Morgunblaðið - 29.08.1978, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 29. ÁGÚST 1978
Matthías Á. Mathiesen,
fjármálaráðherra:
Samdráttur ríkísútg
bætt skipulag - aukið
Morgunbtaöiö hafði fyrir skömmu viðtal við Matthías Á. Mathiesen
fjármálaráðherra og bað hann aö gera grein fyrir stöðu ríkisfjármálanna nú viö
lok kjörtímabilsins og jafnframt aö gera grein fyrir helstu viöfangsefnum sem unnið
hefur veriö aö á hans vegum í fjármálaráðuneytinu.
— Hver var staða ríkissjóðs þegar þú tókst við starfi
fjármálaráðherra á árinu 1974 og hver hefur þróunin
verið síðan?
— Á miðju ári 1974 var ljóst að staða ríkissjóðs var
mjög erfið. Verðbólguþróunin svo og ráðstafanir í
efnahagsmálum sem vinstri stjórnin samþykkti juku
mjög útgjöld ríkissjóðs, éinkum vegna aukinna
niðurgreiðslna um 2.2 milljarða, svo og samþykkt laga
um heilbrigðisþjónustu á vorþinginu. Ekki voru þá
gerðar ráðstafanir til að auka tekjur ríkissjóðs til að
mæta þessum útgjöldum og varð þetta m.a. til þess að
umtalsverður greiðsluhalli varð á ríkissjóði á því ári eða
um 3,4 milljarðar.
Verðbólguþróun og versnandi viðskiptakjör á árinu
1974 og 1975 gerðu það að verkum að erfitt var að snúa
þróuninni við. Ennfremur höfðu menn ekki gert sér grein
fyrir hvað þessar ákvarðanir raunverulega kostuðu og
ýmsar vanáætlanir komu fram á árinu 1975 við
framkvæmd fjárlaga. Allt þetta leiddi til þess að árið
1975 varð útkoma ríkissjóðs vægast sagt mjög slæm, en
greiðsluhallinn á því ári nam 5,5 milljörðum króna. Það
var því ekki fyrr en á árinu 1976 og 1977 sem tókst að
vinna bug á þessum mikla halla hjá ríkissjóði. Af
heildarskuldum ríkissjóðs við Seðlabanka um síðustu
áramót sem nam tæpum 15 milljörðum króna með
gengismuni, má rekja 75—80% til áranna 1974 og 1975.
Á árinu 1976 og 1977 tókst ekki að greiða þessar
skuldir niður eins og stefnt var að, hinsvegar er
samkvæmt endurskoðaðri áætlun um ríkisfjármál nú í
júlímánuði, gert ráð fyrir að hægt verði að greiða rúma
3 milljarða til Seðlabankans á þessu ári. Greiðsluhalli
ríkissjóðs sem hlutfall af þjóðarframleiðslu á þessu
árabili nam: 1974 2,5%, 1975 2,9%, 1976 0,2%, 1977 0,5%.
Yfirdráttarheimild
ekki nýtt aö fullu
— Telur þú að sá aðgangur sem rikissjóður hefur
haft til að mynda yfirdrátt hjá Seðlabankanum, eigi
einhvern þátt í þessari miklu skuldasöfnun ríkissjóðs
undanfarin ár?
— Samkvæmt lögum er Seðlabankinn viðskiptabanki
ríkissjóðs og ber honum að sjá ríkissjóði fyrir rekstrarfé
innan ársins. Megin hluti tekna ríkissjóðs innheimtist á
seinni hluta ársins og því er eðlilegt að nokkur
yfirdráttarskuld myndist fyrri hluta árs, sem jafnast við
árslok. Á árabilinu 1971—1978 hafa fjárlög hækkað úr
11 milljörðum króna í 140 milljarða króna sem er
tæplega 13 földun, en þessi hækkun leiðir til þess að
ríkissjóður þarfnast aukinnar fjármagns fyrir greiðslu
innan ársins. Hins vegar tel ég að ríkissjóður eigi ekki
að hafa ótakmarkaðan aðgang að rekstrarfé, því slíkt
getur leitt til þess að menn taki ekki afstöðu til þess hvar
eigi að afla fjár til umframútgjalda. Eg tel því að um
þetta þurfi að gilda ákveðnar reglur hvað viðvíkur
fjármagnsfyrirgreiðslu bankans og að Seðlabankinn sitji
ekki uppi með skuldahala vegna viðskipta við ríkissjóð.
Á síðasta ári beitti ég mér fyrir því að gerður var
samningur milli ríkissjóðs annarsvegar og Seðlabanka
hins vegar um árstíðabundna fyrirgreiðslu og vaxtakjör,
svo og afgreiðslu skulda er myndast hefðu í árslok.
Samningur þessi tryggir tvímælalaust þá skipan sem
nauðsynleg er að sé í viðskiptum þessara tveggja aðila,
og ríkissjóði er mörkuð ákveðin takmörkun á yfirdrætti
iiinan ársins.
— Hefur ríkissjóður staðið við þennan samning, að
því er yfirdrátt á reikningi ríkissjóðs hjá Seðlahanka
varðar frá því, að samningurinn var gerður?
