Morgunblaðið - 26.10.1978, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 26. OKTÓBER 1978
17
Fyrstu mál þings um hafréttarmál:
Rannsókn á land-
grunni íslands
IIÉR fara á eftir þrjár stuttar
framsögur Eyjólfs Konráðs Jóns-
sonar (S) fyrir tillögum um
hafréttarmál, sem hann flytur
ásamt fleiri þingmönnum Sjálf-
stæðisflokks. Þetta eru þrjú
fyrstu mál þingsins (merkt 1, 2
og 3) og fer vel á því að þau f jalli
um framtiðarhagsmuni þjóðar-
innar á þessu þýðingarmikla
réttindasviði. Auk framsögu-
manns tóku þátt f umræðunni
Benedikt Gröndal. utanríkisráð-
herra. Matthías Bjarnason, fv.
sjávarútvegsráðherra og Einar
Ágústsson, fv. utanríkisráðherra.
Máli þeirra eru gerð skil á öðrum
stað í Mbl. í dag.
Rannsókn land-
grunns
Islands
Þrjú fyrstu mál þessa þings
fjalla um hafréttarmálefni.
Stjórnarandstaðan flytur þessi
mál og væntir fulls samráðs og
býður fullt samstarf við ríkis-
stjórnina og stjórnarflokkana, því
að mikilvægt er að um mál sem
þessi náist full samstaða innan-
lands. Án þess er hætt við að
árangur gæti orðið minni en ella.
Tillagan, sem nú er til umræðu,
gerir ráð fyrir því, að Alþingi
álykti að fela ríkisstjórninni að
ráða strax íslenzka og erlenda
sérfræðinga til að afla sem
gleggstra og ítarlegastra upplýs-
ákvæði um samvinnu. Búast sér-
fróðir menn við, að víða geti komið
til deilumála á þessu sviði og geti
reynt á samningalipurð ríkja ella
verði málum vísað til sáttanefnda.
Ég hef nefnt nokkur atriði til
þess að gera þingheimi ljóst,
hversu flókið mál eru réttindi og
hagsmunir okkar íslendinga á
Jan Maycn svæðinu.
Jafnframt hafa loðnuveiðarnar
minnt Norðmenn á, hverjir hags-
munir þeirra eru, og sjómanna-
samtök þeirra leggja hart að
stjórnvöldum um útfærslu í 200
milur við eyna.
Að þessu máli hefur verið og er
unnið óformlega á vettvangi
utanrfkisþjónustunnar og haf-
réttarráðstefnunnar. Það verður
gert áfram af festu og gætni.
Rockall
Bretar tóku Rockall eignarnámi
1955, en þeim láðist að innlima
klettinn í stjórnkerfi sitt þar til
1972. Hafa þeir gert tilraunir til að
reisa mannvirki á Rockall, en þær
hafa að mestu leyti misheppnast
og benda til þess, að kletturinn sé
óbyggilegur með öllu.
Enda þótt Færeyingar og írar
hafi sýnt Rockall áhuga — vegna
hafsins en ekki klettsins sjálfs —
hafa mótmæli þessara þjóða ekki
fyrst og fremst beinst að því.að
véfengja rétt Breta til eignarhalds
á honum.
Ef íslendingar vilja taka upp
mótmæli gegn eignarhaldi Breta á
Rockall, verður að gera það á
einhverjum gildum forsendum.
Þær forsendur koma ekki fram í
tillögunni.
Meginatriði þessa máls er ekki
eignarréttur yfir Rockall, heldur
hitt, að ekki kemur tij mála að
kletturinn fái fiskveiðilögsögu og
landgrunn. Með tilliti til þess
ákvæðis í drögum að hafréttar-
sáttmála, sem ég nefndi í sam-
bandi við Jan Mayen, virðist með
öllu útilokað að Rockall fái slíkan
rétt. Síðustu tilraunir Breta og
Japana til að fá þessu ákvæði
breytt á hafréttarráðstefnunni
mistókust, og var íslenska sendi-
inga um landgrunn íslands og
afstöðu til landgrunns annarra
ríkja.
Á síðustu tveim fundum haf-
réttarráðstefnu Sameinuðu þjóð-
anna hefur mjög mikið verið rætt
um réttindi strandríkja til hafs-
botnsins utan 200 sjómílna efna-
hagslögsögunnar. Á fundi í Genf á
síðastliðnum vetri var lagt fram
kort af heimshöfunum, þar sem
meðal annars eru sýnd setlaga-
svæði og hugsanleg landgrunns-
mörk. Þegar kort þetta birtist,
leituðust fulltrúar íslands á ráð-
stefnunni við að afla sér sem
gleggstra upplýsinga. Fljótt kom
þó í ljós, að ýmislegt orkar
tvímælis og búast má því við, að
talsverður ágreiningur geti orðið
bæði um réttarreglurnar, sem í
mótun eru á þessu sviði og ekki
síður um túlkun þeirra, því að
margt hlýtur að orka tvímælis,
þegar jarðfræðileg sjónarmið m.a.
koma til álita.
nefndin meðal þeirra, sem lögðu
sig fram um að hrinda þeirri
gagnárás.
