Morgunblaðið - 24.06.1978, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 24. JÚNÍ 1978
Eftir innrásina í Shaba-héradid:
Gæzluliðasveitir, gjafafé
og góð orð. Þetta voru
aðalumræðuefnin á
Afríku-ráðstefnunni, sem
haldin var í París í fyrri
viku, og þetta verða um-
ræðuefni Afríku-ráðstefn-
unnar í Briissel í þessari
viku. Innrás hinna svörtu
herdeilda frá nágranna-
landinu Angóla inn í
koparframleiðsluhéraðið
Shaba í Zaire hefur valdið
taugaóstyrk á Vesturlönd-
um, enda þótt enn sé ekki
að fullu komið í ljós, hve
mikill þáttur Kremlar og
handlangara hennar var í
reynd í þeim ljóta leik.
Sofandi að
feigðarósi
Þær áhyggjur sem stjórn-
málamenn á Vesturlöndum hafa
af hinu ótrygga ástandi í
Afríku, hafa leitt til þess, að
þeir hafa margir hverjir látið
hörð orð falla um þátt Moskvu
og Havanna í þessum nýja
hildarleik, og einnig hefur
ástandið í Afríku orðið þess
valdandi að haldin er hver
ráðstefnan á fætur annarri um
vandamál hins víðlenda svarta
meginlands.
Ekki svo að skilja, að Afríku-
búar sjálfir bregðist hart við
vandanum: Mobutu forseti Zaire
óttast að vísu að verða gerður
höfðinu styttri; nokkur vest-
ur-afrísk smáríki tala um, að
þeim sé ógnað, og Senghor,
forseti S.enegals, segist jafnvel
eiga von á því, að þriðja
heimsstyrjöldin brjótist út í
Afríku, og það geti gerst hvenær
sem er. En í öðrum hlutum
Afríku virðast menn vera ákaf-
lega lengi að átta sig á, að hið
helgasta grundvallaratriði hinn-
ar nýfrjálsu Afríku, nefnilega
eigið sjálfstæði, er í hættu.
Gjafafé og
gæzlulið
Afríkubúar sjá að vísu, hvern-
ig Kreml kemur hernaðaráform-
um sínum í Afríku í kring, og
vita að stjórnmálamenn á
Vesturlöndum eru með sífelldar
vangaveltur um gagnaðgerðir,
en sjálfir hreyfa Afríkubúar
ekki hönd eða fót til þess að
finna einhverja haldgóða lausn
á eigin málum. Aðeins í löndum
utan Afríku er slagorðið „Afríka
handa afríkönum" hafið upp til
skýja sem eitthvað nýtt undra-
lyf, t.d. nýlega á ráðstefnu
æðstu manna Nató í Washing-
ton, á ráðstefnu þeirri, sem
’Giscard d'Estaing hélt með
leiðtogum þeirra Afríkuríkja,
sem vinveitt eru Frakklandi, og
loks á ráðstefnu fimmveldanna
í París nýlega. Á ráðstefnu
Frakklandsforseta með hinum
vinveittu afrísku leiðtogum kom
í fyrsta sinn fram hugmyndin
um gæzlulið hvítra og svartra til
að halda uppi röð og reglu, auk
þess mjög auknar fjárfestingar
og beint styrktarfé frá hinum
þróuðu, iðnvæddu ríkjum á
Vesturlöndum til smáríkjanna i
Afríku; og svo öll þau góðu orð
um betri framtíð, sem höfð voru
um munn.
Algjört
sinnuleysi
Sjálfir hegða Afríkanar sé
heima fyrir eins og ástandið í
Afríku. Vopnaður hervörður er
Mikil skálmöld virðist í aðsigi
víða orðinn hversdagsleg sjón.
gerðust nýlega í Shaba-héraði,
hafa ríki Afríku hvorki tekið
upp aukið diplómatískt sam-
starf sín á milli, né heldur hafa
hinar afrísku trumbur verið
barðar til þess að boða til
sam-afrískrar ráðstefnu. OAU,
þ.e. Samband afrískra ríkja,
sem stofnað var fyrir 15 árum-
til þess að bera sáttarorð á milli
og skilja að stríðandi aðila á
ófriðasvæðum Afríku, þessi
samtök þegja nú sem fastast.
Það er einkennandi fyrir
ástandið í Afríku, að það köm í
hlut Evrópuríkisins Frakklands,
í samvinnu við hina afrísku
fylgihnetti þess, — að semja
drög að nýrri heildarstefnu fyrir
Afríku til þess að sporna við því,
að upplausnarástandið breiddist
út um hið svarta meginland.
