Morgunblaðið - 24.01.1978, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 24. JANUAR 1978
15
Greinargerð Arna Benediktssonar;
Milljarðaheimt
og mælikvarðar
hprrar rannsóknar Ilm hádppis-
Svar við skrifum Þjóðviljans um
fisksölumál í Bandaríkjunum
Það var ekki átakalaust að afla|
markaða fyrir hraðfrystar fisk-i
afurðir á fyrstu árum og áratug-j
um hraðfrystingar hér á landi.
Framan af hugðust menn hasla
sér völl á markaði í Evrópu og
gekk þar á ýmsu. Fyrstu tilraunir
til þess að opna bandaríska
markaðinn misheppnuðust algjör-
lega. Það var ekki fyrr en það
gæfuspor var stigið að reisa eigin
verksmiðjur og koma upp sjálf-
stæðu sölukerfi i Bandaríkjunum
að verulega fór að rætast úr i
markaðsmálum og nauðsynleg
festa skapaðist i sölumálum. Þessi
fyrirtæki voru í upphafi reist af
miklum vanefnum, en hafa smátt
og smátt getað byggt sig upp og
hafa nú orðið viðunandi aðstöðu.
Þau hafa núorðið viðunandi af-
komu fjárhagslega, eru langt i
komin með að byggja upp fram-
leiðsluaðstöðu sina á þann hátt að
ekki gerist betra hjá öðrum fyrir-
tækjum i sömu grein og þau hafa
byggt upp sölukerfi, sem fullnæg-
ir itrustu þörfum.
Að sjálfsögðu hefur þessi starf-'
semi orðið fyrir áföllum öðru
hvoru. Bandariski markaðurinn
er harður samkeþpnismarkaður,
þar sem lítið má út af bera. Það
eru ekki fátiðar fréttir frá Banda-
rikjunum að fyrirtæki i fiskiðnaði
og fisksölu verði gjaldþrota. ís-
lensku fyrirtækin hafa sem betur
fer ekki lent i slíkum áföllum og
er þess að vænta að þeim hafi nú
báðum vaxið svo fiskur um hrygg
að ekki þurfi að óttast um hag
þeirra héðan í frá. Ekki er þó
réttlætanlegt að fyllast óeðlilegri
bjartsýni, mistök verða gerð eins
og alltaf hefur verið í þessum
heimi og mun væntanlega alltaf
verða, og skiptir þá miklu máli
aðundirstaðan sé trygg.
Tilgangur og starfsemi
íslensku fisksölufyrir-
tækjanna í
Bandaríkjunum
Islensku fisksölufyrirtækin í
Bandaríkjunum eru stofnuð með
það meginhlutverk í huga að skila
hæsta fáanlegu verði fyrir fisk-
afurðir hingað heim. Þetta hafa
þau gert svikalaust og með því er
stöðugt fylgst af viðskiptaráðu-
neytinu og að sjálfsögðu fylgist
Gjaldeyriseftirlit Seðlabankans
með þvi að peningarnir komi
hingað heim og er þar ekkert
undanfæri. Vitaskuld hafa fisk-
sölufyrirtækin orðið að lúta
bandarískum lögum. Bandarikja-
menn hafa að sjálfsögðu lög og
reglur um starfsemi erlendra
fyrirtækja eins og allar aðrar
þjóðir, þar á meðal við íslending-
ar. Það hefur borið nokkuð á því
hjá mönnum af þrælakyni að gera
ætti kröfur um að sérstakar bón-
bjargarreglur ættu að gilda fyrir
okkur Islendinga i samskiptum
við Bandarikjamenn. Fram á slíkt
hefur ekki verið farið né verður
farið í sambandi við fiskviðskipti,
og munum við því una þvi að um
okkar viðskipti gildi sömu reglur
og fyrir aðra.
Annar mikilvægur þáttur i
starfsemi fisksölufyrirtækjanna
er sú þekking, sem fæst af ástandi
og horfum í markaðsmálum
hverju sinni, en það er þekking,
sem aldrei næst úr fjarlægð.
Þetta verður til þess að hægt er að
þróa framleiðsluvörur með tilliti
til markaðsástands á hverjum
tima og oft er hægt að sjá þróun-
ina fyrir og vera viðbúinn
breytingunum. Einnig gefur
þetta dýrmæt tækifæri til þess að
kanna stöðugt möguleika á sölu
nýrra framleiðslutegunda.
1 þriðja lagi kemur svo sú starf-
semi, sem ekki er sist mikilvæg,
en það er að vinna markað fyrir
þær vörutegundir, sem við hér
heima viljum framleiða en
markaðurinn hefur ekki áhuga á
að taka á móti. A þessu sviði hef-
ur verið unnið gífurlegt starf og
ég held að fullyrða megi að lang-
mestur hluti starfstima sölu-
manna okkar vestra hafi farið i
það. Oft og tíðum er um vöruteg-
undir að ræða sem alls ekki seld-
ust ef við hefðum' ekki okkar eig-
in sölufyrirtæki í Bandaríkjun-
um, sem gegna þessu sérstaka
hlutverki.
