Morgunblaðið - 09.11.1976, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 9. NÖVEMBER 1976
Hagsmunaþræðir
stjórnmála og auðvalds
Embættisvaldid gegn borgurunum
99
99
Góðir áheyrendur.
Ég hef verið beðirm að rabba hér
stutta stund um efnið „Embættis-
valdið gegn borgurunum” en þó
einkum að svara spurningum
viðstaddra og taka þátt í
umræðum, sem ég vona að geti
orðið líflegar. Sjálfsagt er tilefni
þess, að ég er beðinn að fjalla um
þetta efni, ferðasaga mín norður í
Skagafjörð sem flestir kannast
víst við og átök þau, sem urðu í
sambandi við veitingu sláturleyfa
til lítils sláturhúss á Sauðárkróki.
En óneitanlega hafa þeir atburðir
orðið til þess að ég hef tekið að
hugsa um embættisvaldið, póli-
tíska valdið, ríkisvaldið, kerfið,
eða hvað menn vilja kalla það,
meira en áður og vona að svo fari
um fleiri.
Á því leikur naumast vafi, að
útþensla ríkisbáknsins meðal
vestrænna lýðræðisþjóða er orðið
alvarlegt vandamál, enda má
segja að kerfið stjórni sér orðið
sjálft — það stjórni mannfólkinu
en enginn mannlegur máttur ráði
við það, eða eins og einhver sagði:
„Kerfið er ófreskja — og ef ein-
hverjir reyna að taka henni taki
þá bara hristir hún sig og menn
hrökkva af' henni."
Vist er það að minnsta kosti að
oft standa menn magnþrota
frammi fyrir ríkisvaldinu, og þó
mun það verra vera meðal fjöl-
mennari þjóða, því að hér er þó
enn oft hægt að leita á náðir
kunnugra manna í kerfinu og
brjótast í gegnum frumskóginn
með leiðsögn velviljaðra
samherja eða kunningja. Þrátt
fyrir allt njóta menn hér líka á
mörgum sviðum þess frjálsræðis,
sem óháður atvinnurekstur einn
getur tryggt en þó get ég ekki
stillt mig um að segja það í
þessum félagsskap, að oft hefur
það valdið mér þungum
áhyggjum, að íslenzkir athafna-
menn, ekki sízt á svíði viðskipta,
sýndu ekki nægilega djörfung og
dug, en látum það liggja á milli
hluta.
Á hinn bóginn þurfum við Is-
lendingar að búa við annað vald,
sem ég hygg að óþekkt sé i
nokkuð viðlíka mæli með
nágrannaþjóðum. Á ég þar við
hringinn SlS — auðhringinn er
víst óhætt að segja — og gífurlegt
fjármálavald samvinnu-
hreyfingarinnar, sem stappar
nærri einokun íýmsum héruðum
og á ýmsum sviðum. Þetta vald er
ekki einungis fjármálavald í
venjulegum skilningi, heldur er
það líka pólitískt vald. Hagsmuna-
þræðir leiðtoga annars stærsta
stjórnmálaflokksins og forustu-
manna Sambands íslenskra sam-
vinnufélaga eru samofnir, og því
miður verður að segja þá sögu
eins og hún er, að aðferðirnar sem
stundum eru notaðar nálgast
„Mafíuaðferðir", svo að notuð séu
sviðinu, á það við um flest kaup-
félögin, en siður S.Í.S. En
einhvern veginn læðist sú hugsun
að manni, að hugsjónin sjálf —
samvinnu hugsjónin — sé orsök
þess að beitt er af hálfu S.ÍS.
vinnubrögðum, sem einstaklingar
eða einkafyrirtæki mundu ekki
láta sér sæma og heldur ekki
komast upp með að beita. Það er
nú einu sinni svo að í nafni hóps-
ins ekki sízt hóps, sem telur sig
vinna að göfugum hugsjónum, er
tíðum gripið til vinnubragða sem
einstaklingar mundu ekki telja
sér heimilt að beita. Það hefur til
dæmis orðið fótakefli kommún-
ismans, en út í þá sálma er víst
ekki meiningin að fara hér i
kvöld, og því vík ég að öðru.
