Morgunblaðið - 26.10.1978, Page 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 26. OKTÓBER 1978
Stefnuræða forsætisráðherra
„Fyrst og fremst við-
náms- og aðhaldsstjórn”
Hér fer á eftir stefnuræða
ólafs Jóhannessonar for-
sætisráðherra, er hann flutti
AlþinRÍ sl. fimmtudags*
kvöld. Kaflafyrirsagnir og
yfirskrift eru Mbl.
Samstarfsyfirlýsing
Stefna sú, sem ríkisstjórnin
mun fylííja fram á þessu þingi, er í
stórum dráttum ákveðin í sam-
starfsyfirlýsinnu stjórnarflokk-
anna frá 1. september s.l.
Þó að sú samstarfsyfirlýsing
hafi þegar verið kynnt, þykir mér
rétt að birta þingheimi megin-
atriði hennar á formlegan hátt og
festa hana þar með í þingtíðind-
um.
Skipta má samstarfsyfirlýsing-
unni í tvo meginþáttu. Hin fyrri
fjallar um efnahagsmál, en hinn
síðari um önnur mál, og kennir þar
ýmissa grasa, svo sem eðlilegt er.
Auk þess má svo segja, að
samstarfsyfirlýsingunni fylgi
einskonar eftirmáli eða viðauki,
þar sem gert er ráð fyrir endur-
skoðun hennar á næsta ári.
I þættinum um efnahagsmál er
annars vegar fjallað um þau
markmið, sem að er stefnt, og hins
vegar um leiðir eða aðgerðir til að
ná þeim markmiðum. Þar er í
fyrsta lagi lögð áhersla á samráð
og samstarf við aðila vinnumark-
aðarins og er þar í raun og veru
um að ræða eins konar hornsteina,
sem samstarfsyfirlýsingin er reist
á, og er þar að finna undirstöðu
þessa stjórnarsamstarfs.
I samstarfsyfirlýsingunni segir
svo um markmið þessa stjórnar-
samstarfs:
„Ríkisstjórnin telur það höfuð-
verkefni sitt á næstunni að ráða
fram úr þeim mikla vanda, sem við
blasir í atvinnu- og efnahags-
málum þjóðarinnar. Hún mun því
einbeita sér að því að koma
efnahagsmálum á traustan grund-
völl og tryggja efnahagslegt sjálf-
stæði þjóðarinnar, rekstrargrund-
völl atvinnuveganna, fulla atvinnu
og treysta kaupmátt launa.
Ríkisstjórnin mun leggja
áherslu á að draga markvisst úr
verðbólgunni með því að lækka
verðlag og tilkostnað og draga úr
víxlhækkunum verðlags og launa
og halda heildarumsvifum í
þjóðarbúskapnum innan hæfilegra
marka. Hún mun leitast við að
koma í veg fyrir auðsöfnun í skjóli
verðbólgu.
Ríkisstjórnin mun jafnframt
vinna að hagræðingu í ríkisrekstri
og á sviði atvinnuvega, með
sparnaði og hagkvæmri ráðstöfun
fjármagns.
Ríkisstjórnin mun vinna að
félagslegum umbótum. Hún mun
leitast við að jafna lífskjör áuka
félagslegt réttlæti og upþræta
spillingu, misrétti og forréttindi."
Hér eru meginatriði stjörnar-
samstarfsins dregin saman í hnot-
skurn. Síðan er svo gerð grein
fyrir því, hvernig ætlunin er að ná
þessum markmiðum, og er þá fyrst
vikið að sjálfri forsendu stjórnar-
samstarfsins, þ.e. samstarfinu við
aðila vinnumarkaðarins. Segir um
það svo:
„Ríkisstjórnin leggur áherslu á
að komið verði á traustu samstarfi
fulltrúa launþega, atvinnurekenda
og ríkisvalds, sem miði m.a. að því
að treysta kaupmátt launatekna,
jafna lífskjör og tryggja vinnufrið.
Unnið verði að gerð þjóðhags- og
framkvæmdaáætlunar, sem marki
m.a. stefnu í atvinnuþróun, fjár-
festingu, tekjuskiptingu og kjara-
málum. Jafnframt verði mörkuð
stefna um hjöðnun verðbólgu í
áföngum og ráðstafanir ákveðnar,
sem nauðsynlegar eru í því skyni,
m.a. endurskoðun á vísitölu-
kerfinu, aðgerðir í skattamálum
og ný stefna í fjárfestingar- og
lánamálum."
