Morgunblaðið - 17.02.1977, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. FEBRUAR 1977
JfNtogtmltffifeft
Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarf ulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingasjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Arvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 10100.
Aðalstræti 6, sími 22480
Askriftargjald 1 100.00 kr. á mánuði innanlands
í lausasölu 60.00 kr. eintakið.
ihaldsmenn höfðu á árinu
1971 31 þingsæti, biðu afhroð
í kosningunum 1973 og hlutu
þá aðeins 1 6 þingsæti. Þeir eru
einn þeirra flokka, sem stutt
hafa minnihlutastjórn jafnaðar-
manna.
Þessir þrir megínflokkar
þeírrar samsteypu í danska
þinginu, sem nefnd hefur verið
,,Ágúst-flokkarnir" bættu allir
verulega við sig. Hins vegar
töpuðu róttækir vinstrimenn
töluvert, en það er talið stafa af
Kosningaúrslitin í Danmörku
Niðurstöðum þingkosning
anna, sem fram fóru í Dan-
mörku á þriðjudag, má i stór-
um dráttum lýsa á þann veg,
að þeir flokkar urðu sigurvegar-
ar kosninganna, sem tóku að
sér að fást við þann alvarlega
efnahagsvanda, sem Danir
hafa átt við að striða um langt
skeið og hafa þannig reynzt
tilbúnir til að taka á 'sig þær
óvinsældir, sem slíkri ábyrgð
fylgir. En hinir töpuðu, sem
ætluðu bersýnilega að notfæra
sér erfiðleikana og hagnast
meðal kjósenda á ábyrgðar-
leysinu. Slik úrslit koma sjálf-
sagt á óvart þeim, sem jafnan
eru reiðubúnir til þess að
stökkva frá borði, þegar eitt-
hvað bjátar á, í þeirri trú, að
það sé líklegasta leiðin til vín-
sælda og fylgis i stjórnmálum.
En raunin hefur orðið önnur,
a.m .k í Danmörku.
Jafnaðarmenn hafa að und-
anförnu setið í minnihlutastjórn
í Danmörku, en notið stuðnings
nokkurra borgaraflokka, sem
hver um sig hafa haft mjög
takmarkað þmgfylgi. Jafnaðar-
menn unnu umtalsverðan sigur
i þessum kosningum og eru nú
komnir langt með að endur-
heimta fyrri stöðu sina i dönsk-
um stjórnmálum Á árinu 1 971
höfðu jafnaðarmenn 70 þing-
sæti í danska þinginu, en í
þingkosningum árið 1973,
þegar Glistrup-hreyfingin kom
fyrst fram, urðu jafnaðarmenn
fyrir fylgishruni og fengu að-
eins 46 þingsæti. í þingkosn-
ingunum árið 1975 hlutu þeir
53 þingsæti og nú i kosningun-
um á þriðjudag 65 þingsæti,
þannig að litlu munar, að þeir
hafi náð fyrri stöðu.
Þá er þess að gæta, að mið-
demókratar, sem klofnuðu út
úr jafnaðarmannaflokknum
1973 og hlutu þá 1 4 þingsæti,
en töpuðu 10 þeirra 1975,
unnu umtalsverðan sigur í
kosningunum nú og hlutu 1 1
þingsæti. Miðdemókratar hafa
verið meðal þeirra fjögurra
flokka, sem veitt hafa minni-
hlutastjórn jafnaðarmpnna
stuðning Þá er og athyglisvert,
að íhaldsflokkurinn danski virð-
ist vera að eflast á ný, en
þvi, að forystumaður þeirra um
langt skeið, Hilar Baunsgárd,
hefur nú dregið sig i hlé frá
stjórnmálaþátttöku og einnig
hallaði heldur undan fæti fyrir
Kristilega þjóðarflokknum, en
báðir þessir flokkar tilheyra
..Ágúst-flokkunum" svonefndu.
Þegar á heildina er litið hefur
þessi samsteypa bætt við sig
fylgi og hlotið meirihluta í
danska þinginu og hefur þá
væntanlega skapazt grundvöll-
ur til myndunar meirihluta-
stjórnar í Danmörku, í fyrsta
skipti um nokkurt árabil.
Fylgishrun Vinstri flokksins
undir forystu Paul Hartlings er
einnig mjög athyglisvert, en
um skeið var Vinstri flokkurinn
orðinn mjög öflugur i dönskum
stjórnmálum og jók fylgi sítt i
kosningunum 1975 úr 22
þingsætum í 42 þingsætí, en
tapar þeirri fylgisaukningu nú
aftur og hlýtur 21 þingsæti.
