Morgunblaðið - 07.04.1977, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 7. APRlL 1977
Þannig leit fiskurinn úti fyrir Austfjörðum út milli 1 920 og 1 930,
menn stóðu oft í aðgerð í allt að 72 tíma eða þrjá sólarhringa.
— Maðurinn sem
byggði fyrsta
íshús á fslandi
Framhald af bls. 19
og Norðmönnum, auk þess sem
hann verkaði fisk af eigin bátum
og mörgum Norðf jarðarbátum. Er
talið að hann hafi verkað mörg
þúsund skippund af þorski á ári á
þessum árum.
Matthías Þórðarson segir frá
því í Litið til baka, 2. bindi, hví-
líkt stórmenni Konrað gat verið
og hve auðugur hann var orðinn
kringum fyrri heimsstyrjöldina.
Matthías var þá í Alliance félag-
inu og var Jón Ólafsson, siðar
bankastjóri , framkvæmdastjóri
þess.
Lánaði
Alliance
90.000 krónur
„Það var á þessum árum, að
okkur félaga eitt sinn vanhagaði
um 90.000 kr., þar sem ógreitt var
um yfirfærslu á peningum milli
Islands og Danmerkur af völdum
ófriðarins. Þá hljóp Konráð kaup-
maður Hjálmarsson á Mjóafirði,
sem þá var í Kaupmannahöfn,
undir bagga með okkur og lánaði
okkur peninga gegn einfaldri við-
urkenningu um, að við hefðum
tekið á móti þeim og loforði um,
að við greiddum þá á ákveðnum
tíma. Annars og meira krafðist ■
Konráð ekki, og sýnir það bæði
stórmennsku hans og traust það,
er hann bar til okkar félaga og
mun traustið á Jóni ekki hafa
ráðið þar minnstu um.“
Verzlun Hjálmars hélt áfram að
blómgast og flutti hann inn beint
að utan mjölvörur, kolavörur,
salt, timbur, við og annað slagið
komu olíuskip. Allt voru þetta
heilir farmar 600—800 tonn af
salti oft á tíðum, því Konráð seldi
salt um alla Austfirði. Þá flutti
hann út að sjálfsögðu fisk, síðan
saltkjöt og gærur. Þá fór Konráð
ávallt einu sinni til tvisvar á ári
til Kaupmannahafnar, þar sem
hann gerði stórinnkaup fyrir
verzlanir sínar. Seldi hann t.d.
smörlíki undir eigin vörumerkj-
um, hét hin tegundin Dalatangi,
önnur Nypa og hin þríðja Ráð-
herra og var bezt.
Umsvif Konráðs jukust sífellt
og þessi frásögn sem getur að
finna í minningabók Guðmundar
Eggerz sýslumanns er gott dæmi
um það, en Guðmundur var sýslu-
maður Sunnmýlinga um skeið:
Sendi gufuskip
eftir sýslumanni
„Nokkrum vikum eftir að ég
kom til Eskifjarðar, var ég
hringdur upp frá Norðfirði. Var
það Konráð kaupmaður Hjálmars-
son. Aldrei hafði ég séð þann
mann, en heyrt hafði ég, að hann
væri með auðugustu mönnum
sýslunnar. Erindið var.að biðja
mig að koma hið allra fyrsta, því
honum væri áríðandi að fá út-
mælda lóð á Norðfirði. Ég taldi öll
tormerki á þessu, því að Odds-
skarð væri enn illfært hestum.
Konráð bauð þá að senda mér
góða og vana hesta. Ég lét mér
ekki segjast. Bauðst hann þá til að
senda stóran vélbát. Þótt ég hefði
ekki orð á því, taldi ég ólíklegt að
lóðarmælingin gæti ekki beðið til
manntalsþingsins, og bar því nú
við, sem satt var, að ég væri ný-
tekinn við embættinu og hefði því
ærið að starfa. Tók nú að þykkna í
Konráði og hann spurði hvort
sýslumaður myndi treysta sér, ef
hann sendi gufuskip eftir honum.
Þetta var þó sagt i mjög kurteis-
um tón. Ég játti þessu. Skipið
verður kl. 9 á morgun á Eskifirði,
og svo kvaddi hann mig í síman-
um.
Um 200 tonna skip með norska
fánann við hún kom á ákveðnum
tíma. Báti var þegar skotið frá
skipinu, til að sækja mig. Var svo ,
siglt í bezta veðri og sjóleysu til
Norðfjarðar.
Þegar ég kom upp á bryggjuna,
gekk á móti mér maður, hinn
ÞOTT SKULDIN YfíÐ/
ÍSKYGG/LEGA HÁ
BRÁST KONRÁÐ EKK/
VIÐ áttum tal við gamlan Mjó-
firðing, sem nú er nær ntræður
og spurðum hann um kynni
hans af Konráði Hjálmarssyni.
Þessi gamli maður, sem þekkti
Konráð betur en flestir aðrir
vildi ekki láta nafns sfns getið
af einhverjum ástæðum. Hon-
um fórust orð á þessa leið.