Við getum spurt okkur: Hvers
Eyjólfur K. Jónsson
Erindi Eyjólfs Konráðs Jónssonar, alþm. á fundi JC
orð formanns Framsóknar-
flokksins, í öðru tilefni að vísu.
Sérstaklega birtast þessar bar-
dagaaðferðir i sambandi við vald
það, er lýtur að viðskiptum með
landbúnaðarvöru og vinnslu
þeirra. Engu er likara en að þar
sé talið að um helg vé sé að ræða,
sem engir utanaðkomandi megi
saurga með návist sinni, og víst er
um það, að gifurlegir
peningahagsmunir ráða miklu um
þau brögð — mér liggur við að
segja fantabrögð — sem stundum
er beitt á þessu sviði, en bændur
og neytendur borga brúsann.
Því er ég að víkja að þessu hér,
að þá fyrst er embættisvaldið
orðið iskyggilegt þegar því er
þröngvað til þjónustu við gifur-
legt auðvald, stutt sterkum póli-
tiskum öflum. Þá er hlutur
borgaranna svo sannarlega litill
orðinn.
Nú má auðvitað enginn skilja
orð mín svo að ég telji samvinnu-
hreyfinguna einungis hafa orðið
til óþurftar, þvert að móti hefur
hún verið einhver merkasta
félagsmálahreyfing landsins, og
margt stórvel gert á atvinnu-
vegna er ríkisbáknið orðið sú
ófreskja sem áðan var að vikið?
Sjálfsagt liggur beinast við að
svara því eitthvað á þann veg, að
nútíma framleiðsluhættir skili
svo miklum afköstum, að stöðugt
þurfi færri hendur til að afla auð-
æfanna og stöðugt séu meiri f jár-
munir til ráðstöfunar. Einstakl-
ingarnir keppast auðvitað við að
tryggja sér hlutdeild I vaxandi
þjóðarauðij en stjórnmála-
mennirnir og embættismennirnir
eru ekki síður djarftækir. TJr
öllum áttum er kallað á opinberar
framkvæmdir og ýmiskonar
þjónustu. Pólitíkusinn hrósar sér
af því að hafa komið fram þessu
málinu eða hinu, og á sér ekki
miklar framtfðarvonir á opinber-
um vettvangi, ef hann gatur ekki
sýnt fram á að hafa eitthvað af-
rekað. Misjafnlega vitlaus lög og
reglugerðir hrannast upp.
Áætlanir þarf að gera um alla
skapaða hluti, líka misjafnlega
vitlausar og það þarf fólk til að
sinna þessu öllu saman, það þarf
forstjórana og skrifstofustjórana,
þeir þurfa að fá sína aðstoðar-
menn og þeir sfnar aðstoðar-
stúlkur og nú lá vfst við að ég
bryti ein af þessum nýtískulegu
lögum, lögin um jafnrétti
kynjanna, því að senn verður víst
óheimilt að greina frá því, hvort
persóna sé karlkyns eða kven-
kyns.
Þetta er það sem hefur gerzt og
er að gerast, en þá spyrja menn:
Er ekkert hægt við þessu að gera?
Eru engin úrræði, eigum við að
horfa á það að frumskógurinn
þéttist jafnt og þétt, þar til engar
gangbrautir verða f gegnum
hann, hvað þá að unnt sé að bruna
áfram fyrir þá, sem frjálsir vilja
vera.
Ekki ætla ég mér þá dul að
svara þessari spurningu til
nokkurrar hlítar, en öll getum við
bent á nokkur atriði. Við skulum
þó fyrst gera okkur grein fyrir
því að auðvitað eru flestir
embættismenn ágætis fólk, sem
vilja sinna vel sínum störfum. Ég
held þess vegna ekki, að miklu
meiri andstaða yrði úr þeirra
röðum en annars staðar frá, ef
menn reyndu að stinga við fótum.