Vinstri flokkurinn var ekki
reiðubúinn til þess að axla þær
byrðar, sem ..Ágúst-flokkarnir"
tóku á sínar herðar og virðist
nú súpa seyðið af þvi Fram-
faraflokkur Glistrups hefur ekki
aukið fylgi sitt svo nokkru
némi, en hefir engu að síður
26 þingsæti og verður því
væntanlega stærsti stjórnar-
andstöðuflokkurinn í danska
þinginu. Hins vegar er eftirtekt-
arvert, að engin sveifla til
vinstri verður i þessum kosn-
ingum, þvi flokkarnir til vinstri
við jafnaðarmenn standa meira
og minna i stað, en gamall
flokkur sem eitt sinn kom mjög
við sögu i dönskum stjórnmál-
um, en hefur ekki átt fulltrúa
um skeið, Réttarsambandið,
hefur nú náð 6 þingmönnum
kjörnum.
Þessi úrslit i Danmörku ættu
að verða mönnum lærdómsrik.
Þau sýna, svo ekki verður um
villzt, að þroski kjósenda er
meiri en menn vilja stundum
vera láta og að almenningur
sér í gegnum þá flokka og þá
stjórnmálamenn, sem vilja
velja auðveldustu leiðina til
stundar vinsælda, með ábyrgð-
arleysi og tækifærismennsku,
gagnrýna allt sem gert er, en
leggja ekkert uppbyggilegt
fram á móti. Kosningarnar í
Danmörku eru ekki aðeins lær-
dómsrikar fyrir danska stjórn-
málamenn og flokka þar i
landi Áhrifa þeirra getur víða
gætt og þær ættu m.a. að
verða nokkur uppörvun
stuðningsmönnum ríkisstjórn-
arinnar hér á landi, sem hafa
haft áhyggjur :f þeim miklu
erfiðleikum, sem rikisstjórnin
hefur þurft að fást við. Þroski
kjósenda hér á íslandi er ekki
minni en i Danmörku. Að lok-
um ber það starf, sem unnið er
af festu, hugrekki og ábyrgð
þann ávöxt, sem til er stofnað
Erindrekstur
Tímamanna
Fyrir nokkrum dögum fár-
aðist Þórarinn Þórarins-
son, ritstjóri Tímans, yfir þvi i
forystugrein i blaði sinu, að
hvatt væri til þess, að fylgzt
væri rækilega með njósnastarf-
semi og öðrum athöfnum
Sovétmanna hér á landi. Nú
hefur Jón Helgason, meðrit-
stjóri Þórarins á Tímanum,
bætzt í hópinn og hefur fengið
lánuð orð úr orðabók þeirra,
sem rita Prövdu í Moskvu, þeg-
ar þá skortir rök, en þurfa að
ráðast að sjónarmiðum, sem
eiga sér trausta stoð í veruleik-
anum. í forystugrein í Tíman-
um gær, kemst Jón Helgason
að þeirri niðurstöðu, að það sé
..sefasýki", ..æsiskrif", ,,fár-
yrði", „ofstopi" og „njósna-
hræðsla", þegar hvatt' er til
þess, að fylgzt sé með starf-
semi, sem beinist að þvi að
grafa undan öryggi islenzka
ríkisins
Um þessi skrif beggja rit-
stjóra Timans verður ekki ann-
að sagt en það, að einkennilegt
er það hlutverk, sem þeir Tíma-
menn hafa tekið að sér á ís-
landi að ganga erinda Sovét-
manna með þeim hætti, sem
þeir gera bæði i orði og á borði.
ísland er með skjálfta. Það fer
vist ekki á milli mála. Enda liggur
það fram á lappir sínar þvert yfir
hrygg með stærstu sprungu á At-
lantshafi. sem skekur það eins og
fegurðardís í megrunarhristivél.
Þetta er raunar ekkert nýtt. Og
öllu má venjast, svo sjálfsagt þyki.
Það minnir á söguna af gömlu
konunni, sem bjó i mannsaldur
undir hlíijum Heklu, mesta eld-
fjalls á íslandi Á efri árum kom
hún til Hveragerðis. Þegar hún sá
hverina og varð hugsað til heita
vatnsins undir byggðinni, varð
henni að orði: Að nokkur maður
skulu þora að búa hér! íslendingar
eru lika búnir að búa i þessu landi
í 1100 ár, án þess að kippa sér
sérstaklega upp við það.
Til allrar hamingju hafa ekki fyrr
verið til svo nákvæmir jarð-
skjálftamælar sem þeir, er nú
mæla titring, sem enginn maður
finnur. Eða hraðvirkir fjolmiðlar til
að tíunda þá. Ef svo hefði verið,
væri þessi þjóð fyrir löngu orðin
að taugahrúgu, eins og sagt er. Og
sem betur fer hafa menn ekki fyrr
gengið um og hallamælt landið
með þvílfkri nákvæmni að ekki
skeikar sentimetra, svo þjóðin
getur í spenningi fylgzt með gló-
andi hraunvellingnum á ferð hans
fram og aftur undir fótum sfnum,
eins og bolta á fþróttavelli og spáð
f og veðjað um það hvort hann
lendi í marki uppi á yfirborðinu.
