Morgunblaðið - 15.06.1978, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. JÚNÍ 1978
33
Iskyggilega lítið af járni,
A- og D-vítamíni í dagfæðinu
Neyzlukönnun Manneldisráðs í nokkrum
barna- og unglingaskólum í Reykjavík
Inngangur
Fyrstu skipulegar rannsóknir á
mataræii Islendinga fóru fram
árin 1938—39 — neyslukönnun í
skólum, einkum á Vestfjörðum en
einnig í Reykjavík — og fjöl-
skyldukönnun víða um land á
vegum Manneldisráðs.
Manneldisráð varð til úr nefnd
sem þáverandi forsætisráðherra
Hermann Jónasson skipaði til
undirbúnings manneldiskönnunar
á íslandi 1939.
Lög um Manneldisráð voru þó
ekki sett fyrr en á árinu 1945 þar
sem sérstök ákvæði voru um
skipan þess.
Þrátt fyrir það form sem ráðinu
var gefið með lögum, lá starfsemi
ráðsins niðri þar til á ný varð
skipað í það og þá fyrir forgöngu
landlæknis árið 1974. í þessu
nýskipaða ráði var landlæknir
forseti samkv. lögum, en aðrir
ráðsmenn voru Baldur Johnsen,
yfirlæknir, prófessór Júlíus Sigur-
jónsson, Snorri Páll Snorrason,
yfirlæknir og Örn Bjarnason,
skólayfirlæknir. Þegar prófessór
Júlíus Sigurjónsson lét af störfum
tók prófessór Hrafn Tulinius við
af honum í ráðinu, en seinna var
svo Jón Óttar Ragnarsson, dósent
skipaður í ráðið í sambandi við
sérstakar rannsóknir í vetur.
Þrátt fyrir skipun í Manneldis-
ráð gat það ekki tekið til starfa
fyrr en á árinu 1977 en þá var fyrst
veitt nokkurt fé á fjárlögum til
starfsemi þess sem aðallega hefur
farið til að standa undir kostnaði
við nefndarstörf, skrifstofuhald og
rannsóknir.
Meðlimir ráðsins gerðu sér
fljótlega grein fyrir því að tilþess
að hægt væri að sinna aðalhlut-
Kópavogi, 11. júni 1978.
Virðulegi ráðherra.
Ég verð í upphafi að biðja þig
velvirðingar á því að þurfa að
trufla þig frá kosningabaráttunni
með því að skrifa þér þetta bréf.
Astæðan er samt að mínu mati
brýn, þar sem um er að ræða
mannréttindi og mun ég gera
grein fyrir þeim sjónarmiðum, er
til grundvallar liggja, í sem
fæstum orðum, þar sem fjölmiðlar
hafa og kynnt málavöxtu.
Útvarpsráð fól þeim fimm starf-
andi stjórnmálaflokkum að til-
nefna fulltrúa til þess að semja
dagskrá í sjónvarpi fyrir komandi
kosningar, og voru tillögur þeirra
í þá átt, að nýjum framboðum var
enginn tími ætlaður í sjónvarpi,
nema einu sinni í flokkakynningu
tíu mínútur (var upphaflega fimm
mínútur). Á sama tíma fá þessir
fimm gömlu flokkar 30 mínútur í
flokkakynningu, og auk þess koma
þeir fram í fjórum þáttum til
viðbótar, sem tæknimenn sjón-
varps segja taka a.m.k. Vh tíma.
Samkvæmt lögum og í reglpgerð
um ríkisútvarp heyrir ríkisútvarp-
ið stjórnarfarslega undir mennta-
málaráðuneytið. Þar með ert þú
æðsti maður þessarar stofnunar,
enda þótt ákvarðanir útvarpsráðs
um efni séu endanlegar sbr. 6. gr.