— Ríkissjóður hefur staðið við þennan samning það
sem af er þessa árs. í annarri grein samningsins er
ákvæði um að ríkissjóður hafi heimild til yfirdráttar
umfram þá greiðsluáætlun sem gerð er í upphafi árs og
byggð er á fjárlögum. Ríkissjóður hefur ekki þurft að
nýta þessa heimild að fullu.
Hamlað gegn
umfram útgjöldum
— Aukin útgjöld ríkissjóðs hafa sætt gagnrýni.
Telur þú að gerð greiðsluáætlana sem þú beittir þér
fyrir að gerðar voru, hafi komið að gagni?
— Það er enginn vafi á því, að þau vinnubrögð sem
voru tekin upp í gjaldadeild ráðuneytisins í upphafi árs
1976, hafi komið að miklu gagni til þess að hamla gegn
umfram útgjöldum ríkissjóðs og ríkisstofnana. Mér er
það reyndar óskiljanlegt að slík vinnubrögð skyldu ekki
tekin upp fyrr. Vikulegar greiðslur til stofnana, ásamt
samanburði við greiðsluáætlanir gerir allt eftirlit með
heimiluðum greiðslum til muna virkara sem án efa hefur
leitt til árangurs, sem m.a. kemur fram í fjármálum
ríkissjóðs á árunum 1976 og 1977 og á vonandi eftir að
leiða til enn betri árangurs á þessu ári. Slíkar áætlanir
leiða til þess að hinir einstöku forstöðumenn ríkisstofn-
ana verða ábyrgari í öllum ákvörðunum um fjármál, en
það er m.a. grundvallarskilyrði fyrir því að halda
útgjöldum ríkissjóðs innan ramma fjárlaga.
— Hvað með fjölgun opinberra starfsmanna og þá
löggjöf sem sett var að þínu frumkvæði haustið 1974?
— Á haustþingi 1974 beitti ég mér fyrir setningu
löggjafar um ráðningu opinberra starfsmanna. Fram að
þeim tíma höfðu ekki verið nægjanlega skýrar reglur í
þeim efnum^og gátu menn skapað kröfuréttindi á hendur
ríkissjóði án þess að nokkur skriflegur samningur hefði
verið gerður. Samkvæmt þessari löggjöf verður enginn
ríkisstarfsmaður nema til komi skipun, setning eða
samningur með uppsagnarákvæðum. Fjöldi stöðugilda
hjá ríkinu voru um síðustu áramót 12.632 þar af
æviráðnir 5.289 eða um 42%, ráðningar með a.m.k. 3ja
mánaða uppsagnarfresti 2.790 eða 22% og lausráðnir sem
svarar til 4.533 stöðugilda eða um 36%. Frá árinu 1975
hefur fjölgun ríkisstarfsmanna numið 915 stöðum. Árið
1975, 356, 1976 90, 1977 334 og 1978 135 stöðugildum.
Starfsmannafjölgunin hjá ríkinu á þessu árabili, er
hlutfallslega sú sama og heildaraukning mannaflans í
landinu. Samanburð við fyrri tíma er ekki hægt að gera,
þar sem upplýsingum um starfsmannahald ríkisins frá
fyrri tíma er mjög ábótavant, en með gerð starfsmanna-
skrárinnar frá 1975 er verulega bætt úr þessu.
Gagnlegt yfirlit
um lánastarfsemi
— Nú hefur í þinni ráðherratíð verið gerð
heildarlánsfjáráætlun sem tekur til allrar lánastarf-
semi í landinu og ennfremur hafin gerð langti'mafjár-
laga. Hvert telur þú notagildi slíkrar áætlunar?
— Lánsfjáráætlun fyrir árið 1978 er þriðja árlega
heildaráætlunin um lánastarfsemina í landinu sem gerð
er. I áætlunum þessum hafa verið settar fram hugmyndir
og markmið um þróun í lánamálum í samræmi við
efnahagsstefnu ríkisstjórnarinnar. Þótt lánsfjáráætlanir
fyrir árin 1976 og 1977 hafi ekki gengið fram eins og
ætlað var, hafa þær verið mjög gagnlegt yfirlit yfir
starfsemi lánastofnana og auðvelda mjög stjórn
lánamála og peningamála í landinu. Nokkuð hefur skort
á, að lánskjör og ýmis önnur atriði hafi verið með
samræmdum hætti og jafnframt hafa möguleikar
yfirvalda í peningamálum til að fylgja áætlunum eftir
verið fremur takmarkaðir. Á þessu ári hefur hins vegar
verið stigið stórt skref í samræmingu lánskjara og tekin
upp sveigjanlegri vaxtastefna en fyrr. Er ekki að efa, að
gerð þessara áætlana er nauðsynlegt tæki til að efla
stjórn peninga- og lánamála í landinu, svo sem
óhjákvæmilegt er til þess að unnt sé að koma fram
brýnustu markmiðum efnahagsstefnunnar.
