Morgunblaðið - 17.02.1977, Síða 22

Morgunblaðið - 17.02.1977, Síða 22
22 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. FEBRÚAR 1977 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. FEBRUAR 1977 23 Fyrsta stjómmálafélag ungs fólks á íslandi Kappræðufundur F Sigtúni við Austurvöll veturinn 1972 milli Heimdallar og Félags ungra framsóknarmanna F Reykjavík. FjöltefIf við skákmeistarann Pilnik F Valhöll við Suðurgötu 1957. Dansinn dunará bryggjunni I Eyjum — svipmynd úr Hvitasunnuferð 1955 til Vestmannaeyja. Mótmæli við rússneska sendiráðið í ReykjavFk vegna framkomu sovéskra stjórn- valda gagnvart Solzhenitsyn F febrúar 1974. Már Gunnars- son, þáverandi formaður Heimdallar sést lesa upp mót- mælayfirlýsingu félagsins, sem afhent var starfsmanni sendiráðsins. 1929. Uröu ungliðar Frjálslynda flokksins brátt meðal bestur starfskrafta innan félagsins. Stefna í þjóðmálum mótuð Mótmæltu við rússneska sendiráðið hkimuai.hr. ,amhand nura sjálfsla>ðismanna ■ kjailk Múð fvrir “m *'!* rlIvsnfska si'ndiráðið f Ki'.'kjayfk f K„ ,,| Þ,.ss a(, iniilma'la mt'ðfi'rðimii á Solzh- “iutsi ,i Ilópur unjfs fiiiks iðk r ’i'1 s“Hfliráðið mi'ð ■ililruð spjdld þar a. U'rð.nn, a rússn.'ska nlhiif. lliiflínum var mntma'lf. af. ',úr f'Uimarssnn. r„r. '”"'1,"r Hi'imdallar. „„ilma'la- ™J“Í' s''"' Marfsmaður s,.,„|i. nír''"',"k 'i'1 ' '"'kl'''r' „li. Iiann vild, „kki taka w<> þt f | fvrtiu Múlma'iaslað" .. f,-,r , fran, "1' |,"'"1""'""i,'Ka Þegar fjalla skal um stofnun pólitískrar ungiiðahreyfingar, er ekki úr vegi að líta til þeirra aðstæðna er ríkja þegar fyrsta stjórnmálafélag ungs fóiks á Islandi er stofnað. Eftir hið viðburðaríka ár 1918 kemur nokkur deyfð í stjórnmál okkar Islendinga. Flokkaskipan varð óljós og þá um leið stefnu- mið flokkanna. Á árunum 1926—’27 voru aflabrögð treg og tekjuhalli á ríkisbúskapnum. Var því um fátt annað að ræða en niðurskurð í ríkiskerfinu eftir gæftasöm ár '24 og ’25. Engu að síður eru ár þessi merkileg, þar sem Isiand er á stöðugri þroska- leið til sjálfstæðis. Á árum þessum endurnýjuðu íslendingar sæsímasamninginn, samþykktu að fá hingað kæliskip til hagræð- ingar á kjötflutningum til Bret- lands, unnu að því að koma á skipulögðum strandferðum og okkar eigið landhelgisgæsluskip tók við hlutverki hinna dönsku. Dæmi þessi sýna okkur vel það þroskastig sem ísiand er á um þetta leyti. Þá kemur einnig fram hin neikvæða hiið ríkisbúskaps- tilrauna úti í heimi, og í smækk- aðri mynd hér á landi. Það er því ekki að undra þótt áhugi ungra manna fyrir ský- lausum rétti einstaklingsfram- taksins í arðbærri mynd fyrir fjöldann hafi verið hvati að stofn- un Heimdallar, félags ungra sjálf- stæðismanna. Stofnun félagsins Á árinu 1924 mynduðu 20 alþingismenn með sér Íhalds- flokkinn, fyrst og fremst til þess að koma fjárhag þjóðarbúsins á réttan kjöl. Ennfremur einkenndi þingmenn þessa mikil vantrú á ríkisrekstri, þar sem þeir töldu sig þegar þekkja næg neikvæð dæmi í þeim efnum. Menn þessir settu einstaklinginn í öndvegi og framkvæmdir hans. Þeir sem aðhylltust einkaframtakið, að- hylltust því