Morgunblaðið - 31.03.1977, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 31. MARZ 1977

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórna rf ulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingasjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 10100.
Aðalstræti 6. sími 22480
Áskriftargjald 1100.00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 60.00 kr. eintakið
Minnkandi hlut-
deild ríkisútgjalda
Hlutdeild ríkisútgjalda í
vergri þjóðarframleiðslu
minnkaði á árinu 1976 um
1 3%, úr 31,4% af þjóðarfram-
leiðslu árið 1 975 í 27,3% á s I
ári Kemur þetta fram í skýrslu,
sem fjármálaráðherra lagði fyrir
Alþingi i fyrradag um afkomu
ríkissióðs á s I ári
Þetta eru ánægjuleg tíðindi
Um fátt hefur verið meira rætt
undanfarna mánuði og misseri
en einmitt það að lækka verði
hlutfall rikisútgjalda af þjóðar-
framleiðslu, sem farið hefur
stöðugt vaxandi hin síðari ár.
Það er og i samræmi við
meginstefnu Sjálfstæðisflokks-
ins, sem fer með fjármálastjórn
rikisins i núverandi rikisstjórn
Að undanförnu hefur stuðning-
ur við þá stefnu komið úr ólík-
legustu áttum, t.d. hefur kjara-
málaráðstefna Alþýðusam-
bands íslánds lagt til, að sam-
neyzla verði skorin niður til
þess að auka einkaneyzlu
Tvær megin ástæður liggja
til þess, að jákvæður árangur
hefur loks náðst Fyrst ber að
nefna það, að stóraukið aðhald
hefur verið tekið upp með út-
gjöldum rikisins í heild, ein-
stakra ráðuneyta og rikisstofn-
ana. Hafa þar bæði komið til
stefnumarkandi ákvarðanir
rikisstjórnar og Alþingis og þá
ekki síður nútimalegar
stjórnunaraðferðir, sem Matthi-
as Á Mathiesen, fjármálaráð-
herra, beitti sér fyrir, að upp
yrðu teknar skömmu eftir að
hann tók við embætti fjármála-
ráðherra í annan stað er auð-
vitað Ijóst, að vaxandi fram-
leiðsla þjóðarbúsins á siðasta
ári á sinn þátt i þvi, að hlutfall
ríkisútgjalda af þjóðarfram-
leiðslu hefur minnkað Er þetta
svipuð þróun og var á árunum
1968 og 1969, þegar við vor-
um að rétta úr kútnum eftir
kreppuna þá Á sama hátt má
ekki gleyma þvi, að erfiðleikar
síðustu ára hafa orðið til þess
að þetta hlutfall hefur orðið svo
hátt, sem raun ber vitni. Þessi
minnkun á hlutfalli rikisút-
gjalda af þjóðarframleiðslu
jafngíldir því, að rikissjóður hafi
tekið 10 milljörðum króna
minna til sin á siðasta ári en
hann hefði gert, ef sama hlut-
falli hefði verið haldið og á
ár'nu 1975
Vandi stjórnmálamannanna
er hins vegar sá, að þrátt fyrir
ánægjulegar tölur af þessu tagi
mun almenningur i landinu
hafa litla sannfæringu fyrir því,
að um raunverulegan samdrátt
i rikisumsvifum sé að ræða, þar
til hver og einn finnur það á
sinni eigin buddu, að hið opin-
bera tekur minna til sinna þarfa
en áður Það er vissulega einna
mest aðkallandi ríkisrekstrinum
nú að ná þvi marki
Skattalækkun til kjarabóta
Isambandi við þær um-
ræður, sem nú fara fram
um hlut hins opinbera og áhrif
hans á kjör almennings, er
athyglisvert að fylgjast með
fréttum, sem berast frá Bret-
landi um nýtt fjárlagafrumvarp
þar i lardi Þess her bó strax að
