Morgunblaðið - 05.04.1977, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 5. APRlL 1977
29
Norrænt samstarfhef-
ur haft bein áhrifá hag
íslenzkuþjóðarinnar
Ræða Geirs Hallgrímssonar forsætis-
ráðherra á 25. þingi Norðurlandaráðs
Þessi fundur hér í Helsingfors, þar sem við minn-
umst 25 ára afmælis Norðurlandaráðs, auk þess sem
við komum saman til að fjalla um sameiginleg fram-
tíðarmálefni þjóða okkar, er ágætur vettvangur til að
rifja í stuttu máli upp reynslu okkar af samstarfinu
innan ráðsins um leið og horft er fram á við.
Ekki verður sagt, að mikil hrifning hafi ríkt á
Alþingi Islendinga þegar rætt var um þátttöku
tslands I Norðurlandaráði. Bjarni Benediktsson þá-
verandi utanríkisráðherra, gerði grein fyrir stofnun
ráðsins og sagði það sprottið af „vilja og þörf Norður-
landaþjóðanna til þess að efla samtök sfn og standa
saman um þau málefni, er samstarf reynist heppilegt
um“ og hann bætti við „það má því segja, að hér sé
nánast um stefnuyfirlýsingu að ræða um það, að
menn vilji láta það sjást gagnvart umheiminum, að
þessar Norðurlandaþjóðir vilji vinna saman og hafa
nánara samstarf sfn á milli en yfirleitt gerist með
öðrum þjóðum. Hér er því óneitanlega um tilraun að
ræða, sem ekki er með vissu sýnt hvernig takast
muni, en ég tel þó rétt að tslendingar taki þátt I, ekki
síður en Danmörk, Noregur og Svfþjóð."
Finnland gerðist einnig fljótlega þátttakandi f
Norðurlandaráði og eftir 25 ára starfstímabil þess er
með réttu unnt að segja að tilraunin hafi heppnast.
Það breytir ekki myndinni að stofnun Norðurlanda-
ráðs má rekja til vonbrigða manna á sfnum tíma yfir
því að ekki tókst að koma á fót norrænu varnar-
bandalagi eða tollasambandi og þótt ekki síðar hafi
tekist að hrinda hugmyndinní um Nordek f fram-
kvæmd.
Við þurfum ekki að rekja það hér á þessum
vettvangi hve mikla þýðingu samstarfið og samræm-
ingin á sviði löggjafar og félagsmála hefur haft fyrir
allar Norðurlandaþjóðirnar og hvernig sú samvinna
hefur stuðlað að auknum samskiptum og tengslum
milli Norðurlanda. En ég leyfi mér að rekja f stuttu
máli einstök dæmi um það hvernig starf Norður-
landaráðs hefur haft sérstakt gildi fyrir tsland:
Það stuðlaði áreiðanlega að þvi að tsland varð
stofnaðili Norðurlandaráðs að margir af helstu frum-
kvöðlum Dana að stofnun ráðsins voru í hópi þeirra
dönsku stjórnmálamanna sem tóku undir óskir
tslendinga um að fá til varðveislu í landi sínu
fslensku handritin sem geymd voru f dönskum söfn-
um. Hér var að vísu um tvíhliða mál tslendinga og
Dana að ræða, en engu að sfður má segja, að það hafi
verið samnorrænt í þeim skilningi að söguarfur
okkar flestra tengist þvf sem á handritin er skráð. Og
það er heldur enginn vafi á því, að áhrifa Norður-
landaráðs gætti við lausn á handritamálinu. Sá dagur
er öllum tslendingum ógleymanlegur, þegar Danir
afhentu þeim handritin og við munum ávallt halda
þeim atburði á loft sem einstæðum f samskiptum
ríkja og vfsa til hans, þegar við viljum færa fyrir því
sterkust rök, hve náin vinátta Norðurlandaþjóða er.
Raunar höfum við tslendingar svo mörg rök máli
okkar til stuðnings að þessu leyti, af eigin reynslu, að
lengri tima tæki en hæfir þessari stundu, að tíunda
þau «11.
Sem sýnilegan vott um norræna samvinnu höfum
við f Reykjavik Norræna húsið, teiknað af finnska
Iistamanninum Alvar Aalto. Auk þess sem húsið er
borgarprýði, hefur starfsemin innan veggja þess á
ýmsan hátt hvntt til nýrrar menningarstarfsemi og
eflt norrænt samstarf. Af reynslu okkar hljótum við
að fagna því, að nú er fyrirhugað að reisa samskonar
menningarmiðstöð í Færeyjum, og við teljum æski-
legt, að grandskoðað sé, hvort ekki sé unnt að koma
slíkum stofnunum á fót vfðar um Norðurlönd.