útvarpslaga. Þó með þeim fyrir-
vara, að ráðið setur reglur eins og
þurfa þykir til gæslu þess, að fylgt
sé ákvæðum 3. gr. sömu laga. En
í 3. gr. 3. mgr. segir orðrétt:
„Ríkisútvarpið skal í öllu starfi
sínu halda í heiðri lýðræðislegar
grundvallarreglur. Það skal virða
tjáningarfrelsi og gæta fyllstu
verki ráðsins, þ.e. ráðgjöf fyrir
almenning og stjórnvöld, yrði að
hefja manneldisrannsóknir á
breiðum grundvelli og vinna að því
að teknar verði upp næringafræði-
legar rannsóknir á innlendum og
erlendum matvælum sem eru á
borðum Islendinga.
Hvað snertir manneldisrann-
sóknir komu til grein ýmsar
aðferðir. Fyrir valinu varð „skóla-
rannsóknaraðferðin" sem er til-
tölulega auðveld í framkvæmd
enda til reynsla af slíkri rannsókn
og því samanburðargrundvöllur
fyrir hendi. Hinsvegar hefur
Manneldisráð frá upphafi í um-
ræðum um þessi mál lagt áherslu
á að gerð yrði nákvæm rannsókn
með viktunum á öllum mat sem fer
í heimilishaldið eins og gert var í
rannsóknum Manneldisráðs (Júl.
Sig.) 1939—40 en til þess vantar
ennþá nægilegt fé.
Sú aðferð sem hér er notuð gefur
aðeins gróft meðaltal. Hægt væri
að tengja svörin við aðrar upplýs-
ingar um þroska barnanna með
breyttum skrásetningum sem hafa
verið teknar upp í 3 skólum í vor.
Hafa verður í huga, að hér er um
að ræða athugun á fæði barnanna
sem ekki verður heimfært upp á
annað heimilisfólk nema að tak-
mörkuðu leyti. Heimilisinnkaupa-
eða viktunaraðferðir gefa einn
fastan viðmiðunarpunkt, þ.e.
heimilisnotkuunina, en síðan verð-
ur að áætla hlut hvers fjölskyldu-
meðlims. Þótt ríkulega og skyn-
samlega sé keypt inn geta einstak-
ir fjölskyldumeðlimir fengið hörg-
ulsjúkdóma af sérvisku, melting-
ar- eða efnasjúkdómum eða
óreglu.
Síðastnefnda aðferðin er þó sú
óhlutdrægni gagnvart öllum flokk-
um og stefnum í opinberum
málum „stofnunum, félögum og
einstaklingum." Svo mikið þykir
löggjafanum í húfi, að hann krefst
þess að þetta sé sett inn í
reglugerð um ríkisútvarp, sbr. 15.
gr. og einnig í reglur um frétta-
flutning sbr. 1. gr.
Til þess að forðast allan mis-
skilning, þá er þessi barátta okkar,
frambjóðenda V-listans, til þess að
fá leiðréttingu á þessum augljósu
lögbrotum og valdníðslu ekki
einvörðungu gerð okkar vegna. Ef
einhver leiðrétting fengist, þá
nytu öll sex nýju framboðin góðs
af.
Tekið skal skýrt fram, að
Ijótasti þáttur máls þessa að mínu
mati var sú framkoma útvarps-
ráðs, að eftir að fjögur bréf bárust
frá K-, R-, S- og V-listanum um
einhverja leiðréttingu og beiðni
um sáttaumleitan, þá skyldi svarið
verða svo orðrétt: „Niðurstaðan
varð sú, að engu væri hægt að
breyta úr því sem komið væri,
enda hæpið að raska því sam-
komulagi, sem þegar hefði verið
gert við fulltrúa stjórnmálaflokk-
ana“ þ.e. þeirra fimm sem fyrir
voru. Öllum sáttaumleitunum var
því hafnað og útvarpsráð hélt
engan fund, þegar lögbannsmálið
var lagt fyrir borgarfógetaem-
bættið, svo ómerkilegt var erindið
að þeirra mati.
