Morgunblaðið - 29.08.1978, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 29. ÁGÚST 1978 15
greinargerð fyrir útgáfunni, segir
hana fyrstu skáldsögu »sem birtist
eftir mig á norsku ... og var
prentuð sem framhaldssaga í
Eidsvoll Blad sumarið 1925.« Þetta
er gamansaga með talsverðum
viðvaningsbrag en að öðru leyti
ferskur skáldskapur og raunar
skemmtileg aflestrar.
Það er bæði gömul og ný árátta
lesenda að hefja eitt verk höfund-
ar yfir önnur verk hans. Þannig
þykir Halla og Heiðarbýlið vera
toppurinn í ritsafni Jóns Trausta,
og Fjallkirkjuna bera hæst meðal
verka Gunnars Gunnarssonar svo
dæmi séu tekin. Tæpast er unnt að
benda þannig á eitt verk Krist-
manns sem skyggi á öll önnur
skáldverk hans. Það er þá helst
Morgunn lífsins sem kom út 1929
— þegar höfundurinn var tuttugu
og átta ára. Víst er það stórbrotið
skáldverk. Og ekki hafa aðrar
skáldsögur Kristmanns farið víð-
ar, enda verið kvikmynduð. Þar er
sterkast leikið á strengi tilfinning-
anna. Vafalaust hefur það líka
aukið hróður Morguns lífsins að
sagan er að ýmsu leyti karlmann-
leg, af henni er saltur keimur,
þetta er hetjusaga í orðsins
altækasta skilningi.
Svið Ármanns og Vildísar, sem
kom út árið áður eða 1928, er bæði
þrengra og bíður upp á tak-
markaðri tilþrif. Eigi að síður
verður sú saga talin til hins allra
besta sem eftir Kristmann liggur.
Þar er mannlegt samfélag sýnt í
hnotskurn — á heilsuhæli. Mann-
lífsmyndasafnið í sögunni er
þjóðfélagið í breidd sinni; flestum
mannlegum eiginleikum — ást og
hatri, eigingirni og fórnfýsi og
hverju einu þar á milli — er gerla
lýst. Yfirborðið er mest slétt og
fellt, en undir niðri ærslast
mannlegar frumhvatir í allri sinni
nekt.
Höfundurinn styðst við eigin
reynslu eins og víðar — hann var
sjálfur um tíma sjúklingur á
Vífilsstöðum. Bestu kostir sögunn-
ar eru þó fólgnir í áreynslulausri,
óþvingaðri frásögn sem er svo laus
við tilgerð að minnir á látlausa
munnlega frásögn eins og hún
gerist best. Hygg ég erfitt sé að
mótmæla því að Ármann og Vildís
sé afar vel sögð saga. En þá má
líka í framhaldi af því spyrja: Er
hún nokkuð meira en vel sögð
saga, er þetta ekki aðeins fínlega
saman sett skemmtisaga — under-
holdningslitteratur — sem löngum
hefur verið vinsæl bókmennta-
grein á Norðurlöndum? Þeir sem
álíta að góðar bókmenntir hljóti
að vera leiðinlegar eiga sjálfsagt
auðvelt með að svara þessari
spurningu. Að mínu mati kemur
skilningur höfundar á mannlegu
eðli næmar fram þarna en víðast
hvar annars staðar. Þó frásögnin
sé látlaus er ekki verið að einfalda
hluti sem eru í sjálfu sér flóknir
né leitast við að útskýra það sem
naumast verður með orðum tjáð.
Er því síst að furða þó Ármann og
Vildís skapaði höfundinum gott
álit í Noregi og víðar. Þarna var
fram komin örlagasaga sem skip-
aði ungum höfundi framarlega á
bekk. Þegar svo Morgunn lífsins
kom út ári seinna var bókmennta-
fólk ekki í vafa um að Kritmann
hefði útþrykkilega áunnið sér
heitið — rithöfundur.
Árið 1933 kom svo Góugróður
sem höfundur segir áð þótt hafi
»góð saga í Noregi og víðar. Sigrid
Unset var t.d. mjög hrifin af
henni. Er hún ein af mest lesnu
bókum mínum á norsku og raunar
ýmsum öðrum málum.« Krist-
mann var nú þrjátíu og tveggja
ára og búinn að skrifa sín bestu
verk. I slíkum dæmum má minn-
ast orðtaksins um sígandi lukku;
því vissulega er ætlast til að
rösklega þrítugur höfundur eigi
sitt besta eftir. Og víst átti
Kristmann eftir að skrifa góð
skáldverk — en ekki betri.
