Morgunblaðið - 24.06.1978, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 24. JÚNÍ 1978
27
Herdís Hermódsdóttir:
Bod og gerðir
Það er mikið talaö um úrslit
byggðakosninganna um síöustu
helgi, og ekki minni getum að því
leitt hver verði úrslit alÞingiskosn-
inganna. Siguróp AIÞýðubandalags-
ins heyrist hljóma víða, mjög svo
skiljanlega. En Þó er Alb. aö fagna
sigri sem er þó ekki meiri en það, aö
allir vinstri flokkarnir svokallaöir,
hafa sameiginlega aöeins rúmum
tveim þúsund atkv. meira fylgi í
Reykjavík en Sjálfstæöisflokkurinn
einn.
Ekki sýnist þaö nú neinn stór sigur,
en er þaö þó engu að síður, svo
fáliðaðir voru þeir fyrir. Og kosninga-
moldviðrið mun halda áfram aö rjúka
okkur um eyru næstu vikurnar.
Um eitt virðast allir sammála, þaö
er, aö mikil óánægja ríki meóai
kjósenda. Vitanlega hlaut þaö þá
helzt að bitna á stjórnarflokkunum,
þar sem þeim er kennt um a.m.k.,
óstjórnina í efnahagsmálum. Enda er
sannast sagna aö efnahagur þjóöar-
búsins er ekki björgulegur, og minnir
um margt, illu heilli, á ástandið í
Þýzkalandi millistríösárin 1923, þeg-
ar þýzka stjórnin, á kafi í skuldum,
jók seölaútgáfuna og verðfall varö
svo ört á markinu aö frímerki á eitt
póstkort kostaöi 1 milljarð marka.
Og dollarinn sem kostaði þá í
ársbyrjun 7.260 mörk, kostaði í
nóvember sama ár 4.200.000.000
marka. Ég er ekki aö segja, hvaö þá
óska, að þetta sé svona. En óneitan-
lega er hættumerkin augljós.
Ríkisbúið er f mínum augum eins
og hvert annað heimili, en aöeins
stærra í sniðum. Um það er hægt að
segja, eins og um önnur heimili, að
margs þarf búiö viö. Munurinn er
aöeins sá, aö á litlu búunum
(heimilunum) veit a.m.k. hver hús-
móöir aö ekki er hægt að gera allt
í einu, þó æskilegt væri. Læra þær
fljótt af reynslunni og vinza þaö úr
sem nauösynlegast er og láta hitt
mæta afgangi til betri tíöa. En þannig
er ekki farið aö á Ríkisbúinu, enda er
þar engin húsmóöir.
En þar sem allt á aö gera f einu,
án tillits til efnahagsins, þarf aö slá
lán á lán ofan. Og þaö er einmitt þaö
sem gert hefur verið á Ríkisbúinu um
áratuga skeið.
En lítil sanngirni er þó í því aö
kenna bústjórunum á því búi um
allan ófarnaðinn. Þar erum viö öll
meira og minna sek. Þaö er að veröa
árátta hjá okkar litlu þjóö aö heimta
allt af öörum, en minna af sjálfum
sér. Stórir hópar fólks iifa á “styrkj-
um“ og aörir hópar, ekki minni,
heimta “styrki“. En til þess aö engum
sé nú minnkun í aö lifa á styrkjum,
viröist mér vera aö veröa keppikefli
aó koma sem flestum á styrki.
Vitanlega kallar slíkt styrkjakerfi á
aukna skattheimtu, sem er ein rótin
undir veröbólgunni.