Að lokum vil ég leggja nokkrar
spurningar fyrir þig, virðulegi
ráðherra. Síðan hvenær eignuðust
stjórnmálaflokkarnir (fimm) út-
varpið með húð og ’ár'" í
lagasafni frá 1973, sem ei 80
besta sem völ er á í framkvæmd.
Árangur þessarar neyslukönn-
unar í skólum hefur byggst á
áhuga og velvilja skólastjóra og
kennara sem ber að þakka.
Niðurstöður sem hér fara á eftir
eru byggðar á svörum 270 barna á
aldrinum 10, 12 og 14 ára úr 4
skólum í Reykjavík. Hvert barn
var látið svara spurningum um
neyslu þess í 5 daga.
Helstu
niðurstöður
1. Hefðbundin skipan máltíða
hefur mjög riðlast á heimilum
miðað við fyrri tíð og er viða mikil
óregla á þessum málum.
2. Neysla mjólkur og mjólkur-
afurða er meiri en annarra
matvæla miðað við skammtafjölda
og heildarmagn og hefur vaxið frá
fyrri tíð, t.d. frá 1938 um þriðjung.
Neysla undanrennu er hverfandi.
3. Brauðneysla er allmikil en
hefur þó farið minnkandi, líklega
vegna óreglu á heimilismáltíðum.
Þar með minnkar notkun A- og
D-vítamíns í viðbiti.
4. Fiskneysla er nú aðeins 'k af
því sem var fyrir 40 árum.
Afturámóti hefur kjötneysla
aukist um helming, en samanlagt
hefur neysla þessara hefðbundnu
fæðutegunda minnkað um
20-30%
5. Grænmetisneysla, þar með
taldar kartöflur , mun svipuð og
áður ef allt er talið en kartöflu-
neysla mun hafa minnkað með
minnkandi fiskneyslu en annað
grænmeti aukist.
6. Neysla ávaxta var nær engin
fyrir stríð (1938—40) og C-vítamín
því í lágmarki, víða aðeins 15—16
bls., er nafnið stjórnmálaflokkur
hvergi nefnt, né skýrt hvers konar
fyrirbæri hér um ræðir.
Ég vil einnig spyrja þig, með
hvaða rétti eða á grundvelli
hverrar lagaheimildar, var hægt
fyrir útvarpsráð, að fela fimm
gömlu flokkunum undirbúning
dagskrár fyrir þessar kosningar?
Eðlilega gætu þeir haft hagsmuni
af því að takmarka tjáningarfrelsi
nýrra framboða.
Að lokum vegna greinargerðar
lögmanns ríkisútvarpsins, dags.
7/6 1978 í fógetarétti Reykjavíkur,
vil ég spyrja tveggja spurninga?
Ert þú sammála honum, að
dómstólar geti ekki breytt tilhög-
un dagskrár? Það er minn grund-
vallarskilningur á lögum, að séu
lög brotin, þá er það einmitt
hlutverk dómstóla að fjalla um
málsatvik í öllum tilvikum.
Einnig krafði sami lögmaður
okkur um tryggingu, yrði lögbann
samþykkt, til greiðslu tjóns og
miskabóta aðeins kr. 12.500.000. —
tólf milljónir og fimm hundruð
þúsund —, þar af miskabætur ein
milljón krónur.
Hver heimilaði lögmanni út-
varpsins að gera þessar kröfur og
á hvaða lagagrundvelli eru þær
byggðar? Var hér aöeins verið að
hræða og ógna viðkomandi aðila,
en allir vita, hvaða lög eru brotin
með slíku athæfi stjórnvalda?
Ég hef að undanförnu verið að
fást við m.a. prófessora í lögum og
þjóðfélagsfræðum, en það skal ég
segja þér ráðherra góður, að miklu
meiri trú hef ég á brjóstviti þínu
til úrbóta, en stjórnvisku þessara
aðila. Svar óskast sem fyrst.
Sigurður Helgason. •
mg. daglega. Nú er ávaxtaneysla
um það bil 1 skammtur á dag, sem
gefur 60—70 mg. C-vítamín í
dagsfæði eða fjórföldun frá fyrrri
tíð. Það er mikil framför.