Að sjálfsögðu hafa ríkisstjórnir
áður haft það á stefnuskrá sinni að
leita eftir samstarfi við aðila
vinnumarkaðarins og hafa við þá
samráð. Samt held ég að segja
megi, að hér sé farið inn á nýja
braut. I fyrsta iagi er lagður meiri
þungi á þetta atriði en nokkru
sinni fyrr, þar sem það er beinlínis
gert að forsendu stjórnarsam-
starfsins. I annan stað hefur
stjórnin eigi hér látið sitja við
orðin tóm. Hún lét það verða sitt
fyrsta verk að koma formlegri
skipan á þetta samráð við aðila
vinnumarkaðarins, og það var
fyrst eftir að slíkt samráð hafði
átt sér stað, að sett voru bráða-
birgðalögin um kjaramál frá 8.
september s.l. Reyndar má segja,
að til þessa samráðs hafi verið
stofnað þegar áður en stjórnin var
mynduð, og þá alveg sérstaklega
við helstu launþegasamtökin. Var
einmitt með þeim hætti lagður
grundvöllur að ýmsum efnis-
atriðum stjórnarsáttmálans.
Reynslan ein fær úr því skorið
hvernig til tekst um þetta samráð,
og hvort það ber tilætlaðan
árangur. Auðvitað getur ríkis-
stjórnin aldrei skotið sér undan
neinni ábyrgð með skírskotun til
þessa ákvæðis. En hér er í öllu
falli um merkilega tilraun að
ræða.
Fyrstu aögeröir í
efnahagsmálum
Þessu næst er í yfirlýsingunni
fjallað um fyrstu aðgerðir í
efnahagsmálum. Segir þar svo:
„Til þess að tryggja rekstur
atvinnuveganna, atvinnuöryggi og
frið á vinnumarkaði og veita
svigrúm til þess að hrinda í
framkvæmd nýrri stefnu í efna-
hagsmálum, mun ríkisstjórnin nú
þegar gera eftirgreindar ráð-
stafanir:
1) Lög um ráðstafanir í efnahags-
málum frá febrúar 1978 og
bráðabirgð.alög frá maí 1978
verði felld úr gildi. Laun verði
greidd samkvæmt þeim kjara-
samningum, sem síðast voru
gerðir, þó þahnig að verðbætur
á hærri laun verði sama krónu-
tala og á laun, sem eru 233.000
kr. á mánuði miðað við dag-
vinnu.
2) Verðlag verði lækkað frá því
sem ella hefði orðið m.a. með
niðurgreiðslum og afnámi sölu-
skatts af matvælum, sem sam-
svarar 10% í vísitölu verðbóta
1. september og 1. desember
1978, og komið verði í veg fyrir
hvers konar verðlagshækkanir
eins og unnt reynist. Ríkis-
stjórnin mun leggja skatta á
atvinnurekstur, eyðslu, eignir
og hátekjur og draga úr út-
gjöldum ríkissjóðs til þess að
standa straum af kostnaði við
niðurfærsluna.
3) Til þess að koma í veg fyrir
stöðvun atvinnuveganna verði
þegar í stað framkvæmd 15%
gengislækkun, enda verði áhrif
hennar á verðlag greidd niður
(sbr. lið 2).
4) Rekstarafkoma útflutningsat-
vinnuvega verði bætt um 2—3%
af heildartekjum með lækkun
vaxta af afurða- og rekstrarlán-
um og lækkun annars rekstrar-
kostnaðar.
5) Gengishagnaði af sjávarafurð-
um verði ráðstafað að hluta í
Verðjöfunarsjóð, að hluta til
útgerðar vegna gengistaps og
loks til hagræðingar í fiskiðn-
aði og til þess að leysa sérstök
staðbundin vandamál.
6) Verðjöfnunargjald það, sem
ákveðið hefur verið af
sauðfjárafurðum í ár, verði
greitt úr ríkissjóði."
