Morgunblaðið - 03.12.1976, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 3. DESEMBER 1976
Erik Skyum-Nielsen, sendikennari:
Einn mesti hæfileikamaður skýra þeir frá sama viðburðinum
danskra nútímabókmennta, frá mismunandi sjónarhornum og
rithöfundurinn Svend Age stundum segja þeir sögur um
Madsen, dvelst um þessar mundir hvern annan og gera athugasemd-
hér á landi. Hann þáði boð Norr- ir við sögur hinna.
æna hússins um þátttöku á hinni Furðulegasta skáldsaga Svend
árlegu kynningu á norrænum Age Madsens „Viðaukar"
bókmenntum og mun rabba um (Tilföjelser) frá árinu 1967 er
sjálfan sig og nýjustu bók sfna einfaldlega fimm lítil hefti, sem
laugardaginn 4. desember kl. hafa hvert sinn sögumann. Hver
16:00, þegar norskar og danskar sögumaður á sér sína eigin sögu
bókmenntir eru á dagskrá. Við og segir um leið skoðun sína á
sama tækifæri kynna Ingeborg sögum hinna auk þess sem
Donali, norskur sendikennari við tilvitnunum i fyrri sögur Madsens
Háskóla tslands, og Peter Ras- er fléttað inn f!

m,.. 1
^ * J ;
jÆ ®|
■ **§ .

SVEND AGE MADSEN
Svend Age Madsen heim-
sækir Norræna húsið
mussen, danskur sendikennari,
nýjar bækur frá heimalöndum
sínum. Mönnum er einnig gefinn
kostur á að hlýða á Svend Age
Madsen, að kveldi til þriðjudag-
ann 7. desember kl. 20:30.
Svend Age Madsen, sem er 37
ára að aldri, hefur í ár gefið út
umfangsmestu bók sína fram til
þessa. Hún er í tveimur bindum,
samtals 700 siður á lengd, og heit-
ir „Siðsemi og siðleysi á millitfma-
bilinu" (Tugt og utugt í mellem-
tiden). Gagnrýnendur fögnuðu
bókinni sem einu þýðingarmesta
skáldverki dana eftir seinni
heimsstyrjöld og veittu höfundin-
um heiðursverðlaun sín
„Gagnrýnendaverðlaunin".
Svend Age Madsen tekur ásamt
ljóðskáldinu Jörgen Gustava
Brandt þátt í keppninni um
bókmenntaverðlaun Norður-
landaráðs fyrir þetta ár.
Allt frá því að Svend Age Mad-
sen kom fyrst fram á ritvöllinn
árið 1962, hefur hann ekki hvikað
frá þeirri stefnu sinni að
umbreyta nútímaskáldsögunni.
Hann leggur ríka áherslu á til-
raunir og getur því verið erfiður
aflestrar, en hann skrifar frábær-
lega vel og bækur hans eru spenn-
andi og hrífa lesandann jafn-
framt því að vera djúphugsuð
heimspeki.
Tilraunir með skáldsagnaform-
ið eru nauðsynlegar samkvæmt
skoðun Svend Age Madsens,
vegna þess að hin hefðbundna
skálsaga er af sér gengin. Hann
komst eitt sinn svo að orði í við-
tali: „Frá mínum bæjardyrum séð
lætur hin hefðbundna skáldsaga
er í Ijósi þekkingu, falsaða vissu,
en það sem ég vil tjá er óvissa, leit
að þekkingu."
Form hinnar hefðbundnu
skáldsögu gefur óbeint til kynna,
að þegar öllu sé á botninn hvolft,
þá sé heimurinn eins og hann hafi
alltaf verið og menn geti skilið
tilveruna ef þeir óski þess. En
Svend Age Madsen álítur tilver-
una furðulega og breytilega og
því verði skáldsagan að vera
heimur á stöðugri hreyfingu:
höfundurinn verði sífellt að
skifta um sjónarhorn, stökkva frá
einum atburði yfir í annan,
breyta um stíl og tóntegund.