7. Mjög hefur minnkað neysla á
hvefskonar heimalöguðum graut-
um, t.d. hafragraut, en í staðinn
hefur komið ýmiskonar tilbúið
„morgunkorn", sem telja verður
afturför.
8. Utan heimilis hefur neysla
aukist, en þar er aðallega um að
ræða ýmiskonar gosdrykki og
sælgæti . Þetta er mikið áhyggju-
efni og fjölþætt vandamál. Hluti
af því vandamáli eru söluskálar
(svokallaðar „sjoppur") í nágrenni
skólanna eða annarsstaðar með
dag- og kvöldsölu á vítamín- og
steinefnasnauðum sætindum.
Nauðsynlegt er að tryggja sölu á
G-mjólk, kókó-mjólk, harðfiski og
ávöxtum. Það væri til bóta ef ekki
verður í annað hús að venda til
frambúðar.
9. A- og D-vítamínauðugar
fæðutegundir vantar alveg í fæðið
fyrir utan smjör og vítamínbætt
smjörlíki, en notkun þess fer eftir
brauðáti. Fullfeit mjólk er góð svo
langt sem hún nær. Hér myndi
síld, 1 skammtur á viku sem
samsvaraði 25 g á dag, fylla
mælinn. Valt er að treysta á
lýsisgjöf á heimilum því að
könnun sýndi að lýsi er notað að
jafnaði 1 sinni í viku auk
fjölvítamína.
Gróf áætlun
um einstök
næringarefni
I. Kalk virðist vel við hæfi,
u.þ.b. 1 g á dag, en það kemur
aðallega úr mjólkinni.
II. Járn er of lítið í fæðinu, og
var þess að vænta. Grænmeti
gefur mikið en þó er of lítið af því.
Mest myndi þó muna um slátur og
lifur ef slíkt væri oftar á borðum
svo og heilkorn.
III. Fituleysanleg vítamín, A og
D, eru ekki nægileg í fæðinu nema
lýsi sé tekið. Brauðát hefur
minnkað og þar með smjör og
vítamínbætt smjörlíki. Ánnars
gefur mjólkurmatur nokkurt
magn en D-vítamín er þó lítið í
nýmjólk en steinefnainnihald
kann að hafa áhrif til þess að bæta
úr D-vítamínskortinum vegna
heppilegra hlutfalla milli ein-
stakra efna.
Laufin
„Er laufin grænu litka börð ...“
— kvað Jón Thóroddsen. Sumarið
var skáldum okkur yrkisefni og
hvatning til að ígrunda verk
skaparans. Hinn fagri sumargróð-
ur gefur okkur margt um að
hugsa. Hann minnir á andlega
gróðurinn, uppvaxandi æskulýð.
Ungi æskuskari
óskabörn vors lands.
Sjá, hve voldug vitna
verkin skaparans. (Hugrún).
í dag er það hlutskipti okkar áð
hlúa að gróandi þjóðlífsins. Það
veldur mestu um gæfu og þjóðar-
heill. Kristni þjóðar eru laufin
grænu á þjóðarmeiðnum. Þau gefa
lífinu mestan tilgang, lit og skart.
Eitt af þessum grænu blöðum er
Æskulýðsblaðið, rödd kristinnar
æsku. Blaðið hóf göngu sína fyrir
réttum þrjátíu árum og var þá
smátt í sniðum. En markið var
hátt að leiða hina ungu til trúar
á Drottin.
Því nefni ég þetta, að gert hefur
verið stórt átak í útgáfumálum
blaðsins. Með vor- og sbmarkomu
var blaðið sent til unglinga sem
IV. C-vítamín er mjög ríflegt
eins og áður segir.
V. Bl-vítamín virðist í lægra
lagi.
VI. Hitaeiningar og Protein
(hvíta) éru rífleg hér eins og
yfirleitt í fæði íslendinga.
