Morgunblaðið - 24.01.1978, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 24. JANUAR 1978
39
Framhald af bls. 11.
— Enn er hann
einn á báti
Starfsmenn lagfa'ra vængi seiðagildrunnar, sem notuð var við gönguseiðaveiðarnar I Elliðaánum vorið
1975.
ar. Með þvi er minnt á að orðs-
ins list er ekki eina listin, að
mismunandi listgreinar eiga
samleið, verða fyrir áhrifum
hver af annarri og setja hver
sitt mark á bókmenning þjóðar-
innar."
Aftast i bókinni skýrir Björn
Th. Björnsson höggmyndirnar,
sem eiga að gefa i skyn á tákn-
rænan hátt efni kaflanna.
Aftan við lesmálið er skrá
yfir bækur á íslenzku, sem i er
að sækja fróðleik um bók-
menntir og skáld, og þó að hún
sé ekki heiltæk, er að henni
mikil og viðtæk leiðbeining.
Svo tekur við nafnaskrá, sem
fyllir tólf blaðsiður. Þar eru
nöfn allra þeirra skálda og
fræðimanna, er um getur í bók-
inni og sömuleiðis þau rit, sem
þar er um f jallað eða þar nefnd.
Nú vildi ég svo að lokum
mælast til þess við höfund þess-
arar gagnlegu bókar, að áður en
Megintilgangur þessa mikil-
væga verkefnis fyrir veiðimálin
var annars vegar að afla vitneskju
um stærð fiskstofna í ám og vötn-
um með tillíti til þess að þeir yrðu
nýttir á sem hagkvæmastan hátt
og hins vegar að komast að raun
um gildi gönguseiða af laxi úr
eldisstöðvum fyri fiskræktina i
landinu. Unnið hefur verið fyrst
of fremst að verkefninu á fjórum
sviðum:
a) merkingu gönguseiða af
laxi, bæði eldisseiða og villtra
seiða, með nýrri tækni,
b) uppsetningu og notkun
laxateljara í ám,
c) könnun á fiskmagni i stöðu-
vatni með fisksjá,
d) undirbúningur að notkun
tölvu við úrvinnslu veiði-
skýrslna.
á, sem er of köld fyrir lax, og
jafnframt að setja laxaseiðin
beint i árnar eða i sleppitjörn,
sem þau voru fóðruð I um tima.
Þá greinir ritgerðin einnig frá
veiði villtra gönguseiða í Elliða-
ánum á sama tima og merkinu
þeirra. Höfundar þessarar rit-
gerðar eru Árni tsaksson, fiski-
fræðingur, Tony J. Rasch, sér-
fræðingur, Veiðimálastofnun
Olympíu, Washington, Banda-
rikjunum og Patrick Poe, sér-
fræðingur, Rannsóknarstofnun í
fiskifræði við háskólann i
Washington, Seattle, Banda-
ríkjunum.
• Áður en legra er haldið, skal
þess getið, að öll gönguseiðin,
bæði eldisseiði og villt seiði, voru
merkt með örmerki, en eldisseið-
in i tilraun þessa lagði Laxeldis-
stöðin i Kollafirði fram. I sam-
bandi við endurheimtu merktra
laxa þurfti að fylgjast náið með
veiðiskap i ánum og hafa gott
Á fundi Alþjóðahafrannsóknar-
ráðsins, sem haldinn var hér á
landi siðla árs 1977, voru lagðar
fram í Göngufiskanefnd ráðsins
fimm vísindaritgerðir frá Veiði-
málastofnun. Ritgerðir þessar eru
fiestar í tengslum við fyrrgreint
verkefni og voru unnar i sam-
vinnu við hina erlendu visinda-
menn og aðra. Fimmta ritgerðin
fjallar um merkinu á göngulaxi i
Ölfusár-Hvitársvæðinu og endur-
heimtu hennar.
Merking gönguseiða
aflaxi
Fyrsta ritgerðin fjallar um nýja
tækni við merkingu gönguseiða af
laxi. Hún er skrifuð af þeim Árna
Isakssyni, fiskifræðingi og dr.