geta, að fjáriagagerð og eðlí
fjárlagaafgieiðslu er með nokk-
uð öðrum hætti i Bretlandi en
hér, þar sem fjárlögin eru þar
sveigjanlegra hagstjórnartæki
en hér og fjármálaráðherra get-
ur með skyndiákvörðunum haft
mjög veruleg áhrif á framvindu
brezks efnahagslífs En hvað
um það Kjarninn i fjárlaga-
frumvarpi brezka fjármálaráð-
herrans nú er sá, að hann lýsir
sig tilbúinn til mjög verulegrar
tekjuskattslækkunar með þvi
skilyrði, að verkalýðssamtökin
gæti hófs i kauphækkunarkröf-
um sinum
Efnislega er hér um að ræða
sömu hugmyndir og margir
hafa verið með hér og Alþýðu-
samband íslands hefur m a
sett fram að minnka stórlega
opinberar álögur og bæta kjör
almennings í landinu með
þeim hætti Þó ber þess að
geta, að tekjuskattslækkun
mundi koma láglaunafólki hér
að litlu gagni, þar sem það
greiðir nú þegar nánast engan
tekjuskatt Öðru máli gegnir
með útsvarið, sem vafalaust er
umtalsverð byrði fyrir margt
láglaunafólk og þá ekki siður
óbeinu skattaná, söluskatt og
önnur gjöld Það mundi koma
láglaunafólki bezt, ef hægt
væri að lækka verðlag á
almennum matvörum og jafn-
vel sumum þjónustugjöldum
með einhvers konar tilfærslum
á milli söluskatts og annarra
tekjustofna eða beinlinis lækk-
un eða niðurfellingu söluskatts
á ákveðnum vörutegundum og
lækkun ríkisútgjalda á móti
Þvi er eðlilega til svarað af
rikisstjórnárinnar hálfu, að erf-
itt sé að lækka rikisútgjöld
nema skera niður framlög til
trygginga, heilbrigðismála og
menntamála Það er alveg rétt
En almenning skortir sann-
færingu fyrir þvi að ekki sé
hægt að lækka þessa útgjalda-
liði án þess að skerða þá þjón-
ustu, sem máli skiptir
Hér er um að ræða einn
meginþáttmn i þeim kjara-
samningum, sem nú eru að
hefjast Þessi þáttur málsins
snýr að ríkisstjórninni og þess
verður vænzt, að hún geri grein
fyrir sinum málum ekki siður
en verkalýðssamtökin og
vinnuveitendur
NOKKRAR óformlegar athugá-
semdir, sem Henry Kissinger
gerði utan dagskrár, birtast hér
með í þessum dálki aðeins
vegna þess að hann samþykkti,
þótt tregur væri, að til hans
væri vitnað viðvíkjandi nokkr-
um þeim málum, sem hafa
úrslitaþýðingu um vora daga.
Þær komu fram i fyrstu ræð-
unni, sem hann hélt eftir að
hann lét af embætti, og með
þeirri ræðu rauf hann „fimm-
tiu og eins dags þögn, sem á sér
enga hliðstæðu", eins og þýzki
sendiherrann komst að orði
þegar hann kynnti hann fyrir
nokkrum áhrifamiklum stjórn-
málamönnum og fréttaskýrend-
um á þýzk-bandarískri ráð-
stefnu í Princeton.
„Einsetumaðurinn frá Aca-
pulco“, eins og Kissinger var
kallaður, þegar hann var kynnt-
ur viðstöddum, var talinn að að
leyfa, að til hans væri vitnað,
en aðeins með þeim rökum, að
það gæti vonandi orðið til þess
að efla þjóðareinigu, nú þegar
staðan i samskiptum austurs og
vesturs er að verða stöðugt
flóknari. Raunar hafði hann
bent á það í upphafi máls síns,
að það væri óviðeigandi, að
hann léti frá sér fara opinberar
yfirlýsingar um utanríkis-
stefnuna, einkum nú, þegar ný
ríkisstjórn hefur verið við völd
í aðeins örfáar vikur.