Athugasemd
Hér liggja fyrir niðurstöður
mataræðisrannsókna úr nokkrum
skólum í Reykjavík, en eftir er að
ljúka við fleiri, m.a. utan Reykja-
víkur. Fyrsta úrvinnsla gefur til
kynna að ískyggilega lítið sé af
járni. A- og Ð-vítamíni í dagfæð-
inu. Þetta eru allt efni - sem
líkaminn getur safnað forða af til
langs tíma, og er því rétt að taka
þessar niðurstöður með nokkrum
fyrirvara. Þó má segja að notkun
spendýralifrar og sfldar við og við
auk sláturs ætti að vera góð
trygging. Það má heldur ekki
vanrækja árstíðabundnar fæðu-
tegundir, svo sem fisklifur og
hrogn annarsvegar og grænmeti
svo sem grænkál o.fl. meðan fæst.
Loks verður að telja að B1 sé í
algjöru lágmarki. Þá er rétt að
benda á að aukin notkun heilkorns
gæti bætt úr Bl-vítamínskorti og
járnskorti að miklu leyti. Þá er
vert að hafa í huga að nú mun
mest af því hveiti sem til landsins
er flutt koma frá þeim stöðum í
Evrópu þar sem ekki er bætt
vítamínum og steinefnum í hveitið
en það hveiti er ódýrara en
ameríska hveitið sem áður var
flutt til Islands og er vítamín- og
steinefnabætt. Þá er rétt að benda
á að samkvæmt ákvæðum laga frá
1947 er heimilt að bæta vítaminum
og steinefnum í hveitið sem notað
er hér á landi og er sjálfsagt að
notfæra sér þá heimild. (Hveitið,
sem selt er í smápökkum til
heimilisnotkunar, er vítamín- og
steinefnabætt).
(Frá Manneldisráði)
Nýr innan-
ríkisráð-
herra á
Ítalíu
HómahnrK. 11. júní — Krutcr.
GIULIO Andreotti, forsætisráð-
herra Italíu, skipaði í gærkvöldi
tiltölulega óþekktan mann til að
taka við embætti innanríkisráð-
herra. Maðurinn heitir Virginio
Rognoni og er rúmlega fimmtugur
lögfræðingur frá Pavia á Norð-
ur-ítaliu.
Eins og alkunna er sagði fyrr-
verandi innanríkisráðherra
Franceso Cossiga af sér eftir að
Rauðu herdeildirnar myrtu Aldo
Moro nú í maíbyrjun, eftir að hafa
haldið honum í gíslingu í 54 daga.
grænu
víðast á öllu Norðurlandi og kynnt
víða um land. Blaðinu fylgir
lesefni fyrir yngstu börnin, og
nefnist það „Bréfið”.
Æskulýðsblaðið er í þeim bún-
ingi, að það höfðar sterklega til
æskunnar. Efnið er trúarlega
uppbyggjandi og nýstárlegt í
framsetningu. Blaðið ætti að vera
á hverju heimili barna og ungl-
inga, þeim til hjálpar og leiðsagn-
ar í heimi, sem skortir mjög
jákvætt og heillandi viðhorft til
lífsins. Ritstjórinn er séra Jón A.
Báldvinsson, Staðarfelli S.-Þing.
og afgreiðslumaður Jón A. Jóns-
son, Hafnarstræti 107, Akureyri.
Blaðið er gefið út á vegum
Æskulýðssambands kirkjunnar í
liólastifti.
Þegar við lofsyngjum okkar
fögru fósturjörð, skulum við
hyggja að því, hver þau eru í raun
og veru hin grænu laufin, sem gefa
lífinu í senn mestan yndisleik og
íslandi framtíð.
Akureyri. 9. júní
Pétur Sigurgeirsson.
Opið bréf til menntamálaráðherra
Greinargerð vegna synjunar útvarpsráðs um frekari þátt-
töku V-listans í sjónvarpsdagskrá fram til kosninga
Sr. Pétur Sigurgeirsson: