fyrra var
gamalt fólk heimsótt og rætt um
að það kæmist ekki á spitala.
Unga konan, spurði bara hve
gamalt fólkið væri, ekki hvort það
væri veikt. Hún virtist ganga út
frá þvi að gamalt fólk ætti heima á
spitala. Þrátt fyrir góða spitala,
held ég að þeir séu ekkert eftir-
sóknarverðir. Á öllum aldri ætti
fólk að halda sig utan þeirra, ef
mögulegt er, eða hvað?
EG er ekki að halda neinu fram
um þetta. En stundum, þegar ég
sit og hlusta á spaklegar ræður
um hvað gamla fólkið vilji allt i
hóp og hvað gera þurfi fyrir það,
vill hgurinn hvarfla. I mínum huga
virðast linur þá ekki alveg eins
klárar um það á hvaða hillu eigi að
koma öldruðum fyrir. Og raunar
hvers konar hillu i lifinu maður
eigi heima á ýmsum aldurs
skeiðum. Á hvaða aldursári maður
eigi i hvert skipti að taka heljar
stökkið i öllum viðhorfum, lifs-
háttum og óskum upp á næstu
hillu, eins krakkarnir á barna-
heimilunum, þegar þeir færa sig i
grænu deildina, gulu deildina og
rauðu deildina eftir afmörkuðum
aldursárum.
Við gefum okkur það gjarna, að
gömul manneskja vilji búa ein, ef
hún getur það, fara svo á elli-
heimili og síðan á sjúkradeild, ef
hún á ekki bara heima á spitala til
frambúðar strax og ellin fer að
veikja likamann. En skildi ekki
einn og einn vilja vera hjá sínum
og I nánd við sina svo fengi sem
nokkur kostur er? Ég held að bæði
einstaklingar og þjóðfélagið ætti
að gera ráð fyrir þvi lika. Einstakl-
ingarnir með ofurlitilli viðhorfs-
breytingu og þjóðfélagið með þvi
að hætta að stýra með lánareglum
og öðru öllu ungu fólki i ný hús i
einum bæjarhluta og halda öllum
gömlum i öðrum eldri hverfum. Ég
held að ég fari rétt með það, að
byggingarnefnd Reykjavikur hafi á
siðari árum verið miklu viðræðu-
betri um að leyfa litlar íbúðir i
nýjum einbýlishúsum, ef foreldri
vill búa þannig i skjóli barna
sinna. En húsnæðismálalán fæst
ekki út á slíka ibúð Og unga
fólkið fær ekki jafn mikil lán úr
þeim ágæta sjóði til að kaupa eða
gera við gamalt hús I eldri hverf-
unum i nánd við sína eins og i
nýbyggingu i fjarlægu úthverfi.
Einhvern veginn finnst mér það
ekki aðlaðandi að hegða sér við
tiltektina i þjóðfélaginu eins og
þegar maður ríkur í það á vorin
að taka til i geymslunni hjá sér þar
sem hver hlutur á sinn stað á
hillunni. Eða kannski má þó með
tímanum með þrautseigju venja
manneskjurnar á að kunna allar
við sig i litlum kössum — sem
allir eru eins. Ilkt og segir i vis-
unni. — E. Pá.