Morgunblaðið - 25.11.1976, Qupperneq 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 25. NÓVEMBER 1976
JMtangtsitirlfifrife
Utgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson
Ritstjórar Matthias Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Bjorn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson
Tíföld verðbólga undir
verðlagshöftum
Alþýðubandalagið er í
forystu pólitískrar baráttu
á íslandi fyrir samkeppnishöml-
um og haftabúskap i þjóðfélag-
inu. Það hefur ekkert lært og
engu gleymt síðan íslendingar
gengu í gegnum skömmtunar-
seðla- og biðraðatimabilið, sem
yngri kynslóðin þekkir aðeins
af afspurn en hinir eldri af
biturri reynslu. - í skjóli vöru-
þurrðar blómstraði hér svartur
markaður á hvers konar
varningi, sem færði lögbrjótum
skattfrjálsar tekjur. Pólitísk út-
hlutun innflutningsleyfa bauð
og upp á spillíngu, sem óþarfi
er að tíunda frekar. Það sem að
almenningi sneri var, að þetta
fyrirkomulag bauð hvorki upp á
það vöruúrval né það verðlag,
sem þjónaði hagsmunum neyt-
andans Þvert á móti
Eftir að slakað var verulega á
verzlunarhöftum gjörbreyttist
•allur verzlunarmáti til hins
betra. Vöruúrval fyllti verzlanir.
Svartur markaður og
skömmtunarseðlar hurfu Rikið
gat skattlagt allan innflutning
og vörudreifingu í landinu.
Verzlunarsamkeppni sagði til
sín á ný, þó nokkrar hömlur
hafi þar á verið fram á þennan
dag
Hvað veldur þá mun hærra
vöruverði hér á landi en i
nágrannalöndum? Þar á kunna
að vera margar skýringar, sem
að hluta til skulu hér raktar. í
fyrsta lagi bætist víðbótar-
kostnaður á vöru vegna
flutnings frá framleiðslulandi
(farmgjöld, umbúðakostnaður,
vátrygging, út- og uppskipun,
geymslukostnaður o.fl ). Þetta
er skiljanlegur viðbótarkostn-
aður, sem ætti raunar að auð-
velda þéttbýlisbúum að skilja
kvartanir landsbyggðarfólks
yfir hærra vöruverði úti á landi,
sem á rætur að rekja til sams
konar ástæðna.
í öðru lagi er skattlagning
ríkisins. tollur, vörugjald og
söluskattur Toilur á vörur er að
vísu mismunandi en hann
getur í sumum tilfellum meir
en tvöfaldað innflutnings-
verðið Vörugjald hækkar síðan
vöru um 18% og söluskattur
enn um 20%. Þessi þríþætta
ríkissköttun, sem öll kemur
fram í vöruverði, hefur tvenns
konar tilgang: að afla rikissjóði
tekna og vera hemill á óeðli-
lega mikinn innflutning og
gjaldeyriseyðslu. Hún er og í
samræmi við það sjónarmið,
sem á nokkurt fylgi með þjóð-
inni, að hverfa frá tekjusköttun
til eyðslusköttunar. í þessu
sambandi má minna á að
Alþýðuflokkurinn hefur lýst yfír
þeirri stefnumörkun, að horfíð
skuli alfarið frá tekjusköttun á
launatekjur en eyðsluskattar,
hækkaðir að sama skapi, sem
þá hlyti að koma fram í hærra
vöruverði.
í þriðja lagi kann að koma til
sú ástæðan, að verðlagsreglur
hér hvetja sízt til hagstæðra
vöruinnkaupa erlendis frá.