Nú er þaö svo, aö allir viöurkenna
aó veröbólgan sé böl. Allir þykjast, f
orði kveönu, vera að berjast viö
hana. En samt blæs hún út eins og
púkinn á fjósbitanum. Að mínum
dómi veröur hún ekki til eins og
vindurinn sem blæs og enginn fær
heft. Hún er búin til af stjórnvöldum
hverskonar. Ekki dettur mér í hug aö
þaó sé gert af illvilja. Heldur mun
pólitíkin spila þar inní og marga
hendir aö reyna aö bjarga atkvæðun-
um sínum meö því að gera allt fyrir
alla. En þaö er einfaldlega ekki hægt,
nema meö aukinni skattheimtu. Og
síaukin skattheimta er nú þegar rekin
af fullkominni óbilgirni. Upphafsmaö-
ur og faöir íslenzkrar skattheimtu,
Gissur biskup ísleifsson, lét sér
nægja 10. part, eöa 1% af skuldlausri
eign bjargálna manna. En skatta
kóngar nútímans eru komnir langt
fram úr því, eins og flestir mega
kenna á sjálfum sér. en engir þó
geipilegar en húsmæöurnar.
Þær veröa sem sé aö sjá um aö
launin dugi fyrir nauöþurftum heimil-
anna.
En þar, eins og annarsstaöar, er
sem hvaö reki sig á annars horn í
voru þjóöfélagi. Maöurinn sjálfur
gleymist. Þjóöfélagiö er oröiö aó
ópersónulegu bákni sem nýtir ein-
staklinginn og mersýgur hann. Þaö
hefur gleymzt aó þjóöfélagið á aö
vera til fyrir einstaklingana, en ekki
einstaklingarnir fyrir þjóöfélagiö, eöa
svo sýnist mér. Nærtækt er aö benda
á, aö meðan hjúskapur er talinn
æskilegt form sambýlishátta í þjóðfé-
laginu, lítur sannarlega svo út að fólki
sé hegnt fyrir að ganga í hjónaband,
a.m.k. konum.
Viö giftingu eru þær svo að segja
strikaðar út úr mannfélaginu. Eftir
þaö eru þær ekki taldar sjálfstæöir
einstaklingar, heldur nokkurskonar
viðhengi viö eiginmanninn, launa-
lausar, skattlausar og jafnvel ekki
taldar þurfa mat á viö aöra menn í
þjóöfélaginu, þar sem hjónum er
ætlaöur lægri lífeyrir en tveim
einstaklingum.
Skattalögin frá í vetur munu að
vísu bæta þar nokkuö um. En meöan
talað er fagurlega um þennan
„hornstein þjóðfélagsins", er allt sem
aö heimilunum og heimilishaldi lýtur,
þar meö vélar og tæki, í hæsta
tollflokki og engu fyrirtæki er ætlað
aö búa viö jafn skaröan hlut
fjárhagslega. Er nokkuf furöa þótt
Skrifað að
afloknum
kosningum
1. júní
1978
óánægju gæti hjá fólki meö slíkan
tvískinnung í málflutningi?
I orói kveönu þykjast allir stjórn-
málaflokkarnir og hagsmunasamtök
vilja vinna aö launajöfnuöi. En hver
er raunin?
í því sambandi langar mig til aó
benda á eftirtektarveröar staðreyndir
um hvernig t.d. Alþýðusamband
íslands fer aö því. A.S.I. tekur undir
verndarvæng sinn stærstu hálauna-
samtök landsins, sem hafa verö-
tryggða lífeyrissjóöi m.m. Hálauna-
samtök sem vísast hafa, og ætla aö
hafa, nokkra láglaunamenn innan
sinna vébanda til aö geta talist til
láglaunafólks.
Formaður B.S.R.B. sagöi aö sam-
tökin hefóu þurft að fara í verkfall til
aö bæta laun sín og kjör. Samkvæmt
launatöflu, sem birt var í blöðunum,
sést nokkuð greinilega hvernig farið
var aö því. í Morgunbl. 26. október
s.l. voru birtar launatöflur yfir laun
opinberra starfsmanna. Þar kemur í
Ijós aö laun þeirra lægst launuöu í
fyrsta launaflokki, þriöja þrepi, er
voru kr. 88.727 á mánuði, voru við
kjarasamningana hinn 25. október
hækkuö í 116.980 kr. pr. mánuó. En
þeirra hæst launuöu í 31. launaflokki'
3. þrepi sem voru 250.078 kr. á
mánuði, voru hækkuó í 314.735 kr.
pr. mánuö.