í fjórða lagi er svo þess að geta
að vegna fyrirtækja okkar í
Bandaríkjunum er sölukostnaður
við fiskafurðir okkar aðeins brot
af því sem annars væri. Sölu-
kostnaður freðfisks frá íslandi er
löngum á bilinu frá einu að einu
og hálfu prósenti af verðmæti og
er það langt undir þvi, sem ann-
ars staðar þekkist. Og þó er inn í
þeim kostnaði falin ýmisleg þjón-
usta, sem ekki heyrir beint undir
sölukostnað, og er óviða annars
staðar í heiminum innt af hendi
af söluaðilum. Má þar til nefna
ýmsa tækniþjónustu. Ekki veit ég
berrar rannsóknar. Um hádegis-
bilið tísti svo Vísir undir með
grein, sem bar höfundarnafnið
Svarthöfði.
Þó að þær blekkingar, sem fram
eru settar í frétt Þjóðviljans og
leiðara, séu neðan við allt vel-
sæmi, verður ekki hjá þvi komist
að fara um þær nokkrum orðum,
þar sem augljóst er að þær eru
ekki settar fram af þekkingar-
skorti, heldur eru þær þraut-
hugsaðar bæði að efni og samsetn-
ingu, tilreiddar vitandi vits sem
beita ástriðuveiðimannsins, sem
fiskar á gruggugu vatni. Ég segi
vitandi vits vegna þess að allar
réttar upplýsingar um þetta til-
búna mál eru fyrir hendi á rit-
stjórn Þjóðviljans, i opinberúm
gögnum frá Þjóðhagsstofnun,
Hagstofu og Seðlabanka. Gögn-
um, sem send eru jafnharðan til
allra fjölmiðla á tslandi. Um
grein Svarthöfða i Visi gegnir
öðru máli. Á hana þarf ekki að
eyða orðum. Hún er gjörsamlega
vitvana og þar að auki tilfinninga-
snauð, fyrir utan illgirnina, sem
er þó sennilega upplogin.
1 rosafrétt Þjóðviljans segir:
„Fyrir þremur árum seldu þessi
fyrirtæki fyrir 24—25 milljarða
króna. og hefur því heildarsölu-
um, en ekki i hrapandi islenskum
krónum." „Hvað varð um alla
þessa peninga? Það væri fróðlegt
að fá ítarlega skýrslu um það.“
Tilvitnunum í Þjóðviljann lýkur
hér með.
Það er rétt að sala íslensku fyr-
irtækjanna í Bandaríkjunum hef-
ur rúmlega tvöfaldast i dollurum
frá 1974 til 1977. Um dollarann
sem raunverulegt verðmæti kann
að orka meira tvímælis og er langt
siðan dollarinn hefur fengið jafn
afdráttarlausa traustsyfirlýsingu
og vonandi endist dollarnum
traust Þjóðviljans til þess að
hætta að falla. Þessi söluaukning
á sér eftirfarandi orsakir: í fyrsta
lagi hefur meðalverð á einingu
hækkað um 59% frá meðaltali
ársins 1974 til meðaltals ársins
1977, reiknað i dollurum. Sé aftur
á móti reiknað frá ársbyrjun 1974
til ársloka 1977 hefur hækkunin
orðið rúm 35%. í raun og veru
hefur hækkunin verið verulega
minni en þetta vegna þess að þær
einingar, sem nú eru seldar á
Bandaríkjamarkað, eru í sjálfu
sér verðmætari nú, lögð hefur
verið meiri áhersla á framleiðslu
flaka og annarra verðmætari
pakkninga en áður var. Þessi þró-
un hefur að sjálfsögðu komið
fram i hærra verði á framleiðsl-
unni og meiri vinnu hér heima, og
þar með hærri launagreiðslum.
Einnig hefur þa& komið fram i
hráefnisverði hér innanlands.
Verðhækkanir miðaðar við sam-
bærilegar pakkningar eru yfir-
leitt um það 10% lægri en fram-
angreindar tölur.
1 öðru lagi hefur orðið fram-
leiðsluaukning á þessu tímabili.
Framleiðslan 1977 er um 20%
meiri en framleiðslan 1974. Sú
framleiðsluaukning kemur óhjá-
kvæmilega fram í aukinni sölu
hvað kann að vera meðaltal sölu-
kostnaðar i heiminum. Um það
hef ég engar staðfestar upplýsing-
ar. Hins vegar eru þær tölur, sem
ég hef upplýsingar um, yfirleitt á
bilinu frá fimm til sex prósent og
hæst tíu prósent, en nokkru lægri
hjá þeim þjóðum, sem hafa valið
svipað sölufyrirkomulag og við,
en þó verulega hærra en hér.