Raunar er það nægileg hroll-
vekja, ef farið er að hugsa til þess,
að meiri hluti þjóðarinnar hefur
einmitt hreiðrað um sig ofan á
sjóðandi vatni og sækir sér þang-
að hlýju. En við höfum hingað til
ekkert verið að búa okkur undir
hrollvekjur, fremur en gamla kon-
an, sem bjó undir hlfðum eldfjalls
ins. Fátt mundum við gera í þessu
landi, ef við ætluðum að hafa allt
okkar á þurru. Þá mundum við
hvorki fá jarðhita til að verma
okkur eða rafmagn til birtugjafar.
Meira að segja hafa nokkrir jarð-
fræðingar slegið fram þeirri kenn-
ingu, að ef jöklar halda áfram að
dragast saman, þá muni Tungna
árjökull hafa hörfað svo eftir 100
ár, að virkjanir við Tungnaá, f
Sigöldu og Hrauneyjafoss fái ekki
nægilegt vatn. Að vfsu verður þá
löngu búið að borga þær og end
ingartfminn liðinn. Æskilegast er
auðvitað að áhættan sé minnkuð
með sem mestri þekkingu fyrir-
fram. Sú þekkingarleit er bara svo
tfmafrek og fjárfrek, að hingað til
hafa menn ekki viljað trúa því.
Hrauneyjafossvirkjun var komin
inn í myndina 1912, þegar
Sætersmoen hinn norski gerði þar
áætlun og sl. 20 ár hefur verið
unnið þar að borunum og rann-
sóknum. Vissa áhættu tökum við
alltaf. Hve mikla er matsatriði.
Hingað til höfum við verið Ijón-
heppin. Kannski hafa allir okkar
kjömu forsjármenn, sem réttu upp
höndina til einróma ákvörðunar
um að drffa snarlega f virkjun
Kröflu, treyst því að lánið héldi
áfram að leika við okkur. Og von-
andi eigum við enn inni svolitla
heppni.
Hvað um það. Þessir sffelldu
hitasóttarskjálftar á landinu okk-
ar, þenja sýnilega taugarnar f okk-
ur. Þvf taugaveiklaðri verðum við
sem meira er mælt og við vitum
meira af þeim. Nú berast fregnirn-
ar samstundis með fjölmiðlum, f
stað þess að fyrr var þess hæsta
lagi getið f stöku annál nokkrum
árum síðar. Þetta bætist við áhrif-
in af skammdegisdrunganum al-
eftir ELÍNU
PÁLMADÓTTUR
kunna, sem lagzt hefur á þjóðar
sálina á umliðnum öldum á dimm-
um vetrum.
Lfklega eigum við Ifka heims-
met f neikvæðu, sem ekki er að
furða við þessar aðstæður Meðan
skammdegismyrkrið grúfir yfir,
jörðin skekst og sums staðar
vaggar okkur sjóðandi hraun-
kvika, er ekki að undra þó þaðfari
svolítið á sálina f mannfólkinu.
Raunar er kannski ágætt að
geta fengið útrás fyrir svartsýnina
með þvf að vera á móti — ja,
hverju sem er. Það er árviss við-
burður f skammdeginu, e.t.v. f dá-
lítið auknum mæli nú, eftir að
land tók að skjálfa, lyftast og sfga.
Þá er ekki ónýtt að fá mál, eins og
landhelgismál, Kröflumál, alls
konar sakamál og fleira til að
beina að kvfða og vanmáttugri
reiði við máttarvöldin. Verst er þó
að skammdegið og skjálftana ber
að jafnaði upp á sama tfma, sem
íslendingar eru af fullum krafti að
ráða ráðum sínum og taka ákvarð-
anir um nær allar sínar gerðir.
Samkvæmt viðteknum Iffsstfl
þjóta landsmenn út um hvippinn
og hvappinn yfir bjart sumarið og
taka sér frí frá amstri. Varla er
hægt að ná litlum hópi saman til
starfa og ákvarðanatöku. En f
mesta skammdeginu er t.d. verið
að setja saman fjárlög á aiþingi,
fjárhagsáætlun f borgarstjórn og
hjá sveitarfélögunum um allt land,
sem krefjast undangenginnar
ákvarðanatöku um hvað eina, og
allir styrkir og verðlaun til lista-
manna og annarra eru veitt þegar
dimmast er. j öllu þessu er við-
fangsefni fyrir neikvæðu. Svo get-
um við blásið af yfir sumarið —
þegar við viljum njóta lífsins
áhyggjulaus með bros á vör. Varla
að menn nenni að dreifa kjafta
sögum eða hneykslast að nokkru
gagni á náunganum.