íhaldsflokkinn. Töidu hinir ungu hugsjónamenn að þar væri ungliðahreyfingunni best borgið, enda fengu þeir góða að- stoð nokkurra eldri áhugamanna flokksins. Hinn 16. febrúar 1927 var Heimdallur stofnaður. Kjarninn mótaður Við athugun á fyrstu lögum félagsins kemur strax fram hin skýrt markaða stefna er enn í dag ríkir. i annarri grein félags- iaganna frá 1927 segir svo: „Markmið félagsins er að styðja víðsýna, þjóðiega og varfærna umbótastefnu í landsmálum á grundvelli einstaklingsfrelsis og séreignar, án tillits til stétta- hagsmuna”. Varðandi grein þessa upphófust þegar óánægjuraddir nokkurra meðlima, þar sem þeir töldu hana of íhaldssama. Ekki leið á löngu þar til greinin leitaði í farveg aukins frjálsræðis, ekki síst með sameiningu Ihalds- flokksins og Frjálslyndaflokksins Ut frá grundvallarsjónarmiði einstaklingshyggjunnar byggir Heimdallur síðan stefnu sína í þjóðmáium. Mörg mál sem félagið hefur haft á stefnuskrá sinni hafa þegar verið borin fram til sigurs. Ber þar helst að nefna sambands- slit við Dani og stofnun lýðveidis á íslandi, rýmkun kosningaréttar, víðtæka tryggingalöggjöf, ný- skipan fræðslu- og heilbrigðis- mála og landhelgismálið. Mörg önnur málefni félagsins hafa þok- ast í rétta átt. Til nánari glöggv- unar á þessu skulum við líta á stefnuskrá félagsins frá fyrstu tíð og tina þar út merka þætti til athugunar: Árið 1931 segir m.a. svo í stefnuskrá, að stuðla skuli að jöfnum rétti kjósenda til áhrifa á landsmál, hvar sem þeir búa á landinu. Ennfremur er skýlausa kröfu að finna um það, að yfirráð atvinnufyrirtækja í landinu verði í höndum ísienskra ríkisborgara. Þá er talað um að verkamenn fái hiutdeild í arði þeirra fyrirtækja er þeir vinna við. Strax á þessum tímum æskja Heimdellingar þess, að ungt fólk sé styrkt til náms erlendis á sviði atvinnuveganna og jafnframt að flýtt verði fyrir stofnun deildar innan Háskólans varðandi íslensk atvinnufræði. Þá hefur félagið hvað eftir annað bent á það í stefnuskrám sínum að réttarfarslöggjöfin verði sem heilbrigðust. í stefnuskrá frá 1942 benda Heimdellingar þegar á varfærni og sparnað í rekstri hins opin- bera, auk áherslu á greiðslu ríkis- skulda. Ennfremur er bent á þörf þess að almennar ellitryggingar komi til framkvæmda fyrr en alþýðutryggingalögin gerðu ráð fyrir. Þá er þess krafist að algjört jafnrétti sé ríkjandi fyrir alla að- iia viðskiptalífsins og allur ríkis- atvinnurekstur sé lagður niður sem brjóti í bága við eðlilegt athafnafrelsi einstaklinganna. Þá eru að sjalfsögðu uppi raddir um aðstoð við ungt fólk vegna stofn- unar sjálfstæðra heimila. 1947 má einnig finna athyglis- verða punkta úr stefnuskrá og enn er svo að ýmis mál höfða jafn sterkt til okkar nú í dag og þá gerði. í stefnuskrá þessari má finna kröfu um það, að veitt sé viðnám hverskyns erlendri íhlutun og áróðri en ást og virðing fyrir þjóðlegum verðmætum sé aukin. Þá er þess óskað, að unnið sé að stækkun landhelginnar og rétti íslendinga einna til veiða, að allir æskumenn fái notið mennt- upar við sitt hæfi og enginn þurfi að hætta námi vegna efnaskorts. 