Þaö er næsta nöturlegt aö A.S.Í.
skuli lýsa ánægju sinni meö sítka
„launjöfnun", að sá sem ekki gat lifað
á launum sínum fékk 38.253 kr. í
launabót á mán. en sá sem haföi nær
þreföld laun, lágtekjumannsins fékk
— Mun gera
mitt bezta...
Framhald af bls. 2
og Vinnumálasambandi og síö-
ast en ekki sízt núverandi
rikissáttasemjara, Torfa Hjart-
arsyni, og sáttanefndarmönn-
um. Hefur það verið mér mikið
gleðiefni. En ég kem að því aftur
að ég hef auðvitað vissar efa-
semdir um það að maður skili
því hlutverki, sem til er ætlazt,
en ég mun gera mitt bezta."
Guðlaugur Þorvaldsson kvað
kjörtímabil sitt sem rektors
renna. út í september á næsta
ári. Hann sagði að rektorskjör
ætti lögum samkvæmt að fara
64.657 krónur í viðbót viö sitt
mánaöarkaup. Þetta er sem sé
launajöfnunarstefnan í öllu sínu veldi.
Samt sýndi þaö sig aö ekki þótti nóg
aö gert, því enn einu sinni átti aö etja
verkafólkinu á foraöiö, til enn meiri
launamismunar; því vitanlega halda
þeir áfram aö viöra prósentu og
vísitöluúreikningana sína í verö-
bólgurokinu, sem enginn tapar á
nema þeir lægst launuöu.
En þetta er verkafólkiö fariö aö
skilja og því fór sem fór 1. og 2. marz
s.l.
Og ekki þarf neinn aö undra þó
sumir segöu aö helgislepjan heföi
lekið af Guömundi J. Guöm. þegar
hann tilkynnti aö uppskipun á olíu
myndi veröa bönnuö. Enda hlaut slík
ákvörðun aö koma frá þeim staö sem
bjó viö tryggt rafmagn og hitaveitu.
Umhyggjan fyrir „þeim verst settu“
var ekki meiri en það hjá þessum
alþýöuvinil, aö hann gat vel unnt
verkafólkinu hér út um landsbyggö-
ina, sem þarf aö greiða helming
launa sinna fyrir hita og rafmagn, aö
norpa í kuldanum.
Eitt af því sem mjög er áberandi,
ekki sízt á kosningaári, er „umhyggj-
an“ fyrir þeim öldruöu. Allir keppast
viö aö yfirlýsa aö búa verði vel aö
gamla fólkinu, og aö aldrei sé nógu
vel aö því búiö. Hver skyldi nú vera
framkvæmdin á því í raun?
Jú, „Gamla fólkið“, sem staöið
hefur undir allri velmegun okkar
velferöarþjóöfélags, hefur verið
skyldað í áratugi til aö greiða af
sínum lágu launum í lífeyrissjóö sem
notaður er til þjóöfélagsþarfa, en er
ekki verðtryggður. Þegar það svo
eftir langan vinnudag kemst á
ellilaun, eru því aö flestra dómi
greiddar smánarbætur. Ofan á þaö
bætist svo, að ef þaö er svo heppið
aö vera heilsuhraust og getur og
nennir aö vinna, er klipiö af ellilaun-
unum, þó allir ættu aö geta skilið aö
vinnan er því nauðsynleg til dægra-
styttingar, þó ekki kæmi annaö til.
