Morgunblaðið - 11.04.1978, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 11. APRÍL 1978
Þörfin fyrir
áætlanagerð
vex í takt við
verðbólguna
Nú í vikunni efndi Stjórnunar-
félanió til námskeiðs er nefndist
„Fyrirtækið í óstöðugu um-
hverfi“. Á námskeiðinu var m.a.
fjallað um mikilvæjji áætlana-
gerðar. Til að afla nánari
vitneskju um námskeiðið o.fl.
ræddi Viðskiptasíðan við John
Winkler. framkvæmdastjóra, en
hann var stjórnandi þess.
Við hófum þó viðtalið með því að
spyrja hr. Winkler um möguleika
lítilla fyrirtækja á því að standa
fyrir hagnýtri áætlanagerð?
Hann sagði að fyrirtæki hefði
almennt ekki marga válkosti. Ef
það seldi ekki til þeirra sem þess
óskuðu þá gerði bara einhver
annar það. Rétt væri því að reyna
að standa sem bezt að fram-
kvæmdinni. Winkler tók fram að
hann væri ekki talsmaður stórra
áætlana heldur hins að forsvars-
menn fyrirtækja settu hugmyndir
sínar niður á blað — ekki endilega
blöð, í skipulagðri röð. Hér væri
ekki nóg að endurskrifa það sem
gerst hefði + eitthvað annað,
heldur þyrftu þessar hugmyndir
að vera í tengslum við raunhæf
markmið. Vandi stórfyrirtækj-
anna er hins vegar' sá að oft er
erfitt fyrir þau að samræma alla
verkþætti samtímis.
En er ekki áætlanagerð gagns-
lítil þegar umhverfið er jafn
óstöðugt og raun ber vitni hér á
íslandi? Reynslan er sú sagði John
Winkler að þau fyrirtæki sem
stunda einhvers konar form af
áætlanagerð ná árangri, önnur
ekki. Verðbólgan hefur t.d. stöðugt
truflandi áhrif, sem kalla á
aðgerðir af hálfu fyrirtækisins.
Hafa verður auga með breytingun-
um, samræma aðgerðir og eftirlit.
Jafnframt verður að tryggja að
áætlanagerðin sé ekki of föst í
skorðum, því fyrirtækin hafa
minni efni á að gera vitleysur eftir
því sem verðbólgan vex. Til að
tryggja nytsemina verður að
endurskoða forsendur og framtíð-
aráform nógu oft, t.d. mánaðar-
lega ef því er að skipta. Og enn
einu sinni undirstrikar Winkler
hversu vonlitlar stórar áætlanir
eru.
Þegar talið berst aftur að
verðbólgu almennt bætir hann því
við að ísland sé eina landið í
heiminum sem hefur verið með
verðbólgu yfir 50% og samt haldið
lýðræðisskipulagi.
Hvert var megin markmiðið
með þessu námskeiði? Hann segir
það vera að sýna þátttakendum
fram á nauðsyn nægilegrar arð-
semi og greiðsluhæfi fyrirtækja.
Til skýringa er notast við dæmi og
verkefni, þar sem vel kemur fram
hvernig ná megi þessu markmiði
með tiltölulega litlum ytri breyt-
ingum en þeim mun meiri hugar-
farsbreytingu. Endurskipulagning
framleiðslunnar, stöðvun á fram-
leiðslu vara er skila tapi og
verðstefna eru meðal þeirra atriða
er rætt var um. Einnig var rætt
um hvernig ný tækifæri opnast og
þeim þá skipt eftir því hvort þessi
tækifæri eru til staöar í lengri eða
skemmri tíma. Orsakir þessara
tækifæra geta verið margs konar,
allt frá breyttu olíuframboði til
gjaldeyrisbreytinga. Oftast koma
þessi tækifæri skyndilega og því er
nauðsynlegt að minnka áhættuna
á því að mistök séu gerð þegar þau
gefast. Winkler tók sem dæmi
nauðsyn þess að langtíma áætlanir
væru gerðar fyrir sjávarútveg
okkar Islendinga ella gæti komið
upp slæm staða. Ef full not eiga
að vera af áætlanagerðinni þarf
einnig að koma til hugarfarsbreyt-
ing. Trúin á að hægt sé að gera hið
ómögulega þarf ávallt að vera
Margt má eflaust segja um Dani en ekki verður það frá þeim tckið
að þeir eru duglegir athafnamenn. Nægir í því sambandi að minna
á hinn háþróaða og margháttaða iðnað, sem þeir stunda en einnig
reka þeir fyrirtæki, sem starfa á alþjóðlegum mörkuðum. Stærst
þessara fyrirtækja er Austur-Asíufélagið. Vegna hinna nánu tengsla
sem eru milli íslands og Danmerkur er ekki úr vegi að geta um nokkur
atriði sem tengjast dönsku atvinnulífi.