0g enn er barist Þeir punktar er hér hafa verið dregnir fram úr gömlum stefnuskrám félagsins eru engan veginn tæmandi fyrir umfang verkefna þess. Hins vegar sýna þeir skýrt að stefna Heimdallar er 9 Tilgangur okkar, sem stóðum að stofnun Heimdallar 1927, var fyrst og fremst að mynda félagsskap ungra ein- staklingshyggju- manna, er gæti slegið á starfsemi þeirra manna, sem töldu sig hafa fundið llfshamingjuna og lifsviðhorf sitt i sósialismanum, sagði Einar Ásmundsson, for- stjóri i Sindra, en hann var einn þeirra 32 manna, er sátu stofnfund Heimdallar I Kaupþingssalnum i Eimskipafélags- húsinu að kvöldi 16. „ Vildum skap til semi febrúar 1927. Einar tók virkan þátt I starfsemi Heimdallar á fyrstu árum félags ins og átti sæti f stjóm hans 1928 og aftur 1932. Þá hefur Einar gegnum árin verið sá úr hópi stofnenda Heimdall- ar sem hvað ötulast hefur stuðlað að vexti og viðgangi einkaframtaksins hér á landi i atvinnulífinu með starfrækslu fyrirtækis sfns, Sindra f Reykjavfk. Við spurðum Einar, hver hefðu verið helstu baráttumálin á fyrstu starfsárum Heimdallar? — Kenningar sósfalismans höfðu á þessum árum náð að festa nokkuð rætur hjá fólki vegna van- þekkingar en reynsla sfðari ára hefur náð að sýna fóli að kenni- setningar sósíal- Einar Ásmundsson bar með sér strax f upphafi. Ég man ekki eftir einstökum málum, sem við unnum að en sjálf- sagt hafa það verið dægurmál þess tfma. — Óskir mfnar til handa félaginu á þessum tfmamótum eru þær að það megi áfram vera sá merkisberi einstakl- ingsframtaks og frelsis, sem það hefur verið. Ég þekki frá því er ég barðist við að koma upp mfnu fyrirtæki að hvorki stjómvöld né bankayfirvöld ýttu undir þá menn, sem mynda félags- að slá á starf- sósíalista ” ismans hafa frekar orðið fbúum þeirra landa, sem það stjórnmálaafl hefur ráðið, hlekkir en að f þeim fælist frelsi og hamingja til handa fbúunum. Þannig hafa margir þeir, sem á þessum árum voru framarlega f röðum róttæklinga, breytt um stefnu. Þeir menn sem stóðu að stofnun Heimdallar voru ekki neinir rfkis- manna synir heldur voru þetta iðnaðar- menn, verslunar- menn, skólanemar og verkamenn. Við fundum að það voru ekki til nein samtök ungra einstaklings- hyggjumanna, þvf þó við værum stundum nefndir fhaldsmenn þá er það ekki rétt- nefni við vorum fyrst og fremst einstakl- ingshyggjumenn eins og stefna félagsins höfðu trú á einka- framtakinu og þvf að mönnum yrði gert kleyft að standa á eigin fótum. Barátta Heimdallar fyrir framgangi stefnu- mála sinna hefur haft ómetanlegt gildi til styrktar ungum athafnamönnum. Ég vildi Ifka gjarnan að forystumenn Heim- dallar fengju meiri tækifæri til að ganga f gegnum þann skóla sem einkaf ramtakið veitir og sfðast en ekki sfst að ungir menn innan Sjálf- stæðisflokksins standi vörð um stefnu tlokksins og gæti þess aðflokkur- inn stuðli ekki um of að opinberum rekstri. Við verðum að vera minnugir þeirrar grundvallar- stefnu, sem flokkur- inn byggir á, sagði Einar að lokum. SIGURBJÖRN Þorkelsson heitir hann, aldna kempan, sem öðrum fremur lagði grundvöllinn að stofnun Heimdallar. Sigurbjörn f Vísi, eins