Heita má, að nær allar þessar
ráðstafanir hafi þegar verið
gerðar. Þegar ríkisstjórnin var
mynduð, blasti við fjölþættur
vandi í efnahags- og atvinnu-
málum, sem dregist hafði að leysa,
þar sem hér sat stjórn, sem hafði
sagt af sér og gat aðeins sinnt
Ólafur Jóhannesson. forsætisráð-
herra.
nauðsynlegum afgreiðslustörfum
en ekki markað pólitíska stefnu.
Það var því brýn nauðsyn, að
núverandi ríkisstjórn hefði snör
handtök og gripi þegar í stað til
ráðstafana, er tryggt gætu áfram-
haldandi rekstur atvinnuvega,
atvinnuöryggi og vinnufrið. Þess
vegna var strax tekin ákvörðun
um nýja gengisskráningu og'gefin
út bráðabirgðalög 5. september s.i.
um ráðstöfun gengismunarsjóðs
o.fl. Og þess vegna voru hinn 8.
september s.l. gefin út bráða-
birgðalög um kjaramál, en í þeim
lögum er einmitt að finna flestar
þeirra ráðstafana, sem í sam-
starfsyfirlýsingunni eru taldar til
hinna fyrstu aðgerða. Þar er t.d.
að finna ákvæði um kjara-
samninga og um greiðslu verðbóta
á laun, og eru þau í samræmi við
fyrirheit stjórnarsáttmálans, auk
fyrirmæla um bætur almanna-
trygginga. I þessum bráðabirgða-
lögum eru og ákvæði um niður-
færslu vöruverðs og vérðlagseftir-
lit, og eru þau einnig í samræmi
við samstarfsyfirlýsinguna. Þá eru
og fyrirmæli um tekjuöflun og
heimildir til lækkunar ríkisút-
gjalda til þess að mæta þeim
útgjaldaauka og tekjumissi, sem
stafar af ráðstöfunum til niður-
færslu verðlags.
Þar sem Alþingi mun síðar
sérstaklega fjalla um þessi bráða-
birgðalög, og þ.á.m. um tekju-
öflunarákvæði þeirra, skal eigi
fjölyrt frekar um þau hér. Af
eðlilegum ástæðum er fjárlaga-
frumvarp ekki lagt fram í þing-
byrjun. Það er að sjálfsögðu
bagalegt. En ríkisstjórnin gat ekki
vegna ákvarðana, sem hún tók í
upphafi ferils síns og snerta
fjárhag ríkissjóðs, annað en
endurskoðað það fjárlagafrum-
varp, sem lá fyrir í drögum, þegar
hún var mynduð. Þeirri megin-
stefnu verður fylgt af ríkisstjórn-
inni, að ríkisbúskapurinn verði
hallalaus í árslok 1979. Við það
stefnumark verður að standa. Þær
ráðstafanir, sem ríkisstjórnin varð
að grípa til, svo að segja strax eftir
að hún var mynduð, verður fyrst
og fremst að líta á sem bráða-
birgðaúrræði. Verður að hafa það í
huga við mat á þeim. En ég vil
sérstaklega leggja áherslu á, að
jafnframt því, sem óhjákvæmilegt
var að gera þessar ráðstafanir á
sviði efnahags- og kjaramála
þegar í stað vegna brýns aðsteðj-
andi vanda, þá veita þær um leið
nauðsynlegt svigrúm til þess að
vinna að og koma í framkvæmd
nýrri efnahagsstefnu og þeim
framtíðarúrræðum, sem
samstarfsyfirlýsingin gerir ráð
fyrir.
Breytt efnahagsstefna
I samstarfsyfirlýsingunni er
einmitt boðuð ný og breytt efna-
hagsstefna. Um hana segir svo:
„I því skyni að koma efnahags-
lífi þjóðarinnar á traustan grund-
völl, leggur ríkisstjórnin áherslu á
breytta stefnu í efnahagsmálum.
Því mun hún beita sér fyrir
eftirgreindum aðgerðum:
1) í samráði við aðila vinnu-
markaðarins verði gerð áætlun
um hjöðnun verðbólgunnar í
ákveðnum áföngum.
2) Skipa skal nefnd fulltrúa
launþega, atvinnurekenda og
ríkisvalds til endurskoðunar á
viðmiðun launa við vísitölu.
Lögð verði rik áhersla á að
niðurstöður liggi sem fyrst
fyrir.