Verðlagseftirlit, sem byggir á
fastri prósentuálagningu, þýðir
í raun, að því hærra sem inn-
flutningsverð vöru er, því fleiri
krónur koma í álagningu á
hverja vörueiningu. Kaupsýslu-
menn hafa oftsinnis bent á
þessa staðreynd — og erlendis
eru heilbrigðar samkeppnis-
reglur í verzlun meginkrafa
neytendasamtaka
í verðsamanburði hér og er-
lendis og verðlagsþróun hér og
erlendis er óhjákvæmilegt að
hafa hlíðsjón af þeim verð-
myndunarreglum sem gilda i
viðkomandi löndum og þeim
afleiðingum, sem reynslan
hefur leitt i Ijós í framkvæmd
þeirra. Hér skal varpað Ijósi á
þróun þessara mála i þremur
löndum sl. 1 5 ár: Vestur-
Þýzkalandi, Noregi og íslandi. í
Vestur-Þýzkalandi, þar sem
frjáls verðmyndun rikir og sam-
keppnishömlur eru bannaðar,
hefur verðlag hækkað um 76%
á 15 árum. í Noregi, þar sem
eftirlit er haft með verðlags-
hömlum, hefur verðlag
hækkað litið eitt meira á þessu
tímabili, eða 132%. En hver
hefur þróunin orðið hér á landi,
þar sem righaldið hefur verið í
samkeppnishömlur og verð-
myndunarhöft? í stað 76%
hækkunar í V-Þýzkalandi og
132% hækkunar í Noregi,
hefur verðlagshækkun hér
orðið hvorki meira né mínna en
785%. Sú hefur orðið reynslan
af frjálsri verðmyndun annars
vegar og verðlagshömlum hins
vegar
Ýmsar aðstæður valda því að
verðlag hlaut að hækka örar
hér en í tilgreindum saman-
burðarlöndum, sem of langt
mál væri að tiunda frekar hér.
Þær aðstæður réttlæta þó
engan veginn meir en tifalt
örari verðlagshækkanir hér á
landi á við þær sem orðið hafa í
V-Þýzkalandi, þar sem frjálsir
verzlunarhættir ríkja.
En er ekki kominn tími til að
forsvarsmenn neytenda og
launþega í landinu hyggi að
þeim lexíum, sem reynslan
hefur lagt þeim upp í hendur,
annars vegar af frjálsri verð-
myndun og afnámi
samkeppnishamlanna í Vestur-
Evrópu, bæði þar sem frjáls-
hyggjumenn hafa stjórnað og
sósíaldemókratar, og hins
vegar af verðmyndunarhöftun-
um hér, þar sem verðlags-
hækkanir hafa reynst tífalt
örari? Hvernig væri að fá um-
sagnir neytendasarhtaka og
launþegasamtaka i viðkomandi
löndum um þróun verðlags-
mála og afstöðuna til þeirra? Er
ekki kominn tími til að draga
rétta lærdóma af reynslu ann-
arra — og eigin axarsköftum?
Veilur þess kerfis, sem við
höfum búið við, skera i augu,
en þær undanþiggja ekki
íslenzka verzlunarstétt rétt-
mætri gagnrýni. Þar er efalitið
misjafn sauður í mörgu fé eins
og í öðrum starfsstéttum. Og
það má ekki líðast að örfáir
varpi skugga á heildina, eins
og hugsazt getur. í því efni þarf
verzlunarstéttin sjálf að vera
vel á verði En fyrst og fremst
þarf hún með kynningarstarfi
að eyða tortryggni — og skapa
trúnaðartraust milli sín og
almennings í landinu. Það er
allra hagur
Sfmon Jóh. Agústsson:
BÖRN OG BÆKUR I—II.
Bókaútg. Menningarsjóðs. Rvfk
1972-76.
ÞETTA er árangur mikils
háttar rannsókna á lestrarvenjum
og bókmenntasmekk barna og
unglinga sem Simon Jóh.
Ágústsson sendir nú frá sér. Börn
og unglingar eru þverskuröur
þjóðfélagsins, er ekki svo, misjöfn
eins og aðrir, og því má sú mynd
sem af þessu fæst vera dæmigerð
fyrir heildina. Að vísu orti
Laxness þegar hann var ungur (í
gamni og alvöru, kannski):
„Mannabörn eru merkileg, mikið
fæðast þau smá, þau verða leið á
lestri i bók, en lángar ð sofa
hjá.“
Hvað sem liður sannleiksgildi
þessara orða er svo mikið víst að
börn lesa mikið en verða sum leið
á því þegar aldur færist yfir.
Sumt, sem fram kemur í þessari
rannsókn, hefði undirritaður talið
ósennilegra en svo að þess þyrfti
rannsóknar við. Til að mynda
kemur á daginn að börn glugga í
afmælis- og minningargreinar í
dagblöðum og hver skyldi hafa
trúað því? Hitt var að vísu vitað
að ýmislegt blaðaefni freistar
barna, t.d. myndasögur.