Þetta er fysta rikisstjórnin í
sextán ár, sagði hann, sem
hefur tækifæri til þess að
stjórna eðlilega, eftir umrót af
völdum stríðs, banatilræða og
afsagnar forseta. Hann telur
það einnig miklu máli skipta,
að starf Carter-stjórnarinnar
beri árangur. „Það er hagur
okkar allra að henni gangi vel.“
Þeir sem heyrðu Kissinger
tala á valdadögum hans, heyrðu
hann oft biðja þá að sýna sam-
úð og skilning í afstöðu sinni til
þess sem hann væri að reyna.
að segja, að valdajafnvægi geti
veitt þjóðarleiðtogum falska
öryggiskennd. í júlíbyrjun
1914, segir sagnfræðirgurinn
Kissinger, voru leiðtogar þjóð-
anna, sem voru að fara í heims-
styrjöld, allir farnir í sumar-
leyfi — nema, og hann hló við
aftur, Austurrlkismenn. „Ekki
einn einasti stjórnmálaleiðtogi
íátti von á nokkru. .. Siðari
heimsstyrjöldin brauzt út
vegna þess, að þeir skildu ekk-
ert nema frumþætti máttar og
valds.“ Til hennar kom vegna
þess, að leiðtogar þjóðanna
höfðu misst stjórnina á
hernaðarákvörðunum sínum.
En gæti ekki verið, að Rússar
stæðu nú i sömu sporum og
Austurríkismenn 1914? Kiss-
inger gerir sér grein fyrir hætt-
unni. Sovétrikin eru hugsjóna-
fræðilegt riki og „hugsjóna-
fræði þeirra er fjandsamleg
öðrum ríkjum“ og ósamrýman-
leg öðrum hugsjónafræðum.
Þau eru skrifstofuveldi, sem
„starfar ekki á grundvelli, sem
er hægt að treyst á“ og lætur
kylfu ráða kasti. Hins vegar
heldur þetta skrifstofuveldi
áfram að sölsa undir sig völd,
því að það hefur takmarkaðan
skilning á því, hvað annað sé
hægt að gera á sviði alþjóða-
samskipta. „En einn góðan
verðurdag væri hægt að nota
þetta vald Vesturveldunum í
óhag.“ En að svo mæltu vék
Kissinger aftur að gömlum rök-
um um nýjar staðreyndir valds-
ins á kjarnorkuöld — rök, sem
má rekja tvo áratugi aftur i
timann, og hann sagðist geta
rætt með nokkurri þekkingu og
hann brosti að sjálfum sér, þvi
að hann hefði tekið þátt i
þessum umræðum allan þenn-
an tíma, „stundum með báðum
aðilum".
Engir forystumenn hafa
nokkurn tima áður haft það í
hendi sér að geta eytt öllu lífi á
Verið getur, að hann hafi
breytt um tóntegund, en orðin
eru óbreytt. „Ég bið um samúð
og skilning," sagði hann, „við
þær aðstæður, sem sérhver ný
ríkisstjórn hlýtur að standa
andspænis, þegar hún tekur við
stjórnartaumunum.
Hann tekur velviljaða af-
stöðu til fullyrðinga um, að
vinnubrögð þessarar stjórnar
verði i sterkri mótsögn við
vinnubrögð fyrri stjórnar.
„Þegar ég tók fyrst við
embætti," sagði hann og hló
við, „sagði ég nákvæmlega það
sama."
í Washington ganga margar
sögur, sumar þeirra sannari en
aðrar, um glundroða, ódugnað
og tafir, sem hái störfum Hvíta
hússins þessa dagana. En Kiss-
inger fyrirgefur jafnvel þetta
með góðvild sinni. „Þessi þróun
er alltaf flókin í byrjun,“ segir
hann næstum með söknuði.