Með gerð langtímafjárlaga er troðin ný braut í
opinberri fjármálastjórn hér á landi en forveri minn
Magnús Jónsson hafði vakið athygli á gerð slíkra
áætlana. Langtímaáætlanir fyrir ríkissjóð þjóna í fyrsta
lagi því markmiði að lýsa væntanlegri þróun
ríkisútgjalda án þess að vera bindandi fyrirætlun
ríkisins og um framgang mála. í öðru lagi er áætlunum
þessum ætlað að auðvelda árlega fjárlagagerð og vera
umgjörð hennar. Gerð langtímafjárlaga fyrir sem flesta
málaflokka ríkisútgjaldanna er veigamikill liður í auknu
eftirliti, aðhaldi og ábyrgri stefnu um framtíðarþróun
ríkisfjármála í heild.
Hlutdeild ríkisins
lækkar um 3,5%
— Hvað um það stefnumið sjálfstæðismanna að
minnka ríkisumsvifin?
— Rétt er að Sjálfstæðisflokkurinn er eini íslenski
stjórnmálaflokkurinn sem hefur á stefnuskrá sinni að
minnka ríkisumsvif og því eðlilegt að sú krafa sé gerð
til forystumanna flokksins þegar hann er í stjórnarand-
stöðu, að unnið sé að þessum málum. Ef litið er á þróun
ríkisútgjalda sem hlutfall af þjóðarframleiðslu, var það
árið 1975 31,4% en á síðasta ári um 27,9%; þannig hefur
hlutdeild ríkisins lækkað um 3,5% en það svarar til
fjárhæðar er nemur 13 milljörðum króna á verðlagi þessa
árs.
Á árinu 1976 skipaði ég nefnd undir forustu Árna
Vilhjálmssonar, prófessors, sem gera skyldi tillögur um
minnkun ríkisumsvifa. Nefndin hefur nú þegar skilað
tveimur áfangaskýrslum um þrjú fyrirtæki og eru
meginniðurstöður nefndarinnar að ríkið skuli að mestu
eða öllu leyti hætta afskiptum af rekstri viðkomandi
stofnana, og er með því lagður grundvöllur að
ákvarðanatöku um beina niðurlagningu ríkisfyrirtækja.
Þá tel ég mikilvægt í þessum málum starf fjárlaga- og
hagsýslustofnunar, og tel mikilvægt að efla starf
hagsýsludeildarinnar. Hlutverk ríkisendurskoðunar er
jafnframt afar þýðingarmikið. Ljóst er, að sjálfstæðis-
menn ráða ekki einir ferðinni, þannig að hér þarf að
koma til vilji annarra pólitískra afla svo að mál sem
þessi komist í höfn og verði að veruleika. Ég vil leggja
áherslu á þann árangur sem náðst hefur í þessum málum
á síðustu tveimur árum.
— Er ekki ástæðan fyrir minnkandi hlutfalli
ríkisútgjalda af þjóðarframleiðslu fremur sú, að
þjóðarframleiðslan hafi vaxið svo mjög undanfarin ár
en að sterk fjármálastjórn hafi dregið úr þessu
hlutfalli?
— Ein af ástæðunum fyrir hækkun ríkisútgjalda sem
hlutfall af þjóðarframleiðslu árið 1975 var samdráttur
þjóðarframleiðslu og -tekna á því ári án þess áð unnt
væri að draga úr ríkisútgjöldum að sama skapi. Það
mátti því búast við því, að hlutfallið a.m.k. stæði í stað
og jafnvel lækkaði eitthvað, þegar þjóðarframleiðsla færi
að aukast á ný. Þjóðarframleiðslarí jókst um rúmlega 7%
árin 1976 og 1977 til samans og hefðu ríkisútgjöldin verið
óbreytt að magni til frá 1975 átti hlutfallið aðeins að
lækka úr 31,4% 1975 í 29,5% 1977. Hlutfallið lækkaði
hins vegar í 27,9% árið 1977. Það að halda ríkisútgjöldum
óbreyttum að magni til, þegar þjóðarframleiðslan vex,
krefst mikillar aðhaldssemi í ríkisfjármálum, þar sem
vaxandi þjóðartekjum fylgja einnig kröfur til hins
opinbera um aukna þjónustu. Það þurfti því tvímæla-
laust mikla aðhaldssemi í stjórn á fjármálum ríkisins til
þess að lækka hlutfall ríkisútgjalda af þjóðarframleiðslu
á hagvaxtarárunum 1976 og 1977. í ljósi þess sem ég
.sagði áðan að hlutfallið Jækkaði í reynd enn meira en
óbeint mætti skýra með auknum hagvexti, þá held ég að
hlutur fjármálastjórnarinnar hafi verið veigamikill við
það að draga úr umsvifum ríkisiris á þann mælikvarða,
sem þú nefndir.
Afskipti ríkisins
af atvinnurekstri
— Hvers vegna hafa ráðherrar Sjálfstæðisflokksins
ekki beitt sér fyrir því, að ríkið hætti afskiptum af
rekstri þeirra stofnana, sem vísað er til og má skilja
orð ráðherrans á þann veg, að Framsóknarflokkur hafi