Meðal bóka, sem börn lesa
gjarnan, ber mikið á þýddum
barnareyfurum og annars konar
erlendu skemmtiefni. Ekki er
smekkur árengja og telpna eins
fremur en fullorðinna karla og
kvenna. Drengir vilja h,asar,
stúlkur glansmyndir af hamingju-
rlku lífi. „Hinn harði, skelfilegi
Skugga-Sveinn heillar drengi
meira, en ástarævintýri Haralds
og Ástu stúlkur," upplýsir Símon
Jóh. Ekki gest drengjum að vera
líkt við stelpur, þeir vilja vera
karlmenni. Því kemur tæpast á
óvart að þeir sniðganga telpna-
bækur. Hins vegar minnkast
telpur sín ekki fyrir að lesa
drengjabækur. Eða svo stuðst sé
við orð Símonar Jóh.:... fyrir
kemur, að stúlkur lesi drengja-
bækur mikið, en mjög sjaldgæft
er, að drengir lesi að ráði bækur,
þar sem telpur eða stúlkur koma
eingöngu við sögu.“
Þetta er athyglisvert. Hugsan-
lega eru hér á ferðinni áhrif
vegna aðstöðumunar karla og
kvenna í samfélaginu. Ekki er þó
einhlítt að skýra það svo. Margt,
sem við kennum samtíðinni,
Sfmon Jóh. Ágústsson
Bókmenntlr
eftir ERLEND
JÓNSSON
sem sanna. Að lesa aftur og aftur
um sömu persónurnar verður þá
likt og hitta sífellt kæran vin.
Sfmon Jóh. getur þess i formála
að rit sitt sé enginn skemmtilest-
ur. Það hygg ég og sannast mála.
I fyrra bindinu er nokkuð um
tölfræðilegar upplýsingar. í
seinna bindinu er ennþá meira
byggt á tölum. Eins og titt er um
skýrslur af þessu tagi eru tölurn-
Hvað lesa
börnin?
dregur I rauninni slóða aftur i
gráa forneskju.
Meðal íslenskra barnabóka-
höfunda ná þau helst til barna
Jenna og Hreiðar Stefánsson og
Ármann Kr. Einarsson. „Öddu-
bækurnar (flokkabækur) eftir
Jennu og Hreiðar lesa stúlkur
mikið til 12 ára aldurs, eins og
drengir lesa bækur eftir Armann
Kr. Einarsson,“ að sögn Símonar
Jóh.
Kvæði hafa börn lært utan-
bókar svo lengi sem sögur herma.
Fram kemur á þessum rannsókn-
um að smekkur telpna og drengja
er nokkuð mismunandi, einnig á
því sviði. Vinsælli með drengjum
en stúlkum eru sögu- og frá-
sagnarljóð. Vinsælli með stúlkum
eru hins vegar ijóð um heimilið,
foreldra og bernskuminningar.
Þá sýnist mismunandi hvernig
börn lesa bækur miðað við full-
orðna. Fullorðnir lesa bók sjaldan
nema einu sinni, hvort sem þeim
þykir hún góð eða vond,
skemmtileg eða leiðinleg. En fái
barn mætur á bók getur það lesið
hana aftur og aftur. Þvi mun
líkast til valda fersk trúgirni
barnsins. Þó það viti að saga sé
skáldskapur meðtekur það hana
ar látnar tala sinu máli. En höf-
undur skeggræðir þó á milli um
niðurstöðurnar og er þar margt
spaklega athugað. Þetta eru
undirstöðurannsóknir sem byggja
má á og byggt verður á.
Barna- og unglingabókmenntir
hafa verið talsvert til umræðu
undanfarin ár. Mörg orð hafa ver-
ið sögð og skrifuð um barna-
bækur og barnabókahöfunda,
sum af sýnu meiri hleypidómum
en ígrundun. Raunar hafa um-
ræðurnar fremur snúist um þjóð-
félagið en bækurnar, menn hefur
sem sé greint á um hvers konar
óskaþjóðfélag eigi að innræta
börnunum með hjálp bókanna.