Ekki verður heldur séð fyrir
endann á þessari þróun að því
er varðar hlutdeild Banda-
ríkjanna í umróti heimsins.
„Við erum staddir á þróunar-
braut, sem á sér engan enda og
þar sem hvergi er afdrep,“ og
getum ekki vænzt þess að finna
nokkra töfraformúlu. Allt frá
því á fyrsta fjóðungi nítjándu
aldar héldu Bandaríkjamenn,
að þeir þyrftu ekki að blanda
sér í utanríkismál nema þegar
þeim sýndist, og meira að segja
þegar þeir blönduðu sér í mál
Evrópu eftir síðari heims-
styrjöldina með því að hagnýta
sér í stórum stíl þær auðlindir,
sem þeir höfðu þá yfir að ráða,
var það gert með það fyrir
augum, að einhvern tíma tæki
þetta enda. En þá urðu Banda-
ríkjamenn að öðlast viðvarandi
skilning á hagsmunum sínum
eins og aðrar þjóðir höfðu
neyðzt til. Og þessum skilningi
var ekki hægt að breyta með
tilkomu nýrra ríkisstjórna „því
annað hvort túlkar hann veru-
leika eða ekki“.
Kissinger gætti þess, þótt
hann talaði utan dagskrár, að
blanda sér ekki í yfirstandandi
umræður um tilraunir,sem
Rússar eru grunaðir um að gera
til að tryggja sér hernaðaryfir-
burði, en hann ræddi á breiðari
grundvelli um það sem hann
kallaði röskun á valdajafnvægi
i sögulegum og heimspeki-
legum dúr eins og hann á til.
Valdajafnvægi er nauðsynlegt,
sagði hann, af þvi að án þess
getur ekki dregið úr spenn-
unni. Ef jafnvægi er ekki fyrir
hendi, ef jafnvægið raskast,
„getur það hvatt til árásar".
Fyrri heimsstyrjöldin átti
hins vegar ekki rætur að rekja
til röskunar á jafnvægi og skall
á „þrátt fyrir valdajafnvægi,
sem hafði verið tryggt á þeim
tima“. 1 rauninni er Kissinger
eftir VICTOR
ZORZA
jörðunni, sagði hann. Engir for-
ystumenn hafa nokkru sinni
orðið að standa andspænis
ákvörðun af þessu tagi. Kiss-
inger hvatti ekki til þess, að
kjarnorkuvopnum yrði útrýmt,
jafnvel ekki á löngum tíma,
eins og Carter forseti hefur
gert. Það sem hann sagði var,
að það yrði Vesturveldunum í
óhag, ef þau drægjust aftur úr
á „öllum sviðum vopna“. Þetta
merkir, að hann væri því fylgj-
andi, að Rússum yrði leyft að
fara fram úr á sumum sviðum,
svo framarlega sem Vestur-
veldin stæðu framar á öðrum.
Sérfræðingar í eftirliti með
vígbúnaðarkapphlaupinu telja,
að nú sé ógerlegt með öllu að
tryggja algert jafnvægi austurs
og vesturs í öllum tegundum
vopna og að finna verði leið,
sem geri hvorum aðila um sig
kleift að koma sér upp því safni
vopna, sem fullnægir öryggis-
þörfum hvors um sig, án þess
að ógna öryggi hins. Hug-
myndin virðist ósköp einföld.
Er það mannlegum hæfileikum
ofvaxið að ná þessu marki? Um
þetta snerust umræðurnar á
Kissinger-timanum og um þetta
snúast umræðurnar nú.
Athugasemdir Kissingers
beina umræðunum aftur að
þungamiðjunni, sem virðist
hafa týnzt að undanförnu i hita
umræðnanna um sjónarmið
nýju stjórnarinnar og fulltrúa
hennar.
Það er kominn tími til að
snúa aftur að kjarna málsins.