Ponkfor
frá
Dan-
mörko
Óhagstæður vöruskiptajöfnuður
Undanfarin ár hefur vöruskiptajöfnuður ókkar við Dani verið mjög
óhagstæður. Hér að neðan má sjá þróun síðustu ára í millj. kr.
1974 1975 1976 1977
Útflutningur (fob) 1903 1841 2302 2000
Innflutningur (cif) 4966 7536 8157 12367
Mismunur +3063 +5695 +5855 +10367
Á meðan við höfum staðið í stað hafa þeir rúmlega tvöfaldað
útflutning sinn hingað. Árið 1976 voru aðalútflutningsmarkaðir Dana
í Bretlandi (17,1%), Svíþjóð (15,8%) og Vestur-Þýskaland (14,4%).
Heimild: Hagtölur mánaðarins marz 1977 og Industriens hovedtal 1977.
Bang & Olufsen gengur vel
Fyrir nokkrum árum gekk illa hjá þessum merka sjónvarps-, útvarps-
og plötuspilaraframleiðenda. í lok ársins 1974 voru 3400 starfsmenn hjá
fyrirtækinu en innan fárra mánaða var talan komin niður í 2100. Tapið
1974_75 nam 8 milljónum d.kr. Næstu árin varð hins vegar hagnaður
milli 35 og 39 milljómr hvort ár. Þrátt fyrir töluverða veltuaukningu
nam aukning hagnaðar ekki meiru en að framan greinir og er það vegna
þess að mikíu hefur verið varið til vöruþróunar en það er mikilvægt
ef tryggja á núverandi starfsmannafjölda (2600) nægilegt framtíðar-
öryggi. I þeirri 4ra ára áætlun sem í gildi er, er gert ráð fyrir að velta
fyrirtækisins aukist úr 660 millj. d.kr. 1976—77 í um 1000 millj.
1980-81.
Burmeister og Wain
Eflaust er mörgum kunnugt um að eigendaskipti urðu á þessu
fyrirtæki fyrir nokkrum árum. í sjálfu sér ekkert sérstakt fréttaefni
nema það að einn maður Jan Bonde Nielsen eignaðist meirihluta
VIÐSKIPTI
VIÐSKIPTI — KFNAHAGSMAL — ATHAFNALlF.
Rætt við John
Winkler, fram-
kvæmdastjóra
fyrir hendi. Þetta er nauðsynlegt
ef komast á hjá stöðnun þar sem
tilhneigingin til að halda í óbreytt
ástand er alltaf fyrir hendi. Sem
dæmi um þessa hugarfars-
breytingu nefndi hann að skyrtu-
framleiðandi einn átti í vandræð-
um með reksturinn. Framleiðslan
pr. stykki tók eina klst. Ráðgjafi
var fenginn til aðstoðar. Jú, þeir í
Sviðþjóð gera þetta á 25 mín. sagði
ráðgjafinn, lagið a, b og c og sláið
svo á þráðinn. Nú þetta tókst og
því hringt í ráðgjafann. Þetta er
gott og blessað en nú framkvæma
þeir í Svíþjóð þetta á 10 mín. og
reynið þið það líka. Þetta tókst, en
þá voru Svíarnir komnir í 5
mínútur. Það tókst hins vegar ekki
en það tókst að koma framleiðsl-
unni niður í 6 mín., þ.e.a.s. tíminn
pr. stk. hafði verið styttur um 54
mín. Hið ótrúlega hafði gerst.
Þessi hugsun þarf einnig að vera
fyrir hendi þegar leysa á vanda er
getur komið upp vegna tak-
markaðra auðlinda. íslendingar
eiga t.d. að geta fundið lausn á
vanda vegna minnkandi afla utan
sjávarútvegsins. Lausnin gæti
þess vegna verið í formi aukins
ferðamannastraums til landsins.
Að lokum spurðum við hr.
Winkler hvert væri álit hans á
okkar heimsþekktu verðbólgu?