Að einu leyti hafa þessar um-
ræður orðið gagnlegar: þær hafa
beint augum almennings að
barnabókum sem bókmennta-
grein. Fyrir bragðið munu fram-
vegis gerðar strangari kröfur tii
barna- og unglingabókahöfunda
en fyrrum og það er hollt, bæði
fyrir þá og lesendur þeirra —
börnin.
í þessu ýtarlega riti eru stað-
reyndirnar lagðar á borðið og
getur svo hver og einn dregið af
þeim þær ályktanir sem hann
hefur dómgreind og vilja til.
Sigurður Guðjónsson:
1 LEIT AÐ SJÁLFUM SÉR.
Iðunn 1976.
1 leit að sjálfum sér er safn
greina eftir Sigurð Guðjónsson.
Flestar þeirra held ég að hafi
áður birst i blöðum (Lesbók
Morgunblaðsins, Þjóðviljanum og
víðar). Að minnsta kosti koma
þær kunnuglega fyrir sjónir.
Sigurður er lærisveinn Þór-
bergs. Aðdáun hans á meistaran-
um lýsir í gegn um allt sem hann
skrifar, stundum með of áberandi
hætti. En 1 leit að sjálfum sér er
eins og nafn bókarinnger gefur til
kynna leit ungs manns og um leið
ungs höfundar að einhverju hald-
r
Sigurður Guðjónsson
I fótspor
meistarans
föstu í tilverunni. Þetta er óvenju
hreinskilin bók eins og fyrri bók
Sigurðar Truntusól og þótt Sig-
urður sé ekki laus við ýmsa frasa
sem menn fá ókeypis frá vinstri
er hann höfundur sem vert er að
kynnast og fólk ætti að lesa. Mörg
viðkvæm mál, einkum þau sem
snúast um ungt fólk og fíkniefni,
eru rædd á opinskáan hátt. Sigurð
skortir ekki einlægni og hefur
það hugrekki til að bera sem rit-
höfundum er nauðsynlegt. í
Nokkur orð um hippa og fleira
segir hann til dæmis: „Hippar
berjast fyrir ytra friði af því að án
hans er ógjörlegt að finna hinn
innra frið, sem i okkur býr, en
takmark allra sannra hippa er að
höndla hann.“
Ef við breytum hippaorðinu I
mann og segjum takmark allra
sannra manna sé að finna innra
frið, hvað skilur þá að mann og
hippa? Ekkert. En ef allir menn
færu að lifa hippalifi myndu þá
ekki hipparnir snúa sér að hvers-
dagslegu mannlífi? Sigurður vitn-
ar til könnunar Arnolds Toynbees
á hippahreyfingunni í San Fran-
sisco, en Toynbee „segir að meiri-
hluti þess fólks, sem gerist hipp-
ar, sé frá efnuðum heimilum, sem
séu þess megnug að veita þvi flest
Bókmenntlr
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
þau gæði, er keypt verði fyrir
peninga og kosta það til þeirrar
menntunar sem hugur þess girn-
ist, er aftur opni þvi leiðir til
feitra embætta, auðs, valda og
metorða." „En þetta fólk kærir
sig bara ekkert um það“, ályktar
Sigurður. Það sem í raun gerist er
að sumir verða undir og veslast
upp, aðrir hverfa til borgaralegra
lifnaðarhátta.
Ætli Sigurður taki ekki of djúpt
í árinni (honum hættir til þess)
þegar hann fyllyrðir að á Islandi
sé „gróðasjónarmið svo
blygðunarlaust og harðsvirað, að
menn myndu ekki hika við að
þurrka upp Mývatn eða sprengka
Almannagjá í loft upp, ef þeir
græddu á þvi nokkrar krónur."
Sem betur fer eru íslendingar að
vakna til vitundar um mikilvægi
náttúruverndar.
Margar hugleiðingar Sigurðar í
í leit að sjálfum sér eru skemmti-
egar og innblásnar. Ýmsir smá-
munir hans og athuganir um fólk
gefa bókinni gildi. Aftur á móti er
hann ekki vandlætari á sama hátt
og Þórbergur; til þess hefur hann
ekki húmorinn gullvæga. Hann er
of samanbitinn í bræði sinni og
eins og fleiri vanþakklátur því
þjóðfélagi sem þrátt fyrir alla
galla sína gefur honum tækifæri
til að tjá hug sinn. Pólitískt stend-
Framhald á bls. 31