og hann oftast er nefndur, á að baki langan feril sem ötull félagsmálamaður og sjálfstæðismaður fram ffingurgóma. í tilefni af 50 ára afmæli Heimdallar lögðum við fyrir Sigurbjörn nokkrar spurningar um félag- ið fyrstu árin og enda þótt hann sé nú kom- inn á 92. aldursárið þá ber hann aldurinn vel og engin ellimörk á honum aðfinna. — Sigurbjörn, Sigurbjörn Þorkelsson nýtt Iff f fslenzkri pólitfk — þama komu fram ungir sjálfstæðismenn, þetta var nýbreytni f fslenzkri sögu. — í fyrstu lögum félagsins er talað um „hægfara og var- færna" stefnu í þjóð- málum. Telur þú Sigurbjörn, að ein- hverjar ákveðnar ástæður hafi legið að baki slfku orðalagi þar sem þessi orð eru endurskoðuð mjög fljótt? — Jú, sjáðu nú til. Þetta var viðkvæmt og gert f ákveðnu augnamiði. Við þurft- um að vera „diplómatískir" og rasa ekki um ráð Heimdallur vakti nýtt líf í íslenzkum stjórnmálum hvað viltu segja um aðdragandann að stofnun Heimdallar? —Vörbur hafði verið stofnaður á smáfundi í KFUM- húsinu gamla og átti það að vera stoð okk- ar á Reykjavfkur- svæðinu. En áður höfðum við Ólafur Thors rætt saman um stofnun ungliða- hreyfingar. Eftir Varða rstofnf undinn segir Ólafur við mig: „Ja, hvað verður nú um ungu mennina. Ekki fara þeir að hrúgast á fund hjá þeim eldri svo nokkru nemi. Þú verður að gangast f það Sigurbjörn, að safna saman ungu mönnunum." Nú, með góðri aðstoð Gfsla Jónssonar, skólastjóra, höfðum við samband við unga menn, þar á meðal verzlunar- og iðnaðarmenn auk menntaskólanem- anna þeir stóðu þar f fremstu röð Gfsli Brynjólfsson og Þorgrfmur Sigurðs- son. Ég reyndi einnig að ná f raðir verka- manna í samráði við vinina Ólaf Thors og Ragnar Lárusson og fékk því félagið einn- ig á sig blæ frá þeirri hlið stjórnmálanna. Hvar vildir þú stað- setja Heimdall pólitfskt séð innan Sjálfstæðisflokksins? — Ég held það hafi frá upphafi verið meiri festa f stefnu Heimdallar en t.d. Varðar. Félagið þurfti ekki að binda sig f stefnu flokksins þar sem það þurfti ekki eins að höfða til at- kvæða Ifkt og Vörður gerði. Annars má geta þess að innan Sjálfstæðisf lokksins var langmestur áhugi fyrir útbreiðslustarfi, með stofnun Heim- dallar skapaðist og fyrst lif f starfsemi andstæðinganná og þeir fóru að burðast við að stofna félög. Heimdallur vakti því fram gagnvart stefnu íhaldsflokksins. Það er vitað mál að kjós- endur íhaldsflokks ins kusu ekki um íhald heldur um frjálslyndi. Stefna okkar frá byrjun var því f rjálslynd umbótastefna. Stefna okkar hefur alltaf mótast af heil- brigðri Iffsskoðun. — Eitthvað að lok- um Sigurbjörn? — Svo ég vfki nú að hinum almenna stjórnmá laheimi í dag, þá er það eitt sem er til baga fjölda stjórnmálamanna. Það er skortur á bið- lund. Helztu gáfu- menn innan flokk- anna hafa beðið eftir sfnum tíma þar til hæfileika þeirra var þörf. En fjöldi manna ýtir sér til fram- kvæmda og forystu áður en hinn rétti tími þeirra er kom- inn. Þeir eru ekki gæddir pólitfskri þolinmæði, það er min reynsla. mótuð af sannfæringu ungra manna fyrir rétti allra einstakl- inga í sjálfstæðu landi. Það er þess vegna sem hún