Raunar þekkjum við öll margt
fólk, sem valið hefur sér starfs-
vettvang hjá ríki eða einhverri
opinberri stofnun en sér ekkert
sfður en þeir, sem annars staðar
starfa f hvert óefni stefnir, og
sumt þetta fólk er jafnvel hálf
ráðvillt yfir þvf, að vera fast I
netinu og geta ekkert að gert. Það
vill gjarnan að greiðar gæti
gengið að ráða fram úr margvfs-
legum málefnum borgaranna, en
það ræður bara ekki við kerfið
fremur en aðrir.
Ég held að hið fyrsta sem
gera þyrfti, væri að leggja til at-
lögu við sjálft lagasafnið með
rauðum blýanti og strika út heilu
bálkana, síðan að koma á frjálsri
verðmyndun, frjálsri inn-
flutningsverzlun og gjaldeyris-
viðskiptum, hið þriðja að stofna
og starfrækja af þrótti opin hluta-
félög, almenningshlutafélög, hið
fjórða að einfalda skattareglur og
reyna að lækka skatta eitthvað og
hið fimmta og sfðasta sem ég drep
á að stefna markvisst að nokkurri
fækkun starfsmanna hjá ríki og
opinberum aðilum, m.a. með því
að leggja niður stofnanir, eins og
t.d. Framkvæmdastofnun ríkisins
og fækka þeim aðilum, sem fjalla
um hin margvíslegu málefni,
þannig að oftast yrði aðeins undir
einn að sækja en ekki marga, en
ábyrgð opinberra starfsmanna
yrði jafnframt aukin, m.a. með
því að hætt yrði æviráðningu
a.m.k. í veigamestu störf, jafnvel
þótt þeim mönnum, sem
ábyrgðarmestu störfum sinna,
yrði að greiða hærri laun en nú er
gert.
Svona er þetta einfalt segir nú
sjálfsagt einhver, og brosir f
kampinn. Hefur ekki allt þetta
verið sagt þúsund sinnum,
milljón sinnum eða þúsund
milljón sinnum og sígur samt ekki
stöðugt á ógæfuhliðina.
Ég held að bezt sé að vera raun-
sær og átta sig á því að þótt ein-
hverjir vegvitar á borð við þá,
sem ég nú nefndi, verði leiðarljós
þeirra, sem ferðinni ráða — eða
ferðinni ættu að ráða, þá verði
ekki um að ræða neina öra breyt-
ingu og því síður byltingu, en ég
held þó að óhætt ætti að vera að
sýna hæfilega bjartsýni og treysta
því að nokkrum árangri mætti ná,
enda brýn nauðsyn, því að enginn
vafi er á þvf, að sá pólitfski leiði,
sem nærri má segja að nú ógni
sjálfu lýðræðinu viða um lönd
eigi fyrst og fremst rætur sínar að
rekja til þess vanmáttar sem borg-
ararnir finna gagnvart ríkisvaldi,
gagnvart kerfinu, sem við svo oft
stöndum agndofa og úrræðalaus
frammi fyrir.
INGVAR
AGNARSSON:
Um
aftanáakstur og
frumorsök slysa
i.
Umferðarfræðslu hefur allmjög
verið uppi haldið í fjölmiðlum,
einkum í útvarpi og sjónvarpi. Er
það vel, þvf aldrei er of vel brýnt
fyrir ökumönnum og öðrum að
fara gætilega og eftir settum
reglum. Nóg er um slysin, og
verst er að flest þeirra má rekja
til
Brýnt er fyrir ökumönnum, og
öðrum í framsætum bifreiða að
nota sætabelti sem mjög geta
dregið úr slysum við árekstur bif
reiða í flestum tilvikum. Ekki eru
þó allir samþykkir því að notkun
sætabelta verði lögleidd, því til
eru dæmi þess, að menn hafa
forðað sér frá slysum og bana,
einmitt vegna þess að þeir voru
ekki spenntir ökubeltum. Þessi
tilvik munu þó færri en þar sem
notkun belta hefur komið í veg
fyrir slys.