Meginástæðan fyrir þessum lága
sölukostnaði er sú, að jafnframt
þvi að sölumenn okkar vestra eru
sölumenn fyrirtækjanna í Banda-
rikjunum ög taka laun hjá þeim,
eru þeir í reynd sölumenn okkar
hér heima. Með öðrum orðum,
með þessu skipulagi sleppum við
úr einum millilið.
Árásir á sölustarfsemina
f Bandaríkjunum
Þess hefur gætt að undanförnu
að ýmsir hafi fundið hjá sér hvöt
til þess að hnýta í þessa starfsemi,
og keyrir um þverbak sl. föstu-
dag, en þá um morguninn birtist á
forsiðu Þjóðviljans rosafrétt:
„Hvað varð um milljarðana 26?“,
þar sem gefið er í skyn að sölu- (
fyrirtækin vestra hafi ekki skilað
hingað heim 26—27 milljörðum
króna, eða að sú fjárhæð hafi að
minnsta kosti ekki komið fram.
Þessari frétt er svo fylgt eftir í
leiðara, þar sem krafist er opin-
verðmætið meira en tvöfaldast á
þremur árum, og á siðasta ári
fékkst 26—27 milljörðum króna
meira fyrir fiskinn, sem fór á
Bandaríkjamarkað, heldur en
1974. Er þá mæft i dollurum í
báðum tilvikum miðað við núver-
andi gengi krónunnar.“ Ennfrem-
ur segir: „Svo gifurleg hefur
hækkunin verið, og hér er ekki
um neina marklausa krónutölu að
ræða, heldur hækkun i dollurum,
sem flokka má til raunverulegra
verðmæta. Mest stafar þessi
hækkun af hækkun söluverðs á
hverja einingu, en einnig er um
nokkra magnaukningu að ræða.
Það er furðulegt til þess að hugsa,
að þrátt fyrir þessa gifurlegu
hækkun heildarsöluverðmætis á
aðalútflutningsmarkaði okkar, þá
skuli laun fólksins, sem hér vinn-
ur við framleiðsluna hafa verið
alls ekkert hærri 1977 en 1974,
jafnvel heldur lægri, eins og opin-
berar tölur sýna. Þess vegna er
spurt: Hvað varð um allt þetta
fjármagn? Um þessi mál er fjall-
að i leiðara Þjóðviljans í dag, og
þar er borin fram krafa um opin-
bera rannsókn."
í leiðaranum er svo að sjálf-
sögðu hnykkt á öllu saman, enda á
að lesa það upp í útvarpinu:
„Þessar auknu sölutekjur hafa að
sjálfsögðu verið greiddar í dollur-
um, i raunverulegum verðmæt-
sölufyrirtækjanna fyrir vestan,
þvi að vist þarf að selja fram-
leiðsluna.
í þriðja lagi var veruleg sölu-
tregða árið 1974, einkum framan
af árinu, eða þangað til verðið
féll. Þetta varð til þess að minni
hluti framleiðslu þess árs eldist á
því sama ári, heldur en æskilegt
hefði verið, t.d. voru 9 mánaða
birgðir af flökum þess árs óseldar
hjá Iceland Products í árslok, og
vafalaust hafa birgðir einnig auk-
ist hjá Coldwater þetta ár. Þessi
sölutregða hefur siðan komið
fram í aukningu á sölu á þeim
árum sem síðan eru liðin og um
síðustu áramót eru birgðir í lág-
marki.
í fjórða lagi hefur svo verið
lögð meiri áhersla á Bandaríkja-
markað en áður. Arið 1977 var
framleitt og útflutt til Bandaríkj-
anna verulegt magn af karfa, sem
áður fór næstum eingöngu á ann-
an markað, og einnig hefur verið
lögð meiri áhersla á framleiðslu
ufsa á Bandarikjamarkað en áður
var, og kemur þetta að sjálfsögðu
fram í hækkuðum sölutölum
fyrirtækjanna fyrir vestan.
Þar að auki eru sölutölur fyrir-
tækjanna i Bandaríkjunum ekki
að fullu sambærilegar við fram-
leiðslutölur frá íslandi, þar sem
bæði fyrirtækin annast sölu á öðr-
um vörum. Coldwater annast sölu
á færeyskum fiski og Iceland
Products framleiðir önnur vöru-
merki en íslensk í þeim vöru-
tegundum þar sem íslensk fram-
leiðsla er ekki nægileg til þess að
halda uppi eðlilegri markaðsstarf-
semi, og ég hygg að Coldwater
geri slíkt hið sama.