Hioiefðbundna
___onaiusaga stað-
að hægt sé að flytja
ann inn í bókmennt-
id Age Madsen hef-
'I, hvernig við
en þvf hvern-
ipu". Það eru
a atburðina
frá þgim.
‘iJtemur ekki
fram í bÓkurn útskýrir
framvinðu mála ífýriftdesandan-
um. Hann íviil heldur fela sig á
bak við einn eða fleiri sögumenn.
Þessir sögumenn segja sjaldnast
frá f sömu stílteev* V stundum
önnur af skáldsögum hans er
byggð upp sem kerfi af valmögu-
leikum, samansafn af sögum, sem
engin er réttari né rangari en
hinar. „Dagar með Diam eða Lffið
að nóttu til", (Dage með Diam
eller Livet om natten) sem kom
út 1972, er 63 stuttar sögur, sem
hægt er að lesa sem 32 mismun-
andi skáldsögur, sem hver um sig
er sett saman af 6 sögum. Lesand-
inn byrjar á sögu S, þvf næst
getur hann valið milli SA og ST,
og hafi hann valið SA getur hann
næst kosið milli SAL og SAN og
svo frv. uns þessar örstuttu skáld-
sögur hljóta hver sfn endalok,
sem draga upp næsta ólíkar
myndir af veruleikanum.
Fyrsta bók Madsens „Heim-
sóknin" Besöget) er skrifuð í
fyrstu persónu og skiftist í þrjá
hluta. I fyrsta hluta kynnumst við
fyrstu persónusögumanninum:
órólegum ungum manni, sem
dvelst á hóteli nokkru. Hann
greinir ekki frá þvf, hver hann sé,
en lýsir tilfinningum sínum mjög
ftarlega. Hann er ákaflega tauga-
veiklaður: hræddur við umhverfi
sitt, hræddur við að orð hans og
atferli verði rangskillin, hræddur
við að brjóta skráð jafnt sem
óskráð lög.
I upphafi bókarinnar hittir
hann ungu stúlkuna önnu, sem
kynnir hann fyrir stórskrýtinni
fjölskyldu sinni. Fyrst óttast
hann fjölskyldu hennar og
frændur og frænkur, en sfðan
leggur hann sig allan fram við að
gera þeim til hæfis af einskærri
hræðslu við að koma upp um ótta
sinn. Þegar hann er spurður,
hvort hann geti gert við gos-
brunn, þorir hann hvorki að segja
já né nei og er þess vegna fluttur
með valdi til lúxushíbýla fjöl-
skyldunnar sem blikksmiður.
I öðrum hluta er sögumaðurinn
einn f kofa fjarri mannabyggðum.
Hann segir f þurrum og nákvæm-
um stíl frá því, að hann muni nú
lifa lff sitt aftur frá byrjun og
leita að sjálfi sínu. Allur tfmi
hans fer í að draga upp sjálfs-
myndir.
I þriðja hluta er hann kominn
aftur til skrýtnu fjölskyldunnar
og farinn að taka þátt í dao,’“"”
lffi »■- " —o‘*-6u
..cniiar. En hann notar næst-
um ekki orðið „ég“ og segir aldrei
skoðun sína, skýrir aðeins frá þvf
sem hann heyrir og sér. Hann
segir frá því, að tólf fætur séu
viðstaddir, en það eru aðiens
fimm persónur, sem taka til máls
— sjálfan sig felur hann á bak við
hina.
Þessi mjög svo furðulega skáld-
saga hefur verið útskýrð á þann
hátt, að annar og þriðji hluti séu
báðir mögulegt framhald fyrsta
hluta. Fyrsta persónan (sjálfið)
verður annað hvort að flýja annað
fólk (og einangra sig) eða hverfa
• ’Mi-'ga he*-'- ' •■'na einstakl-
ingseðli sínu). Báðir mögu-
leikarnir eru jafn réttmæt og
skiljanlega afleiðing af óöryggi
sögumannsins í fyrsta hluta.