Þróun og
öryggi
Hinir svörtu Afríkanar hafa
alls ekkert á móti því að fá
stórauknar fjárveitingar frá
Vesturlöndum. Þeir vita ofur
vel, að öryggi og þróun atvinnu-
veganna í ríkjum þeirra eru
nátengd hvort öðru. Júlíus
Nyerere, æðsti maður Tansaníu,
hefur orðað þetta vandamál á
mjög svo einfaldan hátt: „Frels-
ið og þróun atvinnuveganna eru
jafn nátengd hvort öðru eins og
hænan og eggið. Án hænunnar
ekkert egg, og án eggja á maður
brátt engar hænur. Á sama hátt
verður engin framþróun án
frelsis, og ef engin þróun á sér
stað, glatar maður brátt frels-
inu.“
vanmáttug smáríki, sem hefur
reynzt tiltölulega auðvelt að
halda uppi náinni samvinnu við
Frakkland og við önnur vestræn
ríki. Sá pólitíski sjálfsþótti og
freyðandi þjóðerniskennd, sem
einkennir flest þau afrísku ríki,
sem eru í vinfengi við Bretland,
kemur hins vegar í veg fyrir, að
þau geti komið sér upp
sameiginlegu gæzluliði.
Fyrrverandi nýlendur Frakka
hafa aftur á móti reynzt miklu
samvinnuþýðari við gamla
móðurlandið í Evrópu, og leita
gjarnan ráða hjá stjórninni í
París, þegar þeim er mikill
pólitískur vandi á höndum.
Frans-
menn
hljóta lof
Felix Houphouet-Boigny, sem
ræður ríkjum á Fílabeins-
ströndinni, og nýtur mikils álits
víða á Vesturlöndum, hefur
komizt svo að orði um aðstoð
Frakklands við að setja niður
vopnaðar deildur í Afríku: „Við
Afríkanar fáum enga minni-
máttarkennd vegna þessarar
aðstoðar, sem Frakkland hefur
veitt okkur. Nató-löndin hafa
leitað verndar Bandaríkja-
manna, og löndin í Aust-
ur-Evrópu eru í hernaðarbanda'-
lagi við Ráðstjórnarríkin. „Og
Leopold Senghor í Senegal, sem
einnig er mikils virtur, segir:
„Gagnrýni mín beinist að þeim
ríkjum utan Afríku, sem að
beiðni einhvers ríkis hér í
álfunni, hafa komið hingað með
hernaðaríhlutun í fyrstu, og
Afríka
álfa í uppnámi
álfunni komi þeim hreint ekkert
við. Ríki Afríku hafa ekki verið
fær um að móta eigin stefnu í
innan- og utanríkismálum, —
það væri þá helzt, ef kalla ætti
reiðiköst pólitíska stefnu.
Afríkönum finnst þeir sjálfir
vera útilokaðir frá áhrifum á
gang sinna eigin mála. Og þeir
bregðast því við með biturleika
og tilfinningasemi, af því að þeir
hafa lúmskan grun um, að bak
við hina skyndilegu hjálpfýsi
vestrænna ríkja búi fremur
efnahagslegir eða jafnvel valda-
pólitískir hagsmunir en ein-
skærir mannúðarþankar.
Því eru Afríkanar fljótir að
grípa til orðalags eins og
„endurvakin nýlendustefna."
Ekkert er eins hræðilegt í
augum Afríkana. Sú staðreynd,
að í meðvitund hinna svörtu
íbúa Afríku skuli enginn skuggi
af „endurvakinni nýlendu-
stefnu" falla á Rússa og Kúbu-
menn, jafnvel eftir atburðina í
Shaba-héraði, gerir hið afríska
vandamál ekki beinlínis einfald-
ara né auðleystara.
Umsvif
rauðlið-
anna
En þegar málefni Afríku eru
skoðuð ber að varast að setja öll
ríki Afríku undir einn hatt.
