Morgunblaðið - 29.08.1978, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 29. ÁGÚST 1978
BóKmenntlr
eftir ERLEND
JÓNSSON
Kristmann Guómundsson<
SKÁLDVERK I-VIII. Almenna
bókafclagið. Rvík. 1978.
ÞEGAR Kristmann Guðmunds-
son sneri heim frá Noregi skömmu
fyrir stríð fylgdi nafni hans töfra-
ljómi. Kristmann hafði sigrað
heiminn. Skáldsögur hans höfðu
fengið lofsamlega dóma í
Skandinavíu og verið þýddar á
fleiri tungumál en bækur nokkurs
annars íslensks höfundar til þess
tíma. Þetta voru ástarsögur, léttar
og skemmtilegar. Efni þeirra kom
vel heim við hugmyndir fólks um
lífið og ástina í þá daga. Þetta var
huglægur og rómantískur skáld-
skapur en þó svo að holdsins
lystisemdir voru hvergi forsmáð-
ar. Og ekki spillti það fýrir að
höfundurinn var sjálfur talinn
landsins mesti sjarmör og
hjerteknuser — hann hlaut því að
hafa prófað þetta allt sjálfur!
Kristmann varð þjóðsagnaper-
sóna. Af honum voru sagðar sögur.
Þó þær væru ekki allar fallegar á
horgaralega vísu voru þær jafnan
sagðar honum til frægðarauka.
Sannleiksgildi þeirra var víst ekki
á marga fiska.
Eigi að síður sýndu þær hvernig
lesendur vildu hafa Kristmann.
Þeir vildu hafa hann stórbrotinn
og ómótstæðilegan eins og minnis-
stæðustu söguhetjur hans af karl-
kyninu. Þjóðin gerði sér skýra
mynd af þessum ævintýramanni,
hafði mætur á honum og fyrirgaf
honum fleira en öðrum. Fyrir
bragðið vöktu bækur hans ehn
meiri forvitni en ella.
Kristmann naut þess að hann
hafði aldrei þurft að biðja landa
sína um frægð og viðurkenning,
hann hafði það í farangrinum frá
útlöndum. Var þá naumast til svo
fátækt lestrarfélag í afdölum og
útskögum þessa lands að það
reyndi ekki að útvega sér bækur
Kristmanns um leið og þær komu
út. Skiljanlega mun Kristmann
hafa átt sinn tryggasta lesendahóp
meðal kvenþjóðarinnar. En þar að
auki bar nafn höfundarins svo
hátt að enginn, sem fylgjast vildi
með, gat látið bækur hans framhjá
sér fara. Ennfremur naut Krist-
mann þess hér fyrst í stað að vera
eins konar gestur; hann hafði
samið verk sín í öðru landi og á
öðru tungumáli án minnstu að-
stoðar eða hvatningar landa sinna
þannig að menningarpólitíkin hér
átti enga hönk upp í bakið á
honum og lét hann í friði.
Það var nú þá. En smám saman
ófimlega að verja sig, stuðnings
frá öðrum enda hvergi að vænta.
Andstæðingunum tókst það sem
þeir höfðu ætlað sér: að slá hann
út af laginu, höfundinum tók að
fipast. Var þá stutt í að ungt fólk
tæki að velta fyrir sér hvort frægð
hinna fyrri verka skáldsins væri
ekki einhvers konar blekking,
hvort þessi höfundur hefði nokkru
sinni skrifað verk sem verðskuld-
uðu raunverulega og varanlega
viðurkenningu.
Ég rek ekki þessa sögu hér
vegna þess áð hún sé í sjálfu sér
^merkileg, heldur sakir hins að mér
virðist þetta nánast óhjákvæmileg
forsaga fyrir því sem hér verður
sagt um nýútkomið ritsafn Krist-
manns. Með útgáfu þess er Krist-
manni ekki aðeins sýndur sá sómi
sem honum ber. Staða verka hans
Kristmann Guðmundsson.
gleyma Ströndinni blá þar sem
höfundur fegrar sjálfsreynslu sína
frá unglingsárunum heima á
Snæfellsnesi. Til þess tíma munu
ekki margir höfundar hafa skrifað
sögur af unglingum öðru vísi en
þær væru yfirfullar af siðaboðum.
Ströndin blá er þokkafull skáld-
saga sem lengi verður lesin þrátt
fyrir breytta tíma.