Sem sagt, því er hegnt fyrir aö geta
og vilja vinna. Síöan bætir hiö háa
Alþingi um betur og samþykkir
árlega margföldun á fasteignagjald-
inu, sem veröur til þess, aö sú eina
eign sem þetta fólk á, eftir langan og
strangan vinnudag, íbúðin eöa húsiö,
sem þaö hugöi nokkurn veginn
verötryggöa, er oröin því sífelld
áhyggju uppspretta til æfiloka og
veröur síðast hirt uppí t.d. gatna-
gerðargjöldin, svo hinur ungu og
hráustu bíleigendur velferðarþjóð-
félagsins geti ekið naöurlausir á
góöum vegum, því þaö gjald skulu
aöeins húseigendur greiöa, og eins
þó þeir séu komnir aö fótum fram og
hafi aldrei stigiö fæti á nýja veginn,
(eöa gamla veginn meö nýja slitlag-
inu). Er nokkur furöa þó fólk trénist
upp á aö fylgja stjórnmálaflokkunum
þegar orð og gerðir stangast svo
hrapallega á? Og hver man ekki
gerðir vinstri stjórnar, sem entust
gamanþáttahöfundum til þeirra orða-
skipta, aó ekki væri hægt aö hafa tal
af gamla fólkinu vegna þess aö þaö
væri búiö aö slá þaö af? (Ríkisstj.
Matthildar) Og ekki var „ríkisstjórn“
Neskaupstaöar þar eftirbátur, þó
veriö hafi „vinstri stjórn" í áratugi. Því
þegar ég heimsótti aldraða vini mína
á þeim stað sumarið 1975, var
aldraða fólkiö, „sem umhyggjan
beinist nú helst að!“ í oröi kveðnu,
búiö aö fá skipun um aö greiöa
fram í apríl eða maí. „Mér er
það sérstakt ánægjuefni, þar
sem ég fer í þetta nýja starf á
annað borð, að það geti gerzt
með þeim hætti að ekki þurfi að
efna til rektorskjörs, fyrr en
annars hefði orðið. Ekkert lá
fyrir, hvort ég myndi gefa kost
á meðr þriðja tímabilið, svo að
ég tel mig nokkurn veginn geta
lokið þeim skyldum, sem ég hefi
tekið á mig.“
Gunnar Thoroddsen félags-
málaráðherra sagðist vilja bæta
því við að vegna skyldustarfa
rektors þá gæti hann ekki tekið
við starfinu fyrr en 15. apríl
næstkomandi, en frá þeim degi
væri Guðlaugur skipaður. Á
meðan hefur Torfi Hjartarson
„gatnageröargjald". Og gæti þaö
ekki borgaö, átti þaö aö mæta á
bæjarstjórnarskrifstofunni til að veð-
setja hús sitt fyrir skuldinni ! Þessi
vinur minn var 82 ára, kona hans
nokkrum árum yngri, en bæöi
sjúklingar. Þvílík umhyggja !!! Og
þetta gerist víöar en í Neskaupstað.
Svo þykjast menn vera að „berjast
viö veröbólguna." Aö minni hyggju er
aukin skattheimta verðbólguhvati,
ásamt síhækkandi veröi á öllum
nauðsynjavörum. Og hringekju vit-
leysunnar í okkar efnahagsiífi má í
stuttu máli lýsa á þann hátt, aö aukin
skattheimta dregur úr kaupgetu
almennings og kallar á hærrt laun.
Allir viöurkenna aö fólk geti ekki lifaö
af því kaupi sem þaö fær við
síhækkandi verðlag á öllum lífsnauð-
synjum, og kaupið hækkar. Fyrirtæk-
in berjast í bökkum og hækka
framleiösluna svo hún veröur illselj-
Herdís Hermóösdóttir
anleg á erlendum markaöi. Þá er
gengiö fellt. Þaö hækkar svo aftur
allar innfluttar vörur um allan helm-
ing, sem svo bitnar aftur á heimilin-
um og fyrirtækjunum, sem verða þá
enn verr í stakk búin til aö greiða
hærri laun. Þá er verkafólkinu att út
í verkfall þó allir viti aö allt hækkar
margfalt um leiö. Fyrirtækin sjá fram
á taprekstur og leggja upp laupana.
Ríkisvaldiö sér fram á aö engum
sköttum er hægt aö ná inn og fer aö
greiöa ýmiss konar styrki til aö halda
þeim gangandi og stendur jafnvel aö
samningum sem fyrirsjáanlega er
ekki hægt aö standa viö, í veikri von
um verðhækkanir á framleiðsluvör-
um okkar erlendis. Ekki er hægt aö
standa viö nauöungarsamningana.
Enn eitt verkfall er yfirvofandi og
næsta hringferó hafin.
En svona getur þetta ekki gengið.
Ég hygg að flestir sjái aö viö veröum
aö snúa viö á þessari óheillabraut.
Og húsmæðurnar geta verið hemill á
þessa öfugþróun, t.d. meö virkri
andstöóu gegn stanzlausum hækk-
unum á svo til öllum lífsnauösynjum.
Neytendur víöast hvar erlendis eru
miklu virkari og láta sannarlega til sín
heyra, þó ekki sé um nema 2—3%
hækkanir aö ræöa. Mætti þar minna
á Svía, Pólverja og Kanadamenn. En
hér eru okkur boönar minnst
20—30% hækkanir í einu. Og þaö er
ætlazt til aö allir geri sér þaö aö
góöu, umyröalaust. Þann 11. apríl s.l.
urðum viö vitni aö einni slíkri
hækkun, þegar sement var á einu
fallizt á að gegna áfram störfum
eins og verið hefur.
Gunnar Thoroddsen sagði um
þessa skipan Guðlaugs Þor-
valdssonar í embætti ríkissátta-
semjara:
„Lögin, sem samþykkt voru á
síðasta þingi um sáttastörf í
vinnudeilum eru ákaflega
merkilegt spor. Aðal nýmælið er
þetta að starf sáttasemjara er
gert að aðalstarfi og er gert ráð
fyrir auknum rétti hans til
afskipta af vinnumálum í heild.
Ég tel það sérstakan fertg að
hafa fengið Guðlaug Þorvalds-
son háskólarektor til þess að
taka að sér þetta starf. Hann
hefur þegar verulega reynslu í
sáttastörfum í sáttanefndum
bretti hækkað um 30%, en áburöur
um 32%. Og þetta gerist á sama tíma
og vanda landbúnaöarins er lýst í
svörtustu litum og neyzla á búvörum
dregst saman. — Getur verið að
menn ætli aö búvörurnar verði
ódýrari og seljanlegri við þessar
aðstæður og aðgerðir? Eða ætli slíkt
sé taliö áhrifaríkasta ráðiö í barátt-
unni viö verðbólguna? Nei. Með
þessu og þvílíku er hún alin.
En þaö er snöggtum fleira sem þarf
athugunar viö í okkar þjóöfélagi. Ekki
sízt hér út um land. Síminn og
símaþjónustan er eitt af því. Oft er
það svo aö nær ómögulegt er aö ná
sambandi viö aöra landshluta, en
samt eru sífellt hækkuö símagjöldin.
Þaö hlýtur aö vera krafa landsbyggö-
arinnar aö fjarlægðagjöldin veröi
afnumin og jöfnunarverði komið á.
Þaö er óþolandi ranglæti sem
landsbyggðin verður aö búa viö, aö
vera látin greiöa söluskatt af um-
framsímtölum og fjarlægöagjöidun-
um.
Ekki er ástandiö betra ef litið er til
vörudreifingar. Næstum öllum vörum
til landsins er skipaö upp í Reykjavi'k
og síöan selflutt þaöan út um land,
meö gífurlegum aukakostnaöi vegna
síhækkandi flutnings- og hafnar-
gjalda. Og ofan á allt saman er fólkiö
látið greióa söluskatt af flutnings- og
hafnargjöldum. Þetta er sjálfsagt
„jafnvægið í byggö landsins“ í
framkvæmd.