Lfklega er þessi Iffsstfll, sem við
höfum komið okkur upp f erfiðu
landi, ekki svo galinn. Þó þessir
ffnu jarðskjálftamælar og halla-
mælingar á landinu hafi kannski
hert nokkuð mikið á neikvæðunni
upp á síðkastið, þá hefur reyndar
ekki skort nóg af viðfangsefnum
fyrir svartsýni í vetur. Vonandi á
sveiflan f lífsstfl okkar og skapi
samt eftir að jafna sig, þegar frá
líður og við erum betur búin að
venjast tilhugsuninni um að búa
ofan á veltandi hraunkviku, sem
stöku sinnum fer lóðrétt upp á
yfirborðið. Þetta er þó blessaður
jarðhitinn, sem yljar okkur hér á
norðurslóðum og gerir okkur Iffið
bærilegra f köldu landi.
Fátt er svo með öllu illt, að ei
boði gott, syngja þeir f útvarpinu.
Það má heimfæra á hraunkvikuna
undir íslandi. Og það má meira að
segja heimfæra á rokin okkar
Blessað rokið! Að það er blessun-
arvert höfum við getað séð með
berum augum hér á Suðurlandi í
veðurblfðunni að undanförnu.
Marga daga hefur ósvikin
mengunarsól blasað við himninum
sfðdegis f höfuðborginni. Þessi
rauðleita mistraða sól stórborg-
anna hefur jafnvel vakið aðdáun
fyrir fegurð. Mengunina fáum við
sem aðrir, þegar blessuð rokin
hreinsa ekki loftið. Nú, eða rign-
ingin! Jafnvel henni er ekki alls
varnað. Það má segja eins og Piet
Hein (í þýðingu, sem ég sá ein-
hvers staðar):
Hve fagurgræn er grund og hjalli,
glitrar lyngið rautt.
Á regni er enginn annar galli
en að það er blautt.
Þannig tökum við gott með illu.
Eitt hefur okkur á seinni árum
lagzt til, til að æsa skapið og losa
um taugaspennuna. Það er bless-
að starfsmatið, sem stjórnvöld
innleiddu fyrir nokkrum árum. Að
sjálfsögðu metur hver maður sig
og sitt starf eins mikils og hægt
er. Enda er það hvati til þess að
leggja sig fram. Allir þættir þess
lenda þvf f samanburðinum við
næsta starf fyrir ofan f efstu mörk-
um eða kannski fvið ofan við þau
mörk. Og þannig geta allir verið
óánægðir og fengið kraft til að
ráðast gegn aurum og mínútum,
sporum og handtökum í heilagri
reiði þess sem er misboðið. í þetta
má eyða gremju heilla vetra ár
eftir ár, f heila mannsævi. Og
hefur maður þá ekki lifað til einsk-
is.
Nú stendur vonandi allt til bóta
með taugaspennuna og skapið.
Skammdegið er að vfkja fyrir
hækkandi sól, veturinn fyrir vor-
komunni. Og um leið og vetrar-
lundin léttist, kemur velviljinn í
garð vina og óvina, dómharkan
tekurað bráðna og æsingurinn að
dvfna. Maður verður góðveðurs-
vinur f stað vondveðursvinur.
Hraunsletta á kannski enn eftir
að veita okkur lexíu. eins og eldur-
inn eiginmanninum f Galway á
írlandi á 16. öld. Þá var Francis
Kirwan þar biskup og skipaði
eiginmanninum umrædda að taka
konu sína aftur f sambúð, hótaði
honum ella eilífum hreinsunareldi.
Eiginmaðurinn kvaðst betur
mundu þola loga vítis en sambúð-
ina við rexandi konuna Kirwan
biskup sagði honum þá að halda
hendinni yfir logandi kerti. Nokkr-
ar mínútur dugðu. Þessi reynsla
bætti snarlega hjónabandið. Og
öllu var kippt í lag.
Verst er að vegna þessarar ffnu
tækni og nákvæmu mælinga verð-
um við nú orðið margoft að taka
út taugaskjálftann, hvernig sem
fer. Áður fyrr gerðist það bara
einu sinni, þegar ósköpin dundu
yfir. Annars ekki. Nú byrjum við
að kvíða og æsa okkur upp við
fyrstu boð og vangaveltur spek-
inganna, síðan aftur og aftur við
hverja nýja aðvörun, og loks end-
anlega, þegar það dynur yfir okkur
og við verðum að fara að finna
einhvern sökudólg, áður en við
tökum til við að sleikja sárin og
bæta tjónið. Dynji það ekki yfir,
höfum við þó að minnsta kosti
tekið út kvfðann — og e.t.v. nýtt
hann.