Flestir skáldsagnahöfundar af
kynslóð Kristmanns sömdu líka
smásögur. Smásögur Kristmanns
fylla hér hálft annað bindi. Er það
verðugt því fyrsta bók Kristmanns
á norsku var einmitt smásagna-
safn — íslenskar ástir. Ég hygg
að Nordal hafi valið rétt er hann
tók smásögu eftir Kristmann upp
í íslenska lestrarbók, Svona er
lífið. Kristmann er yfirhöfuð
alvörumaður, ekki grínisti, en í
Ritsafn Kristmanns
skipuðust veður í lofti. Heims-
styrjöldin skall á og dró lokur
milli íslands og Norðurlanda.
Fyrir Kristmann jafngilti þetta
útlegð þar eð hann slitnaði úr
tengslum við ævistarf sitt — ef svo
má að orði kveða. Hann tók þann
kostinn að gerast rithöfundur á
íslensku og gerðist þar með
byrjandi í annað sinn og reyndist
sú frumraunin sýnu erfiðari hinni
fyrri er hann tæpum tveim ára-
tugum áður hóf að skrifa á norsku.
Menningarpólitíkin var hér hörð
og óvægin og rithöfundar ýmis
hafnir yfir gagnrýni eða sallaðir
niður. Kristmann skipaði sér þeim
megin sem minna brautargengis
var að vænta. Á sjötta áratugnum
var tekið að grafa undan nafni
hans svo um munaði. Kristmann
brást til varnar en tókst fremur
er einnig vegin og metin hleypi-
dómalaust og hlutur þeirra réttur.
Á ég þá fyrst og fremst við þau
ágætu skáldverk sem Kristmann
skrifaði og sendi frá sér á yngri
árum úti í Noregi. Flest voru þau
‘þýdd hér og gefin út fyrir
áratugum en hafa nú lengi verið
svo upp urin að þau hafa ekki einu
sinni verið fáanleg á bókasöfnum,
sum hver að minnsta kosti. Þau
eru að meirihluta tekin upp í þetta
ritsafn. Hins vegar hafa ekki verið
teknar upp í safnið nema tvær
þeirra skáldsagna sem Kristmann
sendi frá sér eftir að heim kom:
Nátttröllið glottir og Þokan
rauða. Sögurnar frá Noregsárun-
um eru endurþýddar af höfundi og
hefur hann víða breytt texta. Og
þrjú skáldverk birtast hér undir
nýjum titilum: Helgafell heitir nú
Fjallið helga. Gyðjan og uxinn
heitir Gyðjan og nautið og
Brúðarkjóllinn heitir
Brúðarkyrtillinn.
Að sjálfsögðu eru svo þarna
úrvalsverk Kritmanns: Ármann
og Vildís. Morgunn lífsins og
Góugróður þar sem ýmsir telja að
Kristmann hafi náð listrænustum
tökum á stíl og efni. Meðal eldri
verka sem ekki hafa verið tekin
upp í safnið eru svo Bjartar
nætur. Börn jarðar og Lampinn.
Brúðarkyrtillinn skipar auðvitað
sinn sess sem fyrsta bóksaga
Kristmanns. Sumir telja hann
besta verk Kristmanns. Slíkt er
alltaf álitamál. Alltént er Brúðar-
kyrtillinn í röð þess sem Krist-
mann hefur snjallast ritað og
minnir á hve skjótt hann náði
tökum á að setja saman skáldverk
á erlendu máli. Má þá ekki heldur
sumum smásögunum gerist hann
þó talsvert spaugsamur, t.d. í
nefndri sögu þar sem hann lætur
Jón gamla sveitarlim losna á
grátbroslegan hátt við áhyggjur
sínar. En Svona er lífið er meira
en gamanmál, sagan býr líka yfir
ærnum lífssannindum.
Ég minni líka á Samvisku
hafsins. Þar er lýst með dæmisögu
þeirri djúpstæðu þjóðtrú íslend-
inga að hið blíða skuli stríðu
blandað, annars sé vá fyrir dyrum;
stórum höppúm fylgi jafnan áföll
— fylgi þau ekki strax dynji þau
yfir með því meiri þunga síðar.
Litlakaffi má annað tveggja telja
smásögu eða stutta skáldsögu; að
mínum dómi er hún þarna rétti-
lega flokkuð með smásögunum.