Tvennt er þaö enn sem snarlega
þyrfti breytinga viö, en það er að
Rafmagnsveitur ri'kisins heföu sömu
gjaldskrá fyrir alla landsmenn, án
tillits til þess hvar þeir búa á landinu,
en ekki eins og veriö hefur, aö þar
sem kostað hefur veriö minnstu til
virkjana og fólk búiö í rafmagnssvelti,
hefur þaó einnig þurft aö búa viö
dýrasta rafmagniö. — Hitt er aö fólk
fái aö hafa íbúöarhús sín í friöi fyrir
skatt- og tollheimtumönnum. Þaö
hlýtur að vera réttlætiskrafa, þar sem
þeir, er komið hafa sér upp þaki yfir
höfuöiö, hafa borgaö skatta og
skyldur af hverri krónu sem til þess
hefur runniö og einnig tolla og
söluskatt af öllu efni sem í þaö fór.
Þaö ætti aö vera skylda Sjálfstæöis-
manna aö vinna aö því, enda í fullu
samræmi viö stefnuskrá flokksins.
En rödd hrópandans í eyöimörkinni
hefur, sem kunnugt er, þótt heyrast
illa. En rödd almúgamannsins virðist
heyrast mun verr er hann krefst
réttlætis.
Aftur á móti heyröist rödd Guðrún-
ar Helgadóttur mæta vel í sjónvarps-
þætti núna fyrir bæjarstjórnarkosn-
ingarnar er hún krafðist þess aö
byggt yrði á „félagslegum grund-
velli,“ nóg af leiguíbúöum fyrir þá
sem ekki nenntu aö byggja yfir sig
sjálfir. Eöa eins og hún orðaöi þaö
„vildu heldur eyða fé sínu, tíma og
kröftum í eitthvaö annaö.“ Sjálfsagt
ætlar hún þá þeim sem hafa komið
sér upp þaki yfir höfuöið aö byggja
yfir hina líka. Þaö er hennar réttiæti!
En þaö má vera hverjum sönnum
íslendingi Ijóst aö draga veröur burst
úr nefi þeirra afla sem ganga vilja
þvert á rétt einstaklingsins til að ráöa
sjálfur geröum sínum og fjármunum.
Því ef hægt er að nota húseignir
manna til aö þvinga þá til aö greiða
nánast hvaða fjárhæð sem vera skal,
meö hótunum um eignamissi geri
þeir það ekki, er þaö aö svipta menn
fjárforræði, og hrein stigamennska.
En hafi stjórnarflokkarnir beðiö
afhroð vegna tilhneiginga í þá átt,
mun ekki um bæta aö ganga til liðs
viö þá sem fyrirlíta einstaklinginn og
ætla honum þann hlut einan, aö vera
nýttur til þarfa þeirra sem álíta sig
réttskipaöa til drottnunar og sskoö-
anamyndna
fyrir almenning.
undanfarin ár. Ég hefi lagt á
það áherzlu við val ríkissátta-
semjara að samráð sé haft við
aðila vinnumarkaðarins og það
liggur fyrir samþykki þeirra
allra, Alþýðusambands íslands,
Vinnuveitendasambands ís-
lands og Vinnumálasambands
samvinnufélaganna, sem allir
hafa lýst samþykki og ánægju
yfir því að fá háskólarektor til
þessa mikilvæga starfs."
í fréttatilkynningu frá félags-
málaráðuneytinu í gær segir að
aðrir umsækjendur um starf
sáttasemjara hafi verið Björg-
vin Sigurðsson, hrl., dr. Gunn-
laugur Þórðarson, hrl., Jón Erl.
Þorláksson, tryggingafræðingur
og Már Pétursson héraðsdóm-
ari.