berst ekki með tískustraumum, heldur stendur bjargföst í trú sinni og gagnrýni. Sá sem eitthvað hefur fylgst með starfsemi félagsins hin síðustu ár ætti að sjá glöggt hvernig félagið er mótað af þess- ari hugsjónastefnu og ber staðfast fram ályktanir er samrýmast stefnuskrá félagsins. Þannig má benda á nokkra þætti stefnu- skrárinnar sem áður hafa komið fram, s.s. um heilbrigða réttar- farslöggjöf, um jafnan rétt atvinnufyrirtækja, hvort sem þau eru í mynd kaupfélaga eða einka- fyrirtækja, um varnarlöggjöf vió myndun auðhringa, jafnan rétt kjósenda til áhrifa á landsmál og um aðstoð vió ungt fólk við stofn- un sjálfstæðra heimila. Stjórnmálafræðsla Nú er ekki úr vegi að líta til þeirra aðferða sem Heimdellingar i hafa beitt fyrir stefnumálum sinum. Á fyrstu árum féiagsins var lagt kapp á stjórnmálafræðslu. Félag- ar fengu á fundi til sín ýmsa sérfróða menn er skýrðu að- stæður og skoðanir í hinum ýmsu málefnum. Smám saman fara svo hinir ungu stjórnmálamenn að láta meira af sér kveða í fundar- störfum og fundarhöld urðu víð- tækari. Snemma þótti þörf á nám- skeiði í ræðumennsku, því raun varð sú að þótt ekki vantaði kunn- áttuna, vafðist mönnum tunga um tönn er stigið var í ræðustól. Var skjótlega ráðin bót á því og er þetta nú einn hinna föstu þátta í starfsemi felagsins. Þá var útgáfustarfsemi hafin, en í litlum mæli þar sem fjár- hagur félagsins hlaut að vera bág- borinn. Með auknum fundar- höldum jókst hróður félagsins út í frá og varð það hvati að stofnun pólitískra ungmennahreyfinga víðsvegar um iandið. Þá stóð Heimdailur fyrir stofnun „félags ungra sjálfstæðismanna” sem í dag er eitt styrkasta stjórnmála- afl Sjálfstæðisflokksins. Kommúnismi og lýðræði Vesturlanda Eins og áður hefur komið fram þótti reynsla af kommúnisma snemma sýna hættulegar tiihneig- ingaj þess skipulags. Voru því fundarhöld um efni þetta tíð enda var þarna kominn hinn pólitiski andstæðingur einstaklings- hyggjunnar. Með árunum hefur Heimdalli safnast mikill forði kjarnyrtra greinargerða um kommúnisma, sem ættu að vera hverjum ungum manni athug- unarefni á^yr en hann markar sér stefnu í stjórnmálum. Þá hafa Heimdeliingar ávallt haldið uppi kröftugum mótmælum þegar kommúnistar hafa þvingað undir sig landsvæði eða sýnt á einhvern hátt ómanneskjulegar tilhneig- ingar. Þannig mótmæltu Heim- dellingar t.d. þegar Rauði herinn réðst gegn Finnum 1939 ogeinnig héldu þeir uppi vörnum lýðræðis 10 árum síðar er ráðist var á al- þingishúsið. Síðustu árin fyrir lyktir sjálf- stæðismálsins einkenndust af starfi í þágu þess. Þó að samstaða hafi tekist um það mál í orði, má fyllyrða að Heimdallur átti sinn þátt í lyktum þess ekki sist með óeigingjörnu starfi félaga í þágu málstaðarins. Á fjórða áratug þessarrar aldar efldist félagið mjög, bæði af mannkosti og fjölbreytni í starfi. Endurskipulagning fulltrúaráðs var hafin en það starfaði í nánum tengslum við stjórn varðandi verkefni félagsins, og gerir enn. Fulltrúar voru 40 að tölu auk 12 manna stjórnar. Um sama leyti var samstarf félagsins við önnur sjálfstæðisfélög mikið á sviði sam- eiginlegra