Höfundur kallar hana skáldsögu í
fíætt vid Guðmund Marse/líusson hjá
skipasmíðastöð Marseiiíusar
w
Bernharðssonar h.f. á isafirði
„Framtíðar-
draumurinn
að f á hér
slippfyrir skuttogarana
Guðmundur Marsellíusson
ff
„VIÐ höfum engin verkefni haft hér frá því í janúar s.l. þegar við
lukum smíði á 300 tonna skuttogara fyrir Bolvíkinga, nema að hér
er unnið að smíði 30 tonna rækjubáts. Annars er þetta aðeins
smádútl frá degi til dags sem unnið er að,“ sagði Guðmundur
Marsellíusson framkvæmdastjóri Skipasmíðastöðvar Marsellíusar
Bernharðssonar h.f. á ísafirði í viðtali við Mbl. í vikunni.
Skipasmíðastöð Marsellíusar Bernharðssonar var stofnuð árið
1938 af athafnamanninum Marsellíusi Bernharðssyni og var stuttu
síðar gerð að hlutafélagi. Fjórir synir Marsellíusar starfa nú við
skipasmíðastöðina.
„Það er eftirspurn eftir nýjum skipum, en það má segja að allt
strandi þar á kerfinu. Að mínu mati eru lánakjörin það erfið og
vaxtabyrðin ofboðsleg á smíðatímanum að menn leggja hreinlega
ekki út í slík stórræði.“
„Já, skuttogarakaupin frá Portúgal. Ég er þeirrar skoðunar og
er ekki einn um hana, að allt það sem við getum sjálfir gert hér
heima eigum við að fá að gera og á að auðvelda okkur það eins
og mögulegt er.“
„Óvissan um verkefni er okkur mjög erfið. Ef vel ætti að vera
þyrftum við að vera með haldgóðan samning um næsta verkefni
áður en yfirstandandi verki er lokið. Við getum ekki tryggt okkur
mannskap til vinnu án frekari verkefna, enda erum við að missa
iðnaðarmennina á sjóinnn. Það er öllum ljóst að togaraflotinn er
farinn að yfirborga mannskapinn það mikið, að þeir sem einu sinni
fara á sjóinn sætta sig aldrei við þau laun sem borguð eru fyrir
vinnu í landi. Þetta er raunar að verða stórvandamál í dag fyrir
fyrirtæki í landi. í aflahrotunni hér um daginn komu menn með
1800 þúsund krónur upp á vasann eftir vikuna en slíkur
launamismunur kemur niður á landvinnunni."
„Framtíðarverkefnin hér hjáokkur? Um þau er algjör óvissa, en
ég vona aðeins að ég hafi ekki ástæðu til mikillar svartsýni.
Nú er það draumurinn að koma slippnum í lag, en núna er unnið
við dráttarbrautina, sem hefur verið í lamasessi undanfarin tvö ár.
En framtíðardraumurinn er sá, að fá hér slipp fyrir skuttogarana
og geta þjónað þeim hér í heimabyggð, sem mundi muna þá mjög
miklu.
Smíðin á rækjubátnum er of lítið verkefni fyrir okkur og ekki
sízt þegar við miðum við síðasta verkefnið sem við höfðum hér.
Það var skipið Heiðrún ÍS 4 frá Bolungarvík, sem er alhliða skip
sem þeir kalla, teikningin var sú sama og notuð var við smíði
Guðmundar Jónssonar á Akureyri, en það skip ber nú nafnið Breki.“
„Jú, það skip hefur reynzt mjög vel á öllum sviðum, en það er
gert fyrir veiðar á línu, net, flottroll, botntroll, hringnótaveiðar,
eiginlega til alls nema kannski sjóstangaveiði."
Skipasmíðastöðin er til húsa niðri á tanga á Isafirði og er
reisulegt fyrirtæki og vel tækjum búið, en þar er fyrir stærsta
stálskurðarvélin á landinu. Að síðustu spurði blm. Guðmund hvort
þeir hefðu fengið tilboð að utan um smíði skipa og því svaraði hann
til að svo væri ekki, enda væru þau kjör sem aðilum byðust erlendis
varðandi lán og fleira öllu hagkvæmari en hér á landi. ÁJR.
Sta/drad
vid á
bryggjunni
á Bo/ungarvík
„Hér
er
nóga
atvinnu
aðfá"