Svend Age Madsen hefur hér
fært heimspekilegt vandamál f
búning skáldsögu og haldið föstu
við fjölbreytileika tilverunnar. I
næstu bókum sfnum tekur hann
önnur heimspekileg vandamál til
meðferðar og fjallar um þau f
margskonar sögufléttum og með
aðstoð margra sögumanna.
I lok sjötta áratugsins reyndi
Madsen að ná til stærri lesenda-
hóps. Honum þótti ekki lengur
nóg að gera tilraunir: hann vildi
helst að fólk læsi líka og notfærði
sér bækur hans. Hann kynnti sér
þvf vandlega þau bókmennta-
form, sem alþýða manna les: smá-
sögur í vikublöðum, sakamálasög-
ur, framtfðarsögur og klámrit.
Bækur hans eru enn sem fyrr
tilraunir til að brjóta niður og
breyta formi skáldsögunnar, en
nú notfærir hann sér hinar alþýð-
legri greinar bókmennta. Bækur
hans eru þó ólíkar hinni nýju
„sósialfsku sakamálasögu" sem
svfarnir Maj Sjöwall og Per
Wahlöö skrifa.
Svend Age Madsen lítur á saka-
málasöguna sem eina af mörgum
aðferðum við að skrifa og hann
notar hana í bókum sfnum sem
einn möguleika af mörgum. Ætl-
un hans er að vekja athygli les-
andans og breyta vitund hans
með því að sýna fram á, að allt er
afstætt — heimurinn er margræð-
ur og breytanlegur. Skáldsögur
má skrifa á marga vegu, lífinu má
lifa á marga vegu, það sem skiftir
máli er að vita, hvað maður er að
gera.
Madsen hefur fléttað sakamála-
sögunni og vikublaðssögunni og
öðrum lágkúrulegri bókmenntum
inn f eftirtaldar skáldsögur sfnar:
„Lfkið og fýsnin" (Liget og lysten
— 1968), „I þriðja skiftið gómum
við hann" (Tredje gang sá ta’r vi
ham — 1969) og „Segjum að
heimurinn sé til" (Sæt verden er
til — 1971). Fyrir þá síðast-
nefndu fékk hann fyrstu verð-
laun Dönsku Akademfunnar.
Nýjasta skáldsaga Svend Age
Madsens er einnig ofinn úr fjölda
Efnisyfirlit bókarinnar Dage med Diam eller Livet om natten sem út
kom árið 1972.
söguþráða, sögumanna og frá-
sagnaraðferða. En með ritun þess-
arar skáldsögu hefur hann um
leið stigið skref fram á við. Rit-
höfundaferill Madsens er ein alls-
herjar tilraun til að brjóta niður
skáldsagnahefðina og þó byggist
þessi ferill einmitt á skáldsögum.
Með skáldsögum sínum gagnrýnir
Madsen skáldsöguna sem slíka.
Hann tjáir sig í þvi formi, sem
hann vill breyta.
Þetta vandamál er hluti af
hinni nýju, mikilhæfu skáldsögu,
með þvf að húrr er skrifuð sem
framtfðarsaga. Sögumaðurann
Ato Vari, sem lifir einhvern tím-
ann úti í framtfðinni lítur til baka
til vorra tfma („millitfmabils-
ins“) og reynir að skýra frá tíma-
bilinu í vinsælasta bókmennta-
formi þess, sem er skáldsagan.