Heimilað er í breskum lögum
um fiskveiðilögsögu frá 22. desem-
ber 1976 að nota Rockall sem
grunnlínupunkt. Er þó í lögunum
gert ráð fyrir undantekningum frá
þessu ákvæði.
Þess skal þó getið, að þegar
Bretar afmörkuðu landgrunnið í
grennd við Rockall árið 1974, var
farið, að því er virðist, að miðlínu
milli Bretlands, íslands, írlands og
Færeyja og miðað við Skotland en
ekki Rockall.
Rockall er í 376 sjómílna Tjar-
lægð frá íslandi. Notist Rockall
sem byrjunarpunktur miðlínu,
mundi skerast af 200 sjómílna
lögsögu íslands um 4.000 fer-
kílómetra svæði. Sé litið til
möguleika á réttindum á land-
grunni utan 200 mílnanna, mundi
þetta hafa enn alvarlegri áhrif.
Þegar fiskveiðilandhelgi ís-
lands var færð út í 200 mflur í júlí
1975, var ekkert tillit tekið til
Rockall og dregin óskert 200
mflna lína. Það var og er stefna
íslands í þessu máli.
Bretar mótmæltu þessu atriði,
en þeim mótmælum var ekki
sinnt.
í þessusambandi kemur til álita,
hvernig túlka megi Oslóarsamn-
inginn við Breta 1. júní 1976. Þar
segir á tveim stöðum, að íslenska
svæðið sé það, sem greint er í
íslensku reglugerðinni frá 1975.
Þjóðréttarfræðingar telja að þessi
viðurkenning gildi áfram, þótt
samningurinn sjálfur sé fallinn úr
gildi. Þessi mál og ákvæði varð-
andi landgrunnið sjálft eru enn í
deiglunni á hafréttarráðstefnunni.
íslendingar hafa fylgst og munu
fylgjast vandlega með þróun mála
varðandi Rockall svæðið, bæði
vegna fiskveiða og þess, hvernig
farið verður með svæði á land-
grunni utan 200 mílna marka. Þar
komum við svo sannarlega við
sögu, enda ekki hægt að útiloka, að
olía finnist á hafsbotni undir
þessum suðlæga hluta af land-
grunni íslands.
Játa verður, að við íslendingar
höfum ekki búið okkur nægilega
vel undir baráttuna um skiptingu
auðæfa landsgrunnsins utan 200
mílnanna. Eins og eðlilegt er
höfum við fyrst og fremst verið
með hugann við fiskveiðarnar og
réttindin innan efnahagslög-
sögunnar. Ætla verður að hags-
munum okkar í þessu efni sé nú
borgið, þótt auðvitað verði, héðan í
frá eins og hingað til, að fylgjast
með því, að ákvæði þau í uppkasti
hafréttarsáttmálans, sem okkur
varða mestu, standi óbreytt, En
megináherzlu ber nú að leggja á að
afla allra þeirra upplýsinga sem
að haldi gætu komið, þegar tekizt
verður á um yfirráðin yfir hafs-
botninum, hugsanlegar auðlegðir í
jarðlögum hans og eignarrétt að
þeim lífverum, sem á botninum
kunna að vera.
Víða mun vera að finna marg-
háttaðar upplýsingar um hafs-
botninn á nálægum höfum.
Þessara upplýsinga þarf strax að
leita og vinna skipulega að því að
samræma þær og draga upp þá
heildarmynd sem að liði gæti orðið
í þeirri baráttu, sem framundan
er. Mikið af þessum upplýsingum
ætti að liggja á lausu, en sumt
kynni að flokkast sem hernaðar-
leyndarmá! og þyrftum við þá að
nota afstöðu okkar innan Atlants-
hafsbandalagsins til að afla þeirra
upplýsinga, sem okkur kynnu að
verða að notum.
Ekkert af þessu ætti að þurfa að
verða ýkja kostnaðarsamt. Hins
vegar kann svo að fara að
nauðsynlegt reynist að afla frekari
upplýsinga með beinum vísinda-
rannsóknum á höfum úti. Þar gæti
orðið um verulegan kostnað að
ræða, en jafnvel þótt svo reyndist,
megum við ekki hlífast við að
leggja í þau útgjöld.
Herra forseti, ég hygg að bezt
fari á því, að einangra umræður
um hafréttarmál nú við ákveðin
meginatriði. Ég legg til, að tillögu
þessari verði vísað til háttvirtrar
utanríkismálanefndar að lokinni
umræðu hér í dag. Þar verða málin
skoðuð gaumgæfilega og án efa
haft samráð við hæfustu vísinda-
menn. Þar yrðu sjónarmið sam-
ræmd, ef menn kynni að greina á
um einhver atriði, sem ég ekki á þó
von á. Ég treysti því raunar, að
þetta mál fái skjóta afgreiðslu í
nefnd, því að engan tíma má nú
missa.