Angi af sama meiði er Norræna þýðingamiðstöðin,
sem við, er búum í litlu málsamfélagi, hljótum að
binda miklar vonir við. Og um þessar mundir eru til
dæmis vfsindamenn tengdir Norrænu eldfjallastofn-
uninni við rannsóknir við Kröflu á Norðurlandi þar
sem unnið er að þvf að reisa jarðgufuveitu á svæði
þar sem orðið hafa eldsumbrot og jarðhræringar.
Megináhersla er nú á það lögð, að finna leiðir til að
yfirvinna duttlunga náttúruaflanna i þvi skyni að
beisla þau og breyta þeim í ljós og orkugjafa fyrir
heimili og hvers kyns iðnað.
A efnahagssviðinu minnumst við Islendingar
stofnun Norræna iðnþróunarsjóðsins fyrir Island
sem komið var á fót við aðild landsins að Efta 1970 f
þvf skyni að auðvelda aðlögun fslensks iðnaðar að
breyttum yrti aðstæðum. Og við teljum stofnun
Norræna fjárfestingabankans á sfðasta ári mikilvægt
skref til að skapa víðtækari og öflugri grundvöll
undir íslenskt atvinnu- og efnahagslff með því að
fjármagna nýjan iðnrekstur eins og járnblendisverk-
smiðjuna sem Island og norska fyrirtækið Elkem
hafa ákveðið að reisa á Islandi f tengslum við starf-
rækslu nýrrar vatnsaflsstöðvar.
1 þessu samhengi leggjum við að sjálfsögðu
áherslu á Norðurlandasamvinnu um umhverfis-
vernd, nýtingu hráefna og orkulinda.
Eg hef hér að framan gerst nokkuð langorður um
ýmislegt, sem sérstaklega snertir land mitt f nor-
rænu samstarfi, en ég get hvorki né vil láta hjá líða
að nefna enn einu sinni þá hjálparhönd, sem Norður-
löndin réttu okkur tslendingum, þegar eldgosið varð
í Vestmannaeyjum í ársbyrjun 1973, eða þann mikla
siðferðilega stuðning, sem við fengum á ráðsfund-
inum fyrir ári í baráttu okkar fyrir útfærslu fisk-
veiðilögsögunnar í 200 sjómílur. Bæði þessi málefni
eru nú komin heil i höfn, ef þannig mætti að orði
komast. Byggðin i Vestmannaeyjum blómgast að
nýju, og bæjarfélagið verður framvegis sú máttar-
stoð íslensks þjóðfélags og það var fyrir náttúruham-
farirnar. Allar þjóðir við Norður-Atlantshaf hafa
fært lögsögu sína f 200 milur, og engin átök eiga sér
nú stað á fiskimiðunum, en við samningaborðið
meðal annars á Hafréttarráðstefnunni reyna menn
að sætta ólfk sjónarmið.
A þingi Norðurlandaráðs i Reykjavfk 1975 vakti ég
máls á þvf, að alþjóðasamtök, ekki sfst þau, er starfað
hafa um langan aldur, væru oft gagnrýnd fyrir, að
starfsemi þeirra snerist meira um þau sjálf en beina
hagsmuni aðildarþjóðanna. Eg hef nú f dag rakið
ýmis dæmi þess, hvernig starf Norðurlandaráðs og
norræn samvinna hefur haft bein og heillavænleg
áhrif á hagsmuni fslensku þjóðarinnar.
Þetta hefur þá þýðingu að sérhver Islendingur
getur gert sér grein fyrir gildi norræns samstarfs og
starfsemi Norðuriandaráðs. Menn lfta ekki lengur á
norrænt samstarf einungis sem efni f ræður við
hátfðleg tækifæri, sem það þó einnig er enn að vfsu,
heldur áþreifanlega staðreynd, sem tengist daglega
lífinu og snertir hvern og einn.
Þróunin sýnir einnig að norræn samvinna á sér og
stað með eða án tilstuðlanar Norðurlandaráðs og
norrænu félaganna meðal manna úr öllum stéttum
þjóðféiagsins og einstaklinga í hinum ýmsu Norður-
löndum fyrir þeirra eigið frumkvæði.
1952 var ekki áratugur liðinn síðan Island hafði
hlotið fullt sjálfstæði, og ýmsum tslendingum stóð
því nokkur stuggur af of miklu samstarfi við erlend-
ar þjóðir, eins og raunar verður vart enn í dag. En
hinir voru þó í meirihluta þá eins og nú, sem gerðu
sér grein fyrir því, að friður og framfarir dafna ekki
nema þjóðirnar sameinist um sem flest mál i leit að
þeirri lausn, sem flestir geta sæst á. tslendingum var
þá eins og nú ljóst, að sem nánust tengsl við Norður-
lönd, er þróast hafa um aldir, eru til þess fallin að
styrkja menningarleg sérkenni þeirra f þjóðahafinu.
Sú viðleitni bæði þjóða og þjóðarbrota setur vaxandi
svip á samtíð okkar.