Sagnfræðingurinn Komani rit-
ari formála að „Siðsemi og sið-
leysi á millitfmabilinu" og segir
þar: „Bókin veitir frábæra og
raunsanna innsýn i siði og venjur
þessa tímabils, sem höfundurinn
hlýtur að hafa kynnt sér út í ystu
æsar. Samhliða þessu er ljóst að
Ato Vari býr yfir djúpsærri þekk-
ingu á hinum tveimur rfkjandi
skáldsagnaformum tfmabilsins,
sem fjalla annars vegar um ein-
staklinginn andspænis öðrum
einstaklingi (ástarsaga) og hins
vegar um einstaklinginn and-
spænis þjóðfélaginu (haturssag-
an, öðru nafni afbrotasagan).
Með þvf að færa sér þessar tvær
frásagnaraðferðir f nyt, gerir Ato
Vari okkur það kleift að upplifa
hin stærri vandmál tfmabilsins
jafnt sem daglegt líf þess."
I skáldsögum Madsens birtist
tilveran sem auðug og marg-
breytileg, af þvf að þær eru auð-
ugar að möguleikum og marg-
breytilegar f formi og mála. En
með þessari bók hefur Madsen
líka sett skáldsagnaformið inn f
hið sögulega samhengi vorra
tíma. Ato Vari sem getur auðvitað
ekki gjörþekkt okkar aðstæður
kallar t.d. réttarhöld „glæpa-
mannasæringarathöfn". og held-
ur að fangelsi séu tæki til að
skapa vandamál ekki til að leysa
þau. Slfkt sjónarmið hefur auðvit-
að afgerandi áhrif á tilraunir Ato
Vari með sakamálasöguna, sem
snýst þannig gegn lögum og lög-
reglu fremur en einstaka afbrota-
manni. Með þvf að skoða okkar
tíma frá sjónarhóli framtíðarinn-
ar sýnir Madsen okkur, hvernig
bæði tilveran og bókmenntirnar
eru breytingum háðar.
I atburðarás sögunnar kemur
þetta fram f hugvitssamlegri til-
högun efnisins. Aðalpersónan,
Ludvik Alster, brýst f upphafi
bókar út úr fangelsinu f Horsens
til að hefna sfn á dómara, blaða-
manni og lögregluþjóni, sem áttu
sök á þvf, að honum var refsað
fyrir morð, sem hann hafði ekki
framið. Þegar Alster brýst út árið
1974, hefur hann setið f fangelsi f
12 ár, þ.e.a.s. sfðan 1962, sama ár
og Madsen kom fyrst fram á sjón-
arsviðið sem rithöfundur. Nú
snýr hann aftur til Arósa (þaðan
sem bæði Alster og Madsen eru
upprunnir) og tekst að gjörbreyta
lffi fjölda fólks. Þegar Madsen
lítur á rithöfundaferil sinn til
þessa sem fangelsisvist, getur það
þýtt, að bækur hans hefur skort
samhengi, sem hann hefur nú
komið auga á. Bæði heimurinn og
Svend Age Madsen hafa breyst
sfðan 1962.
„Siðsemi og siðleysi á millitíma-
bilinu" fjallar um ástir og glæpi.
Hún er stórsniðin og vandlega
unnin tilraun Madsens tn -*
, .... — iu aO
0« wiud ur oilu því kerfi af reglum
og boðum og bönnum, sem setja
mannlegri tilveru mörk, gerir
fólk ruglað f kollinum (1 bókinni
úir og grúir af geðveikistilfell-
um) og veldur lögbrotum og
mannlegu hruni (eins og lesa má
úr hinum mikla fjölda samofinna
sakamálasagna). Madsen hefur
með þessu verki framkvæmt yfir-
gripsmestu tilraun sína hingað til
og samtfmis skrifað bók, sem er
spennandi eins og reyfari, hjart-
næm einsog besta ástarsaga og
margþætt, margræð og' breytileg
eins og raunveruleikinn sjálfur.
Þetta er bókin sem Madsen ætl-
ar sjálfur að kynna áheyrendum
laugardaginn 4. desember kl.
16:00 og þriðjudaginn 7. desem-
ber kl. 20:30.
(Þýð. ib)