3) Stefnt verði að jöfnun tekju-
og eignaskiptingar, m.a. með
því að draga úr hækkun hærri
launa og með verðbólguskatti.
4) Stefnt verði að jöfnuði í
viðskiptum við útlönd á árinu
1979 og dregið úr erlendum
lántökum.
5) Mörkuð verði gjörbreytt fjár-
festingarstefna. Með sam-
ræmdum aðgerðum verði fjár-
festingu beint í tæknibúnað,
endurskipulagningu og hag-
ræðingu í þjóðfélagslega arð-
bærum atvinnurekstri. Fjár-
festing í landinu verði sett
undir stjórn, sem marki
heildarstefnu í fjárfestingu og
setji samræmdar lánareglur
fyrir fjárfestingasjóðina í
samráði við ríkisstjórnina.
6) Dregið verði úr fjárfestingu á
árinu 1979 og heildarfjár-
munamyndun verði ákveðin
takmörk sett.
7) Aðhald í ríkisbúskap 'verði
stóraukið og áhersla verði lögð
á jafnvægi í ríkisfjármálum.
8i '"íkisstjórnin mun leita eftir
samkomulagi við samtök
launafólks um skipan launa-
mála fram til 1. desember 1979
á þeim grundvelli að
samningarnir frá 1977 verði
framlengdir til þess tíma, án
breytinga á grunnkaupi. I því
sambandi er ríkisstjórnin
reiðubúin til að taka samn-
ingsréttarmál opinberra
starfsmanna til endurskoðun-
ar, þannig að felld verði niður
ákvæði um tímalengd
samninga og kjaranefd.
9) Dregið veröi úr verðþenslu
með því að takmarka útlán og
peningamagn í umferð.
10) Niðurgreiðslu og niðurfærslu
verðlags verði áfram haldið
1979 með svipuðum hætti og
áformað er í fyrstu aðgerðum
1978.
11) Lögð verði áhersla á að halda
ströngu verðlagseftirliti og að
verðlagsyfirvöld fylgist með
verðlagi nauðsynja í viðskipta-
löndum til samanburðar. Leit-
að verði nýrra leiða til þess að
lækka verðlag í landinu. Sér-
staklega verði stranglega
hamlað gegn verðhækkunum á
opinberri þjónustu og slíkum
aðilum gert að endurskipu-
leggja rekstur sinn með tilliti
til þess. Gildistöku 8. gr.
nýrrar verðlagslöggjafar verði
frestað.
Skipulag og rekstur inn-
flutningsverlsunarinnar verði
tekið til rækilegrar rannsókn-
ar. Stefnt verði að sem hag-
kvæmustum innflutningi á
mikilvægum vörutegundum,
m.a. með útboðum. Uttekt
verði gerð á rekstri skipa-
félaga í því skyni að lækka
fiutningskostnað og þar með
almennt vöruverð í landinu.
Fulltrúum neytendasamtaka
og samtaka launafólks verði
gert kleift að hafa eftirlit með
framkvæmd verðlagsmála og
veita upplýsingar um lægsta
verð á helstu nauðsynjavörum
á hverjum tíma.
12) Verðjöfnunarsjóður
fiskiðnaðarins verði efldur til
að vinna gegn sveiflum í
sjávarútvegi.
13) Skattaeftirlit verði hert og
ströng viðurlög sett gegn
skattsvikum. Eldri tekju-
skattslögum verði breytt með
hliðsjón af álagningu skatta á
næsta ári og nýafgreidd tekju-
skattslög tekin til endurskoð-
unar.
Sérstakar ráðstafanir verði
gerðar til að koma í veg fyrir
að einkaneysla sé færð á
reikning fyrirtækja.“
I þessu sambandi má minna á
viljayfirlýsingu, sem er að finna
annars staðar í málefnasamningn-
um, þ.e.a.s. að gróði af sölu lands,
sem ekki stafar af aðgerðum
eiganda, skuli skattlagður.
Framtíöarverkefni
undirbúin
Það segir sig sjálft, að á hinum
stutta starfstíma sínum hefur
ríkisstjórnin ekki getað sinnt
þessum framtíðarverkefnum nema
að litlu leyti. Þó er þegs. hafið
undirbúningsstaií fð fiestu þvi,
Framlenging launasamninga
án grunnkaupsbreytinga