Hann kvað augljóst að hana þyrfti
að minnka og það fljótlega annars
væri mikil hætta á félags- og
efnahagslegu skipsbroti. Aukið
peningaframboð væri hvati á
verðbólguna og því þarf að draga
úr peningaframboðinu og eftir-
spurn almennings. Áhrif slíkra
aðgerða væru óþægileg og yrði að
horfast í augu við þá staðreynd.
Að láta verðbólguna haldast
óbreytta gæti orðið mun óþægi-
legra sagði hr. Winkler að lokum.
hlutabréfanna. Eitt af fyrstu verkum hans var að afþakka ríkisábyrgð
sem fyrirtækinu hafði verið veitt. Síðan hófst hann handa um allsherjar
endurskipulagningu á rekstri fyrirtækisins. Breytingarnar voru meðal
annars fólgnar í nýrri skipaframleiðslu og nýjum mótorum. Nú mun
fyrirtækið skila einhverjum hagnaði enda færri starfsmenn en meiri
framleiðsla og sala — allt án ríkisafskipta. Vinstri menn í Danmörku
hafa haft hátt um þennan hagnað eða eru með öðrum orðum vonsviknir
yfir því að tilraun Jan Bonde Nielsen hefur tekist. Þeir segjast vilja
efnahagslegt lýðræði. Fyns Tidende er ekki sammála og segir að til
allrar hamingju hafi B&W verið forðað frá pólitískum áhrifum. Ef það
hefði ekki tekist þá hefði verið mokað milíjónum í fyrirtækið án þess
að nokkuð fengist í staðinn. Nú hefði þó verið tryggður vinnustaður
allmargra starfsmanna og þar sem það væri bæði í þeirra þágu og
þjóðfélagsins þá væri það óréttlátt og óraunhæft að gagnrýna J.B.
Nielsen fyrir það.
Mörg smáfyrirtæki
Margir halda því fram að erfitt sé að bera saman íslensk og erlend
fyrirtæki vegna þess hve þau íslensku eru lítil. Hér að neðan má sjá
hvernig dönsk iðnfyrirtæki skiptast eftir fjölda starfsmanna, og kemur
þar fram að langflest fyrirtæki eru með minna en 50 starfsmenn.
Starfsmannafjöldi Fjöldi fyrirtækja
6-9 1276
10 - 19 1933
20 - 49 1889
50 - 99 758
100 - 199 410
200 — 499 228
500 og fleiri 88
Heimild: Industriens hovedtal 1977.
Launaþróunin
En ekki er öll þróun mála í Danmörku jafn jákvæð. í nýlegu yfirliti
er birtist um launakostnað hinna ýmsu landa kemur fram að meðal
þeirra 4ra landa er hafa hæstan launakostnað í heimi eru Svíþjóð,
Noregur og Danmörk. Ein afleiðing þessarar þróunar er sú að fyrirtæki
loka fyrir framleiðslu sína í Danmörku og hefja þess í stað framleiðsluna
í öðru landi þar sem framleiðslukostnaður er til muna minni.
Minnkandi kaupmáttur
í byrjun þessa áratugar bjuggu danskir launþegar við þau góðu
skilyrði að kaupmáttaraukning varð á milli ára, jafnvel 1973 og 1974.
En á síðasta ári breyttist þessi mynd verulega þannig að í stað
kaupmáttaraukningar varð rýrnun kaupmáttar. Síðan vegna aukinnar
skattheimtu hafa ráðstöfunartekjur einstaklinga rýrnað enn meir. Á
yfirstandandi ári er gert ráð fyrir áframhaldandi rýrnun beggja þessara
þátta, þ.e. kaupmáttarins og ráðstöfunarteknanna. Á eftirfarandi töflu
má sjá þróun vísitölu launa starfsfólks í iðnaði og einnig þróun
neysluvöruverðlags.
Aukning launa Vöruverðlag
1972 12.4% 6.6%
1973 18.6- 9.3-
1974 22.1- 15.2-
1975 19.1- 9.6-
1976 11.8- 9.0-
1977 10.0- 11.0-
1978 9.0- 10.0-
Augljóst er því að Dönum hefur tekist að halda verðbólgunni í skefjum
en hún er aðallega mæld í þróun neysluvöruverðlags þó svo fleiri þættir
hafi þar áhrif á.
Heimild: Perspektiv, no. 3 1978.