Árið áður en Góugróður kom út
hafði Kristmann sent frá sér
fyrstu sögulega skáldsögu sína,
Fjallið helga, eins og hún heitir
nú. Ég jafna henni tæpast við
Morgun lífsins og Ármann og
Vildísi en tel hana samt til
úrvalsverka Kristmanns. Gyðjan
og uxinn. nú Gyðjan og nautið.
sem kom út nokkrum árum síðar
heldur í við Helgafell. En Þokan
rauða, sem kom. út 1950—52 og
tekin er upp í þetta ritsafn, og er
þar raunar mest að fyrirferð,
stendur að mínum dómi að baki
áðurnefndum sögulegum skáldsög-
um Kristmanns. Kristmann er þá
tekinn að stilla verk sín inn á nýja
bylgjulengd, guðspeki og dul-
hyggju er farið að gæta meir í
verkum hans (það hefur haldist til
þessa dags). Einnig er Kristmann
þá tekinn að skrifa skrúðmeiri stíl.
En á Þokunni rauðu endar sem
sagt þetta ritsafn tímatalslega séð
ef undan eru skildar nokkrar
smásögur sem höfundurinn skrif-
aði síðar og teknar eru upp í
safnið. Aldarfjórðungur er liðinn
frá því að Þokan rauða kom út og
á þeim tíma hefur Kristmann
skrifað framt að því eins mikið og
hann hafði sent frá sér fram að
þeim tíma, meðal annars ævisögu
sína í fjórum bindum, en fyrstu
tvö bindi hennar eru að mínum
dómi það merkilegasta sem Krist-
mann hefur látið frá sér fara eftir
að hann sneri heim frá Noregi,
ungur og frægur rithöfundur. Nú
er vaxin upp ný kynslóð sem
þekkir ekki þá mynd sem kynslóð
Kristmanns gerði sér af honum
fyrst eftir að hann sneri heim.
Mikið vatn er runnið til sjávar, og
þeir straumar, sem fallið hafa um
nafn Kristmanns, hafa oft verið
korgaðir og aurir blandnir. Von-
andi hefur því nú öllu skolað út í
hafsauga. Tími var kominn til að
virða skáldverk Kristmanns hlut-
lægt og skipa þeim þar í röð sem
þau eiga heima, það er að segja við
hliðina á öðrum bókmenntaverk-
um sem þjóðin telur að erindi eigi
til komandi kynslóða.
Á þeim fjörutíu árum, sem liðin
eru frá því að Kristmann kom
aftur heim, hefur það gerst að
íslenskar bókmenntir hafa aukist
og margfaldast. Þá var engum
ofætlun að lesa allar skáldsögur
sem til þess tíma höfðu verið
skrifaðar og gefnar út á íslensku,
góðar og vondar! En sá sem tæki
sér þvílíkt verk fyrir hendur nú
gerði ekki annað um ævina.
Islendingar framtíðarinnar verða
því naumast svo bókhneigðir að
þeir lesi nema brot af því sem
skrifað hefur verið á þessari öld.
Því er kominn tími til að vinsa úr.
Þetta ritsafn brúar ágætlega bilið
að vera mitt á milli úrvals og
heildarútgáfu. Þarna er vissulega
flest það sem Kristmann hefur
best skrifað, og öll merkustu
skáldverk hans. Hins vegar er
miðlungsverkunum flestum sleppt,
bæði frá Noregsárunum og eins
hinu sem hann hefur skrifað eftir
að heim kom og tæplega á erindi
inn í framtíðina.
Venja er að kynningarritgerð
eða inngangur fari fyrir svona
ritsafni. Hér hefur sá kostur verið
valinn að birta gamalt erindi eftir
Sigurð Einarsson. Er það gott svo
langt sem það nær en ber þess
nokkur merki að vera samið á
þeim árum er Kristmann stóð
höllum fæti og gustaði um verk
hans. Raunveruleg úttekt á verk-
um Kristmanns hefur aldrei verið
gerð og er það verk sem bíður síns
tíma.
En míkill fengur er að þessu
ritsafni. Sá, sem vill kynnast
listilegustu og litríkustu verkum
Kristmanns, getur gengið beint að
þeim hér, það er búið að velja fyrir
hann. Auk þess er þetta hugtækur
skemmtilestur. Persóna höfundar-
ins vekur ekki forvitni eins og
fyrrum. Samt má vel minnast þess
að í skáldverkum sínum miðlar
Kristmann af sjálfsreynslu sinni
sem er að ýmsu leyti sérstæð og í
sumum dæmum ævintýraleg. Þess
vegna trúi ég að bestu verk hans
muni lengi lifa.
Erlendur Jónsson.
Svcinbjörn Agnarsson og Kristján Sævarsson.
Hér er alveg skínandi gott að búa og byggðin fer ört vaxandi“
sagði Sveinbjörn Agnarsson sjómaður þegar blm. hitti hann og
félaga hans Kristján Sævarsson niðri á bryggju á Bolungarvík þar
sem þeir stóðu í blíðskaparveðri og skeggræddu.
„Undanfarið hefur feiknalegur afli verið hjá Vestfjarðartogurun-
um og ég held ekki að nokkur þurfi að kvarta yfir atvinnuleysi hér
á staðnum. Hér er nóga atvinnu að fá,“ hélt Sveinbjörn áfram. „Það
er enginn vafi á þvi að sjómenn hér hafa það betra en á flestum
öðrum stöðum á landinu, enda er hér allt í fullum gangi, og er ekki
búið að loka flestum frystihúsunum fyrir sunnan?"
„Við erum fjórir saman sem eigum 17 tonna bát og höfum mest
verið á línuveiðum, reyndar höfum við í smátíma verið á færi en
erum núna að útbúa okkur aftur á línuna."
„Bátinn höfum við átt í eitt ár og það má segja að núna fyrst
sé hann farinn að skila einhverju af sér,“ sagði Svejnbjörn þegar
ég spurðist fyrir um tekjur þeirra að undanförnu. „En hér geta menn
að sjálfsögðu haft mjög góðar tekjur, enda koma þeir menn flestir
aftur hingað sem hér eru fæddir en þreifa fyrir sér um tíma á öðrum
stöðum."
„Hér hefur höfnin verið ágæt upp á síðkastið eða síðan litla
bryggjan kom. Þó þyrfti að bæta hana nokkuð en framkvæmdir í
þá átt eru þegar hafnar.“
„Hér á staðnum er öll sú þjónusta sem þörf er á og eflaust hefur
þessi bær allt að bjóða,“ sagði Sveinbjörn að lokum og hló við.
1. Westfalia RPS sogdælueining
1a V/4“' eftirgefanleg tenging á sogröri.
2. 1V4" soglögn aö rakasiu.
3. VACUREX sogjöfnunarloki
meö sogmæli.
4. Sogmælir i fjösi.
5. 1" soglögn.
6. 1“ sogloki.
7. 40mm mjölkurlögn.
8. KM plastloki á mjölkurlögn
meö ryöfrírri stálrenniloku.
9. Ryðfrltt stáltengi fyrir hvert mjaltatæki
10. Færanleg upphengd mjaltatæki
meö VACUPULS CONSTANT sogskipti.
11. 40 mm hreinsilögn.
12. Þriátta mjólkurloki, 40mm NB.
13. 40mm NB rörvatnslás meö slöngu.
14. MFK eöa MFN endaeining.
15. Rakasia úr gleri meö hreinsi-
búnaöi.
16. Þrýstisía meö aftöppunarloka
17. Plastslanga 28/38 mm.
18 U-endi 40mm.
19. ESP mjölkurkælitankur fyrir
óbeina kælingu.
20. EB isvatnskælitæki.
21. Stjórnbúnaöur fyrir mjólkurkælingu.
22. Stjómrofi fyrir sogdælueiningu.
23. CIRCOMAT sjálfvirkt pvottatæki
24. Stillanlegur mjaltatækjastandur
meö loki fyrir hringrásarhreinsun.
25. W kalda-og heitavatnskranar.
27. 32mm isvatnslögn aö mjólkur-
kælitanki.
WESTEALIA MJALTAKERFI
vöktu verðskuldaða athygli á Landbúnaðarsýningunni að Selfossi 11.-20. ágúst.
Okkur er það mikil ánægja að tilkynna, að WESTFALIA hefur ákveðið að halda
óbreyttu verði sínu á mjaltatækjum, sem pantanirverðastaðfestarátilfebrúarloka 1979.
Kynnið ykkur það nýjasta á markaðinum.
Komið, hringið eða skrifið eftir nánari uppfýsingum.

FALKINN
SUÐURLANDSBRAUT 8, SÍMI 84670