Ég endurtek svo t.ilboð og ósk
Sj álfstæðisflokksins, stj órnarand-
stöðunnar, um fulla samvinnu við
ríkisstjórn og þá flokka sem að
henni standa, í hafréttarmálunum.
Samningur íslands
og Noregs
Tillagan, sem nú er til umræðu,
gerir ráð fyrir því, að þegar í stað
verði teknar upp samninga-
viðræður við Norðmenn um
réttindi landanna á íslandshafi,
þar sem bæði kæmi til umræðu
fiskveiðiréttindi og hagnýting
auðæfa landsgrunnsins utan 200
mílna efnahagslögsögu íslands í
norðurhöfum, umhverfis Jan
Mayen.
Þótt mikið hafi áunnist á
hafréttarráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna, þar sem alþjóðaréttar-
reglur eru í mótun, er enn margt
óljóst um réttarstöðu smáeyja á
borð við Jan Mayen, sem raunar
verður að teljast vera á íslenska
landgrunninu, en ekki hinu
norska. Nokkur hætta er á, að
ágreiningur gæti orðið milli Is-
lendinga og Norðmanna á næsta
fundi hafréttarráðstefnunnar, ef
ekki verður leitazt við að sam-
ræma sjónarmiðin, áður en til
umræðna dregur. Ljóst er, að bæði
Norðmenn og íslendingar hafa
mikilla hagsmuna að gæta, bæði
að því er varðar fiskveiðiréttindi
og hugsanlega hagnýtingu auðæfa
hafsbotnsins í norðurhöfum. Hitt
er jafnljóst, að bæði Norðmenn og
íslendingar vildu mikið til vinna
að komist yrði hjá ágreiningi. Þess
vegna hlítur það að vera sameigin-
legt áhugamál beggja þjóðanna að
ræða málin og skýra sjónarmiðin,
áður en hætta skapast á því að í
kekki kastist. Raunar er fyllsta
ástæða til að ætla, að slíkar
samningaviðræður mundu leiða til
happasællar lausnar. En, ef slík
lausn lægi fyrir, þegar hafréttar-
ráðstefnan kemur næst saman,
mundi það geta haft veruleg áhrif
á þróun hafréttarmála annars
staðar og vera í anda þess
samkomulags með sanngirnis-
sjónarmið fyrir augum, sem að er
keppt við heildarlausn hafréttar-
mála.
Ég held, að á þessu stigi sé
óhyggilegt að nefna einstök atriði,
sem hugsanlega gætu valdið
ágreiningi. Ég held, að fulltrúar
þessara frænd- og vinaþjóða ættu
að hittast með opnum huga, án
þess að hafa bundið sig í kenni-
setningar eða lagareglur, sem ekki
eru heldur fullmótaðar. Ég mun
því ekki hefja hér ítarlegar
efnisleegar umræður, nema sér-
stakt tilefni gefist til, og leyfi mér
raunar að bera fram þá ósk að
aðrir geri það ekki heldur, því að
happadrýgst er áreiðanlega, að
málið gangi nú til háttvirtrar
utanríkismálanefndar, en það er
mín tillaga. Þar yrði það rætt fyrir
Eyjólfur Konráð Jónsson.
luktum dyrum og engri leið til
samkomulags við Norðmenn lokað
fyrr en í fulla hnefana.
Landgrunnsmörk
tið suðurs
Þetta þriðja mál þingsins er
einfalt í sniðum. Það fjallar um
landgrunnsmörk Islands til suðurs
en Alþingi lýsir þar yfir, að
ákvörðun ytri landgrunnsmarka
íslands til suður miðist við, að
engri þjóð beri tilkall til Rokksins.
Jafnframt er ríkistjórninni falið
að mótmæla öllum tilraunum
Breta til að slá eignarhaldi á þann
klett.
í greinargerð fylgja þær
skýringar, sem þörf er á. Aðeins er
rétt að bæta því við, að vart getur
farið á milli mála að ágreiningur
verði milli Breta, Ira, Færeyinga
og Islendinga um ákvörðun ytri
landgrunnsmarka langt suður af
íslandi og þær réttarreglur, sem
ákvörðun slíkra marka mun hlíta,
þegar tímar líða og málin skýrast
frekar á hafréttarráðstefnunni.
Rétt er, að Islendingar taki af
öll tvímæli um, að þeir viðurkenni
ekkert tilkall Stóra-Bretlands til
Rokksins, því að bein eða óbein
viðurkenning á tilkalli Breta til
þessarar nibbu gæti firrt okkur
rétti, þegar við gætum hagsmuna
okkar á umræddu hafsvæði.
Legg ég svo til, herra forseti, að
tillögu þessari verði vísað til
háttvirtrar utanríkisnefndar.
Svipmynd frá Alþingi
Myndin sýnir Odd Ólafsson. 4. þm. Reyknesinga. aldursforseti
Alþingis.
Réttindi íslendinga
og Norðmanna —
Bretar og Rokkurinn