Og hvar eru þá
milljarðarnir?
Að mati þessarar fréttar og leið-
ara Þjóðviljans er dollarinn
„raunverulegt verðmæti“. Ég segi
þessarar fréttar og leiðara vegna
þess að Þjóðviljinn notar ekki
alltaf þennan mælikvarða, heldur
aðeins þegar það hentar honum.
Hann skiptir um mælikvarða
þegar jafnvægislist blekkinganna
býður. Laun í almennasta taxta
fiskvinnslu var 1.1. 1974 1.93
dollarar á klst. en var um síðustu
áramót 3.13 dollarar, eða hafa
hækkað um 62% í dollurum,
„raunverulegum verðmætum",
samkvæmt einum mælikvarða
Þjóðviljans. En nú hentar þessi
mælikvarði ekki lengur og Þjóð-
viljinn skiptir um fót. Á þann
mælikvarða sem nú hentar að
mæla hljóðar þetta svo i Þjóð-
viljanum: „Eitt er víst: ekkert,
alls ekkert af þeim (þ.e. milljörð-
unum) kom í hlut þess fólks, sem
vinnur I hraðfrystihúsunum
hringinn t kringum ísland." Laun
starfsfólks í fiskiiðnaði hafa eins
og áður er sagt hækkað um 62% i
dollurum á þessu tímabili, þar að
auki hefur vinnumagnið i hrað-
frystihúsunum aukist vegna
framleiðsluaukningar og einnig
vegna vinnufrekari pakkninga,
þannig að frystihúsin greiða nú i
laun yfir 90% meira í dollurum
„raunverulegum verðmætum",
heldur en i ársbyrjun 1974.
Hráefnisverð á fiski hér innan-
lands hefur hækkað frá ársmeðal-
tali 1974 umreiknað i dollara mið-
að við meðalútflutningsgengi
1974 og gengis um síðustu áramót,
um 57%. Þegar við bætist hráefn-
isaukning greiða frystihúsin nú á
milli 80 og 90% meira fyrir hrá-
efni en þau gerðu árið 1974.
Þannig hafa allir kostnaðarliðir
hraðfrystihúsanna hækkað um
eitthvað svipað og tekjurnar,
neraa' vextir hafa hækkað miklu
meira. Enda er heildarniðurstað-
an sú að rekstur hraðfrystihúsa er
nú ennþá vonlausari nú en hann
var árið 1974, og var þó nógu
svart i álinn þá.
Sem sagt, eins og Þjóðviljinn
veit mætavel, og þarf ekki annað
en að líta í sinar eigin skrifborðs-
skúffur til þess að fullvissa sig
um, að söluaukning íslensku sölu-
fyrirtækjanna í Bandaríkjunum
hefur öll komið til skila, og hefur
öll og meira til komið til greiðslu
hér innanlands. Það þarf þvi ekki
frekari leit að þessum 26 milljörð-
um og hefur aldrei þurft. En ekki
veit ég hvers vegna Þjóðviljinn
snýr að þessu sinni geiri sínum að
islensku sölufyrirtækjunum i
Bandarikjunum, en til þess hlýtur
að vera einhver sérstök ástæða.
Það var nefnilega alveg eins hægt
að snúa þessum talnablekkingum
upp á ýmsa aðila i þjóðfélaginu,
t.d. Flugleiðir, Alverið í Straums-
vik, Kisiliðjuna, alveg eftir þvi
hverjum þótti henta að ná sér
niðri á. Það var meira að segja
hægt að reikna út sams konar
dæmi fyrir Þjóðviljann, en þess
var varla að vænta að hann gerði
það. En hin raunverulega ástæða
á væntanlega eftir að koma i ljós.
Milljarðarnir,
sem hafa týnst.
Annað mál er svo það, að við
höfum týnt mörgum milljörðum á
undanförnum árum. Innflutning-
ur okkar á sl, ári var um 40 millj-
örðum dýrari en hann hefði orðið
á síðasta verðlagi fyrir olíu-
kreppu. Allir þeir, sem hafa verið
með einhverju lifi nú siðustu árin
vita mætavel hvað hefur verið að
gerast í verðlagi í heiminum nú
síðustu árin. Stórhækkun hefur
orðið á olíu, náttúrugæði verða
sífellt torsóttari og kostnaðarsam-
ara að :fla þeirra, náttúurvernd-
arsjónarmið þau sem hafa verið
að festa rætur að undanförnu
hafa valdið verðhækkunum og
munu valda ennþá meiri verð-
hækkunum, sama er að segja um
megnunarvarnir nema að þær
hafa fram til þessa valdið ennþá
meiri verðhækkunum.Og siðast
Framhald á bls. 31