„Konráð þekkti ég allvel,
bæði á Mjóafirði og einkum á
Norðfirði eftir 1919, er ég flutt-
ist þangað og stundaði þar sjó-
róðra á vélbátum sem háseti,
vélstjóri og formaður og að lok-
um formaður á eigin bát.
„Konráð þekkti ég allvel,
bæði á Mjóafirði og einkum á
Norðfirði eftir 1919, er ég flutt-
ist þangað og stundaði þar sjó-
róðra á vélbátum sem háseti,
vélstjóri og formaður og að lok-
um formaður á eigin bát.
Hafði ég nærri öll viðskipti
við verzlun Konráðs í áratugi.
Mér reyndist hann tryggðar-
tröll, sem aldrei brást þótt
skuld mtn yrði f fskyggilega há
við verzlun hans. Það var f árs-
lok 1923, að ég skuldaði um
15.000 krónur og var kvíðafull-
ur um framhald útgerðar minn-
ar á komandi ári 1924. Þar var
venja við verzlanir á þeim ár-
um, að fram færu reikningsskil
við áramót, sem oft reyndust
erfið og skuldir við verzlanir
voru miklar og varð þá, að láta
svo vera vegna beggja aðila.
Báðir eins og spyrtir saman um
afkomu f framtfð. Báðir lifðu í
þeirri von að úr rættist.
Ég byrjaði útgerð mína á
Norðfirði vorið 1922 og hafði
kastað allmiklu til hennar og
húsakosts. Árið 1923 brugðust
fiskveiðar við Austfirði alger-
lega má segja, en afli var all-
góður á vetrarvertfð á Horna-
firði.
í ársbyrjun 1924 gekk ég á
fund Konráðs all kvfðafullur og
ætlaði að hlýða á dóm minn.
Ekkert hafði hann með einu
orði minnst á skuldina um ára-
mót. Algjör þögn rfkti, mér var
Ijóst að skuldin var há og ógn-
andi.“
Ég hitti Konráð, sem bauð
mér til stofu. Ég spurði hann
hvers mætti vænta varðandi út-
gerð mfna á nýbyrjuðu ári?
Sleipnir SU 446. Þennan bát átti Konráð lengi og reyndist hann í alla
ísafirði síðla sumars 1 928, en þá var Jóhann J.E. Kúld á bátnum, en
að skila ísfirzkum hásetum sem á bátnum voru.
staði vel. Myndin var tekin á
förin til ísafjarðar var farin til
höfðinglegasti í allri framkomu,
kvikur á fæti og hárið óvenjulega
fallegt, tekið að grána í vöngum.
Drættirnir í miðju andlitinu voru
nokkuð harðir. Augnaráðið
hvasst, en þó voru augun skær og
falleg. Þetta var Konráð Hjálm-
arsson. Heilsaði hann mér með
mikilli alúð og bauð mig hjartan-
lega velkominn til sýslunnar.
Að lokinni máltíð bjóst ég við
að tekið yrði til óspilltra málanna
við lóðarmælinguna, en á hana
var ekki minnst, heldur gekk
Konráð út með mér til þess að
sýna mér þorpið. Kom hann við
hjá tveim kunningjum sínum og
bauð þeim til kvöldverðar. Dag-
inn eftir taldi Konráð réttast að
hætta við lóðarmælinguna, hann
hafði þegar samið við hlutaðeig-
anda um að útmælingin biði til
næsta manntalsþings.
Þetta voru fyrstu kynni mín af
Konráði Hjálnarssyni og reyndi
ég hann æ síðan að hinum mesta
höfðingsskap. Og svo prúður var
hann og virðulegur í allri um-
gengni við mig, að þegar ég var
kominn inn á heimili hans, minnt-
ist hann aldrei með einu orði á
embættisstörf mín, þótt stundum
ætti hann og kunningjar hans
„Það er víst óhættað taka hana
þessa - frá kónginum á Norðfirði"
JÓHANN J.E. Kúld, fyrrver-
andi fiskmatsmaður, kynntist
Konráði Hjálmarssyni Iftillega
á árinu 1928, er Jóhann var
háseti á einum háta Konráðs,
Sleipni. Jóhann er enn ákaf-
lega hrifinn af Konráði, enda
þótt öruggt megi telja að þeirra
skoðanir hafi aldrei farið sam-
an. „En Konráð virti alltaf ein-
staklinginn, þó svo að hann
væri kannski lftt hrifinn af
félagssamtökum sjómanna og
verkamanna,“ segir Jóhann.
„Árið 1928 átti ég heima á
Akureyri og um veturinn stóð
þannig á, að ég sá um að stofna
Sjómannafélag Norðurlands,
sem sfðar varð Sjómannafélag
Akureyrar, af þessum sökum
þurfti ég að fara í land af sjón-
um og er búið var að ganga frá
stofnun félagsins, var komið
fram f júní, aliir bátar farnir á
sfld og þvf ekki neina vinnu að
hafa,“ sagði Jóhann þegar
Morgunblaðið ræddi við hann.