Eftir að Kúbumenn lyftu
Agostinho Neto til valda í
Angóla, og Kreml tók sér
vígstöðu í Eþíópíu, hafa þeir
menntamenn, sem hiotið hafa
háskólamenntun sína á Vestur-
löndum, oftlega látið sér tíðrætt
um „valda-tómarúmið“ í hinum
ýmsu afrísku löndum. Þessir
menn vita ofur vel, að veikleiki
hinnar svörtu heimsálfu, hin
eilífu grimmúðlegu smástríð, á
fyrst og fremst rætur sínar að
rekja til hinna óraunhæfu
landamæra, sem fyrrverandi
nýlendudrottnarar þröngvuðu
upp á hin nýfjrjálsu ríki. Það er
hin megna óánægja þegnanna í
hinum ýmsu afrísku ríkjum yfir
aðskilnaðarlínum landamær-
anna, sem hefur orðið þess
valdandi, að erlendar hersveitir
hafa verið kallaðar til að skakka
leikinn. Því alls staðar, þar sem
nú er verið að berjast í Afríku,
er það fjandskapurinn milli
einstakra afrískra kynþátta,
sem skiptir meginmáli. Það er
sama, hvort litið er á
Shaba-héraðið, Angólu, Erítreu,
eða á ófriðarástandið í Tsjad
eða í Vesturshahara. Logandi
deilur milli mismunandi þjóð-
flokka skipta jafnvel höfuðmáli
í sjálfstæðisbaráttunni í
Rhódesíu og í Namibíu; hin
pólitísku markmið hinna stríð-
andi svörtu afla skipta miklu
minna máli.
Frakkar
taka
af skarið
Hinar langdregnu fræðilegu
umræður um ófremdarástandið
í Afríku hafa hingað til ekki
leitt til beinnar pólitískrar
ákvörðunar. Eftir ósköpin, sem
Afrískt
slökkvilið
Deilurnar standa aðeins um
það, hverju sinna eigi fyrst og
fremst, öryggi álfunnar eða
þróunarmálum. Þannig eru
gæzluliðssveitirnar, þetta
afríska slökkvilið, sem á að
koma til skjalanna á ófriðar-
svæðum víðs vegar um álfuna til
þess að koma í veg fyrir að
erlendar hersveitir birtist á
vígvöllunum, alls ekki velkomn-
ar í sumum ríkjum Afríku. Til
dæmis líta Eþíópíumenn á þetta
sam-afríska gæzlulið sem „nýja
hernaðaraðgerð til þess að ræna
og rupla auðæfum Afríku."
Hinn uppstökki forseti Líbýu,
Ghaddafi, hefur krafizt hárri
röddu beinnar andspyrnu gegn
gæzluliðinu. Þessi viðbrögð þarf
svo sem engan að undra. En
jafnvel Mokhtar Ould Daddah
forseti Máretaníu, sem litinn er
hornauga jafnt af leiðtogum
kommúnistaríkjanna sem leið-
togum Vesturlanda , hefur lýst
óbeit sinni á því, að í framtíð-
inni eigi sumir Afríkanar að
vera eins konar úlfar í augum
annarra Afríkana.
Fylgiríki
Frakklands
Þau ríki, sem leggja eiga fram
hersveitir í gæzluliðið fyrir alla
Afríku, eru Togo, Gabon, Fíla-
beinsströndin og Senegal, ásamt
Marokkó. Allt eru þetta haldur
síðan tekið að blanda sér í innri
málefni Afríku. En ég fordæmi
þó ekki hina frönsku íhlutun,
þegar verið er að hjálpa einu
afrísku ríki við að hrinda
árásarstríði annars Afríkuríkis.
Átrúnað-
argoð
negranna
En það er minna hlustað á orð
manna eins og Senghors og
Houphouet-Boignys í Afríku.
sjálfri heldur en í Evrópu og
Ameríku. í hinni svörtu heims-
álfu er mest hlustað á raddir
þeirra þjóðarleiðtoga, sem ein-
beita sér að frelsisstríðinu gegn
syðstu hlutum Afríku, þ.e.a.s.
Rhódesíu og Suður-Afríku. Það
eru þeir Júlíus Nyerere í
Tansaníu, Kenneth Kaunda í
Sambíu, Somora Machel í Mos-
ambique og svo Agostinho í
Angólíu. Afstaða Nígeríu vegur
einnig þungt á metunum, en það
er efnahagslega og hernaðarlega
sterkast af hinum svörtu ríkjum
Afríku. Nígería hefur samt
hingað til sýnt lítinn lit á því að
taka að sér forystuhlutverkið
meðal hinna afrísku ríkja.
Hvað er
svo fram-
undan?
Hin fjölmörgu ríki Afríku
eiga það sameiginlegt, að ekkert
Framhald á bls. 39.
Afríkubúar sjá/fir eru ósammá/a og lítils megnugir