II.
En ein er sú tegund slysavarna,
sem mér finnst of lftið barist
fyrir, en það er að settir verði
höfuðpúðar ofan á framsæti allra
bifreiða þeirra, sem ekki hafa
slfkan útbúnað, við komu þeirra
til landsins. Auðvelt er að koma
slikum höfuðpúðum fyrir á
sætum allra bifreiða.
Við aftanáakstur kemur mikil
sveifla aftur á bak, á höfuð öku-
manns og farþega og hafa mjög
oft hlotist af þessu mikil slys og
jafnvel ævilöng örkuml og lömun,
vegna þess að hálsliðir hafa
brotnað og mænan skaddast.
1 langflestum slíkum tilvikum
getur höfuðpúði komið í veg fyrir
alvarleg slys af þessari tegund,
því í stað þess að höfuðið
slöngvist langt aftur á bak, þá
lendir það á mjúkum púðanum og
háls og mæna verða ekki fyrir
sköddun.
Ég legg til, að lögleiða ætti sem
fullkomnasta höfuðpúða á sæti
allra bifreiða. Það mundi koma f
veg fyrir mikinn f jölda slysa, sem
stafa af aftanáakstri. Og þetta
yrði mönnum ekki mjög dýr fram-
kvæmd. Slys, hvaða tegundar sem
eru, eru einstaklingum og þjóð-
inni allri margfalt dýrari.
Og það sem þó skiptir allra
mestu máli er að einstaklingar
losni við miklar og oftast lang-
varandi þjáningar, sem öll slys
hafa óhjákvæmilega f för með sér.
Hver einstakur bifreiðaeigandi
ætti raunar sjálfur að sjá hina
miklu slysavörn, sem höfuðpúði
veitir og lögboð ætti helst ekki að
vera nauðsynlegt til þess að menn
kæmu þessu í framkvæmd hver
hjá sér. En meðan svo er ekki,
ættu umsjónarmenn slysavarna
að gera þetta að skyldu hverjum
bifreiðaeiganda, og sjá um að
þeirri skyldu væri hlýtt.
III
Aftanáakstur er annars mest að
kenna því ámælisverða hátta-
lagi að ökumenn aka of nálægt
hver öðrum, oft á mikilli ferð. Ef
ekið er t.d. austan yfir Hellisheiði
á sunnudagskvöldi er það algeng
sjón að margir bílar, e.t.v. 6 eða 10
í röð aka svo nálægt hver öðrum á
60 til 80 km hraða að tvær til
þrjár bíllengdir aðeins eru á milli
hverra tveggja bíla. Þannig aka
þeir kflómetrum saman hver
aftan við annan. Það segir sig
sjálft að verði fremsti bíllinn í
slíkri bílaröð að hemla snögglega
t.d. ef lamb hleypur út á veginn
fyrir framan hann, þá geta þeir
sem á eftir honum aka ekki
stöðvað nægilega fljótt. Arekstur
margra bifreiða verður óhjá-
kvæmilegur, þegar svona stendur
á. Um slfka fjöldaárekstra eru
mörg dæmi úr fréttum, og því
miður oftar en skyldi.
Þarna er engu um að kenna
nema hugsunarleysi og sofanda-
hætti þeirra, sem þannig haga
akstri sínum. Skyldumennforðast
slíka ökuhætti, og vera ávallt
nætilega langt á eftir næsta bíl til
að geta stöðvað í tæka tíð, án þess
að valda árekstri, þótt sá næst á
undan þurfi að stansa snögglega.