„Sfðan gerist það að Jóhann
Kröyer, sem lengi var
verzlunarstjóri hjá Konráði á
Norðfirði, en hafði flutzt til
Akureyrar og var orðinn
verzlunarstjóri hjá KEA, gerði
boð eftir mér. Ég kom strax og
hann spyr hvort ég sé fáanlegur
til að fara iil Norðfjarðar á bát
f eign Konráðs Hjálmarssonar,
en áður hafði Konráð hringt í
hann og beðið um að utvega sér
mann og að góð laun væru f
boði. Ég sló til.“
Jóhann hélt skömmu sfðar
meó Novu austur til Norðfjarð-
ar, og var þá ráðinn á Sleipni,
sem Björn Ingvarsson var skip-
stjóri á.
„Þegar ég kom á bryggjuna í
Neskaupstað, hitti ég Konráð
og ræddi IftiIIega við hann, en
ekkert var minnst á kaup.
Sumarið leið og Ifkaði mér vist-
in á Sleipni vel, aðeins einn
Norðfirðingur var um borð auk
Björns skipstjóra, það var vél-
stjórinn, hitt voru allt Is-
firðingar, úrvalsmenn allir
saman.
Veiðin um sumarið gekk vel.
Við komum oft að landi um,
helgar og vorum inni 1—2 daga
f einu. Það var gaman að sjá
Konráð innan um athafnasvæði
sitt, sem var annar hluti bæjar-
ins. 1 hinum hlutanum réð hinn
kóngurinn á Norðfirði, Sigfús
Sveinsson, og sagt er að þeir
hafi ekki farið yfir á yfirráða-
svæði hvor annars nema nauð-
syn bæri til.
Það sem ég man Konráð
þarna, var hann alla tíð með
harðan hatt og f sjakkett, með
silfurbúinn staf við hlið sér og
gráan hökutopp, sem fór hon-
um vel.“
Um haustið þegar sumar-
vertfðinni lauk, kom í Ijós að
engin skipsferð var á næstunni
vestur til ísaf jarðar og það varð
þvf úr að Sleipnir var sendur
vestur rneð mennina. Jóhann
fór einnig með og fór af f Siglu-
firði í bakaleiðinni.
„Áður en við lögðum af stað f
heimferðina, fór ég til Konráðs
til að ganga frá mfnum málum.
Páll tengdasonur hans, sem þá
var verzlunarstjóri, var ekki
við og bauð Konráð sjálfur mér
inn á skrifstofu til sín og upp á
vindil. Hann spyr fyrir hvað ég
sé ráðinn og hvort Jóhann
Kröyer hafi eitthvað rætt það
við mig. Sagði ég honum, að
Jóhann hefði boðið mér þvf
sem næst tvöfalt kaup og frítt
fæði. — Karlinn hikstaði að-
eins, en segir sfðan. — Það sem
Jóhann gerir, er það sama og ég
geri. Góðum mönnum borgar
maður vfst aldrei of hátt kaup.
Að þvf búnu spyr hann mig
hvort mér sé ekki sama þótt ég
fái ávfsun skrifaða á útibú
Landsbankans á Eskifirði, ég
geti skipt henni á Akureyri. Og
þarna rétti hann mér sfðan 450
króna ávfsun, og var kaupið
u.þ.b. 75% hærra en yfirleitt
gerðist á þessum tfma,“ segir
Jóhann.
Þá sagði hann, að nokkru eft-
ir komuna til Akureyrar, hefði
hann farið f útibú Landsbank-
ans þar til að skipta ávfsuninni.
í þá tfð hafi Júifus verið banka-
stjóri, sem þótti einn öruggasti
útibústjóri L.i. og mjög aðgæt-
inn f fjármálum. „Hann tekur
við ávfsuinni og segir er hann
hefur litið á hana. Hvað ert þú
að koma með ávfsun á bankann
á Eskifirði? Ég sagði að það
hlyti að vera óhætt að skipta
ávfsuninni, þar sem útgefand-
inn væri vel stæður útgerðar-
maður á Norðfirði. Júlfus rýnir
þá svolitla stund á ávfsunina og
segir síðan: „Ekki neitar
maður þessari, frá sjálfum
kónginum á Norðfirði.“
Að sögn Jóhanns var Konráð
mjög fljótur að taka ákvarð-
anir, snöggur f hreyfingum og
var aldrei með málalengingar.
Þá minntist Jóhann á þegar
þeir bræður Gfsli og Konráð
keyptu Súluna skömmu eftir
aldamótin frá Noregi. Var skip-
ið mælt yfir 100 rúmlestir,
knúið gufuvél, en gekk þvf
miður ekki meira en 4 mflur í
logni. Var Súlan fyrst gerð út á
doríuveiðar, en sfðar á alhliða-
veiðar og reyndist einstakt
happaskip. Súlan var f rekstri
fram yfir 1960, er skipið sökk á
síldveiðum. „Það þurfti sér-
stakan stórhug til að kaupa
skip eins og Súluna um alda-
mótin, og leið nokkur tfmi þar
til jafnstór skip voru byggð, ef
undanskildir eru togararnir,
sagði Jóhann að lokum. — A.D.
Rætt við Jóhann J. £ Kúld sem var á einum báta Konráðs