Norðurlandaráð var heldur ekki stofnað fyrir 25
árum sem yfirríkjastofnun heldur einmitt i þeim
tilgangi að vernda sérkenni og sjálfstæði sérhvers
aðildarlands og sameiginlegan menningararf þeirra.
Ég held að ekki séu fyrir hendi mikilfengleg áform
um að brjóta á bak aftur þennan upphaflega tilgang
með Norðurlandráði. Ég tel að menn eigi yfirleitt
ekki að semja stórfenglegar áætlanir um framtið
Norðurlandaráðs jafnvel ekki þó þær séu f samræmi
við upphaflegan tilgang ráðsins. Við skulum fyrst og
fremst vinna eins og við höfum starfað hingað til
með festu og öryggi að þvi að efla norrænt samstarf
smátt og smátt inn á við og út á við og um leið leggja
áherslu á að bæta starfshættina og forðast skrif-
finnsku.
Aður fyrr mátti varla minnast á utanrikismál á
vettvangi Norðurlandaráðs. Ég held þó, að umfjöllun
ráðsins um útfærslu íslensku fiskveiðilögsögunnar
fyrst 1954 og síðan 1976 sýni að ráðið er orðið virkara
og ekki eins afskiptalitið sem fyrr einnig á þessu
sviði.
Þá má nefna aukna samvinnu utanrfkisráðherra
Norðurlanda og fulltrúa þeirra hjá Sameinuðu þjóð-
unum og öðrum alþjóðastofnunum. Ljóst er að
ábyrgð hvilir á Norðurlöndum varðandi aðstoð við
þróunarlöndin þar sem þau eru í hópi þeirra sem
betur mega sin í heiminum og það er staðreynd að
þau geta best og hagkvæmast innt skyldur sinar af
hendi og verið fullviss um að aðstoð þeirra verði að
gagni í samvinnu hvert við annað. Þetta á sérstak-
lega við um tsland sem því miður er nokkuð á eftir i
aðstoð sinni við þróunarlöndin.
Við skulum varast að ætla, að við getum leyst öll
vandamál út á við aðeins með norrænni samheldni.
Allar Norðurlandaþjóðirnar þarfnast hvatningar frá
öðrum. Reynslan í öryggismálum og efnahagsmálum
hefur einnig sýnt að þar er full samstaða ekki
möguleg, og um leið og við viðurkennum staðreynd-
ir, þá skulum við hafa f huga, að það getur verið
styrkur en ekki veikleiki, að Norðurlandaþjóðirnar
hafa farið ólíkar leiðir að þessu leyti. Ef til vill sýnir
þetta, að þær hafa sjálfrátt og ósjálfrátt leitað eftir
því jafnvægi I öryggismálum, sem aðstæður krefjast
og kynni að vera hættulegt að raska.
Ekki er úr vegi að nefna hér, að rödd Norðurlanda
verður að heyrast til varnar mannréttindum hvar
sem er í heiminum og ekki aðeins gagnvart þeim
löndum sem eru fjarlægust Norðurlöndum og þar
sem þau hafa óverulegra viðskiptahagsmuna að
gæta.
Þar sem við erum nú í Helsingfors leitar hugurinn
einmitt til samþykktar Helsingforssamningsins frá
1962 um samstarf Norðurlanda, sem við erum enn að
móta f framkvæmd og til annarrar yfirlýsingar frá
1975 sem kennd er við Helsingfors um öryggi, sam-
vinnu og frið. A þann hátt hafa Norðurlandaþjóðirn-
ar ásamt öðrum þjóðum í Evrópu og Bandaríkjunum
og Kanada gert sér ljóst, að þær verða að horfast í
augu við pólitiskar staðreyndir og berjast fyrir því,
sem er sameiginlegt Norðurlandabúum — lýðræði,
mannréttindura og manngildi.
Helsingfors, Finnland og finnska þjóðin eru tákn
þessara verðmæta. Það er þess vegna sérstök gleði að
koma til Finnlands og njóta hinnar miklu finnskú
gestrisni.
Ég vil Ijúka máli mfnu með því að vitna til orða
Ölafs Thors, þáverandi forsætisráðherra lslands, á
þingi Norðurlandaráðs 1963, og gera þau að heillaósk
minni til ráðsins og okkar allra, og I þeim hópi eru að
sjálfsögðu einnig Færeyingar og Alandseyingar, á
þessum tímamótum: „Eins og þessar fimm norrænu
þjóðir geta aldrei orðið að einu ríki, þannig komumst
við heldur aldrei hjá þvi að viðurkenna, að við erum
ein fjölskylda. Það sannar sagan. Ég er þeirrar
skoðunar, að Norðurlandaráð muni eflast og styrkj-
ast til sameiginlegs gagns fyrir alla og sem fordæmi
fyrir aðrar þjóðir."