Peter K. Bergman, sérfræðing,
Rannsóknarefni í veiðimálum:
Sleppitjörn við Ártúnsá á Kjalarnesi. Á mvndinni sést sjálffóðrari, sem drifinn er með rafgeymi og
þræðir, sem strengdir eru yfir til að halda burtu fugli.
rúms hin siðari ár á vesturströnd
Bandarikjanna.
1 ritgerðinni er greint frá svo-
nefndu örmerki (málmflis) og að-
ferð við þá merkingu gönguseiða,
sem gefa á réttari mynd raun-
verulegrar endurheimtu en aðrar
aðferðir, sem notaðaðar hafa ver-
ið áður (útvortis merki). Þær sið-
arnefndu hafa háð fiskinum og
auk þess sett skorður við að
merkja smá gönguseiði, sem þola
ekki að bera fiskmerki. Hin nýja
tækni er fólgin i þvi að örmerki er
skotið, með sérstakri vél, inn i
trjónu gönguseiðisins. Merkið er
jafnframt gert segulmagnað til
unnið að þessum rannsóknum,
sýna m.a., að 1,6 örmerki skila sér
á móti einu svonefndu Carlin-
fiskmerki, sem er útvortis merki,
að munur er á endurheimtu mið-
að við sleppingarstað og tima inn-
an stöðvarinnar, að göngutimi og
stærð laxins úr sjónum er breyti-
legt eftir því hvenær gönguseið-
unum hafði verið sleppt til sjávar.
Samanburður sleppingar í
laxveiðiá og laxlausa,
kalda á.
önnur ritgerðin varðar tilraun
með að setja gönguseiði i þekkta
laxveiðiá, Elliðaárnar, og laxlausa
samstarf við stangarveiðimenn
um að mega taka merki úr haus
laxins. Hvorttveggja reyndist með
ágætum.
Helstu niðurstöður tilraunanna
voru þessar: Gönguseiði, sem sett
voru i sleppitjörn, skiluðu mun
betri endurheimtu en þau, sem
sleppt var beint í árnar. Átthaga-
vísi gönguseiða úr eldisstöð
reyndist vera öruggari i Elliðaán-
um en i laxlausu ánni og var þar
verulegur munur á. Hvað villtu
seiðin í Elliðaánum snerti, fékkst
vitneskja um betri endurheimtu
en vitaó er um áður hér á landi
eða 20—25%.
Talning á fiski
í Þingvallavatni.
1 ritgerðinni er gerð grein fyrir
aðferð við talningu á fiski i stöðu-
þess að auðvelda fund þess siðar,
þegar laxinn kemur fullvaxinn úr
sjó. Þá er notaður segulmælir,
sem gefur til kynna hvort merki
er i haus fisksins eða ekki. Til
þess að létta leit merktra fiska, er
veiðiuggi klipptur af öllum
gönguseiðum, sem örmerki fá í
trjónu sína.
Niðurstöður hjá Laxeldisstöð
rikisins i Kollafirði, en þar var
Gönguseiði sett í sleppitjörn endurheimtast
betur en þau, sem sleppt er beint í árnar
— Greinargerð frá Veiðimálastofnun
Undanfarin þrjú ár hafa farið
fram rannsóknir og tilraunir á
vegum Veiðimálastofnunar, sem
Þróunarsjóður Sameinuðu þjóð-
anna veitti fjárstuðning til og
sem varið var til tækjakaupa og
greiðslu á sérfræðiaðstoð. Hér
dvöldust í þessu skyni um tima
nokkrir erlendir sérfræðingar,
sem veittu leiðbeiningar og hjálp
um notkun nýrra tækja og ýmis
önnur atriði varðandi fyrrgreint
verkefni.
Veiðimálastofnun Olympíu,
Washington, Bandaríkjunum.
Fyrrnefnd merkingartækni er
m.a. þróuð af þessum sérfræðingi
og hefur hún rutt sér mjög til
14 milljónir fiska
í Þingvallavatni
vötnum með fisksjá og skýrt frá
talningu, sem framkvæmd var i
Þingvallavatni. Höfundar eru
þeir Jón Kristjánsson, fiskifræð-
ingur og Edmund P Nunnally,
sérfræðingur, Rannsóknarstofn-
un i fiskifræði við háskólann i
Washington, Seattle, Banda-
ríkjunum.