ályktana og fundar- halda. Stjórnmál og listir Á fyrri hluta þessarar aldar var lítið um fjölbreytni i félagslífi Reykvíkinga. Það var því ekki óeðlilegt að ungir menn fullir starfsorku vildu stuðla að aukinni fjölbreytni í þessum efnum. Stóðu Heimdellingar fyrir kvöld- vökum þar sem lesið var úr bók- menntum og ýmsir tónlistarmenn komu fram. Stóð félagið enn- fremur fyrir æskulýðstónleikum þar sem fengnir voru frægir tónlistarmenn utan úr heimi. Þá stóð félagið fyrir almennum spila- kvöldum sem þóttu skemmtileg nýbreytni í bæjarlífinu. En Heim- dellingar létu ekki þar við sitja til eflingar félagslífs í borginni. Þeir stofnuðu „Leikhús Heimdallar” og var aðsókn mjög góð. Þá má nefna bókmenntaleshringi og söngflokk er kom fram við hátíð- leg tækifæri. Með hinni miklu efiingu féiags- ins hlutu andófsmenn að horfa sárt í eigin barm. Kom því snemma upp möðursýkisleg gagn- rýni á hið fjölbreytta starf félags- ins. Slikir menn skildu ekki þörf- ina á fjölbreytni félagslífs og vændu Heimdeliinga um getu- leysi i stjórnmálum. Upp frá þeim aðdróttunum hófust oft fjörugir kappræðufundir þar sem vel nýtt- ist hin skipulagða stjórnmála- fræðsla félagsins um ríkjandi málefni. Af þessum sökum reynd- ist flestum þeim fúkyrðum er stefnt var i garð félagsmanna best borgið með órökstuddum full- yrðingum og auðvitð nafnlausum greinum. Þar kom vanmátturinn best i ljós. Samfara hinni öflugu lyftistöng sem félagið varð listum í Reykja- vík á þessum tíma, var hin póli- tíska starfsemi í stöðugri þrosk- un. Bæklingar voru árlega gefnir út og fundarhöid voru tíð. Þá stóð félagið um tíma fyrir útgáfu fréttabréfs til meðlima og fræðsiukvöld voru skipulögð í hinum ýmsu málefnum. ísland og alþjóðamál Þótt félagið hafi frá upphafi starfað jafnt gagnvart innari sem utanríkismálum má segja að um 1960 færist félagið í náin tengsl við önnur pólitísk félög úti í heimi og fundarhöld voru tíð um stöðu íslands á aljóðavettvangi. Alla tíð síðan hefur félagið verið vakandi fyrir alþjóðamálum. Um þetta leyti hefja Heimdellingar kynnisferðir í Islensk atvinnu- fyrirtæ’ki og hafa umsjón með æskulýðssiðu í dagb. Visi. Enn- fremur hefur slík aðstaða verið fyrir hendi öðru hvoru í Morgun- blaðinu. Utgáfustarfsemi var í stöðugri aukningu og ber helst að nefna frá þessum timum útgáfu félagsins á leyniskýrslum S.I.A. er Morgunblaðið hafði áður birt i greinum. Þarna voru saman- konmar vangaveltur nokkurra íslenskra kommúnista er stundað höfðu nám austan járntjalds og rituðu nú af eldmóði um nauðsyn byltingar. Eitthvað þótti þeim hvimleitt að skrif þeirra kæmu fyrir almenning og töldu þetta „Meingerð gegn æru, drýgða af illfýsi”. Ennfremur kröfðust þeir ónýtingar upplagsins. Töldu ýmsir að frá þessum orðum þeirra mætti álykta, að greinarnar höfð- uðu frekar til hegðunar ung- kommúnista í einkalífi en hug- sjónastefnu fyrir veiferð almenn- ings. Það var því eðlilegt að slíkt væri meingerð gegn æru. cmmm Frjáísl’snd Irawjfatmstefncr eÖa erxdurmisn. hafta ort nefndctvaMs kosninga áróöur M0TIÐ j I M0SKV

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.