Niðurstaða fyrrgreindrar
talningar i Þingvallavatni sýndi
að 14 milljónir fiska voru i vatn-
inu og mestur hluti þeirra á 10 til
25 metra dýpi.
Laxateljari
Fjórða ritgerðin fjallar um nýja
gerð fiskteljara i ám, einskonar
mottuteljar. Skýrt er frá gerð
teljarans og notkun slíkra teljara
hér á landi undanfarin ár. Höf-
undar eru Marianna Alexanders-
dóttir, fiskifræðingur og Björn
Kristinsson, verkfræðingur, Raf-
agnatækni, Reykjavik, en Björn
hefur hannað mottuteljarann.
Þess er getið i ritgerðinni að
tilraunir með þessa nýju ferð
laxateljara hafi verið fram-
kvæmdar tvö veiðitimabil á veg-
um Veiðimálastofnunar og enn sé
ekki árangur fullnægjandi. Taln-
ing hafi sýnt að laxinn gangi mest
i árnar á timabilinu frá sólarlagi
til þess tima að sól ris á ný.
Merking á göngulaxi
í Ölfusárósi
Fimmta ritgerðin greinir frá
merkingu á göngulaxi i Ölfusár-
ósi, sem fram fór á árunum
1960—72 á vegum Veiðimála-
stofnunar i samvinnu við Veiði-
félag Árnesinga, og endurheimtu
hinna merktu fiska. Höfundur er
Þór Guðjónsson, veiðimálastjóri.
Helstu niðurstöður þessara
merkinga eru þær að meðaltals-
endurheimta fyrrgreind ár var
36% merktra laxa og fengust
98.2% þeirra í vatnakerfi ölfusár,
en 1.8% í Borgarfirði og 0.6% i
Þjórsá.
Lokaorð
Hér að framan hefur verið farið
lauslega yfir þær ritgerðir, sem
lagðar voru fram á fundi Göngu-
fiskanefndar (lax og göngusilung-
ur) Alþjóðahafrannsóknarráðsins
og verða ýmis atriði i sambandi
við það rannsóknarverkefni, sem
unnið hefur verið að undanfarin
ár hjá Veiðimálastofnun og
Þróunarsjóður SÞ hefur stutt,
sem fyrr greinir. Enn er ógetið
um ýmis atriði og aðra þætti fyrr-
nefnds verkefnis, sem unnið hef-
ur verið að, svo sem varðandi
undirbúning að tölvuvinnslu
veiðiskýrslna og fleira mikilsvert
í sambandi við viðtæka gagna-
söfnun og úfvinnslu þeirra á veg-
um Veiðimálastofnunar s.l. 30 ár.
Gerð hefur verið einskonar úttekt
á veiðimálum hér á landi á grund-
velli fyrrgreindrar vitneskju og
upplýsinga, sem aflað hefur ver-
ið, og lagt mat á ástand þessara
mála og grundvöllur lagður að
áframhaldandi starfi. Er að
vænta á þessu ári heildarskýrslu
um þessi 'mál, sem verður birt
opinberlega i prentuðu formi.
hún verði næst gefin út, sem ég
býst ekki við að liði á ýkja-
löngu, athugi hann náið hvort
ekki eru til þau Ijóða- og sagna-
skáld frá timabilinu
1550—1950, sem hann minnist
ekki á, en vert væri að geta.
Ennfremur teldi ég æskilegt, að
hann bætti við nýja útgáfu höf-
undum, sem fram hafa komið
frá 1950 til 1970 og getið sér
góðán orðstir. Hann hefur sjálf-
ur skrifað bók um íslenzka
skáldsagnaritun, sem nær til
ársins 1970, og út kom eftir
Jóhann skáld og ritdómanda
Hjálmarsson árið 1971 bók, sem
heitir íslenzk nútímaljóðlist.
Þar er fjallað um ekki færri en
sjö Ijóðskáld, sem komið hafa
fram eða aukið orðstír sinn eft-
ir 1950. Virðisrtnér að það ætti
að vera Erlendi Jönssyni innan
handar að kynna sagnaskáldin,
sem hann hefur áður ritað um
og einnig ljóðskáldin sjö, sem
Jóhann hefur kynnt allræki-
lega og Erlendur hefur auðvit-
að lesið og metið.
Guðmundur Gislason Haga-
Ifn