Morgunblaðið - 21.11.1978, Síða 27

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 21. NÓVEMBER 1978
27
„Þarf nokkurn að undra þótt
ég fyllist ættarstolti“
— Eins og ég sagöi hér að
framan, bjó afi minn og Lóa á
efri hæðinni á Suðurgötu 8. A
þeirri neðri var Guðmundur
móðurbróðir minn og fjölskylda
hans. Guðmundur var annálað-
ur laxveiðimaður „úr Elliðaán-
um“. Man ég að oft kom hann
með fallega laxa úr ánum.
DANSK-fæddur íslendingur
var eitt sinn notað hér yfir þá
menn hérlenda ef annað for-
eldrið var Dani.
Einn slíkur, reyndar ekki
fæddur hér á landi heldur í
Kaupmannahöfn. var hér á
ferð fyrir nokkru í óvenjuleg-
um erindagjörðum. Faðir þessa
manns var Dani, en móðir hans
íslenzk prestsdóttir. Hingað
kom hann til að verða við
ósk móðursystur sinnar.
er látizt hafði í aprflmán-
uði síðastl., um það ieyti
sem vorið var að haida innreið
si'na í Danaveldi. Hún hafði
óskað þess að jarðneskar leifar
hennar að lokinni bálför yrðu
jarðsettar í grafreit föður
hennar í gamla kirkjugarðin-
um við Suðurgötu. — Sjálf
hafði hún allt frá æskuárum og
framyfir miðjan aldur átt ótal
spor um þcssa elztu eða næst-
elztu götu Rcykjavíkur
Þessi maður heitir Þorkell
(upp á dönsku er þ ið skrifað
Th að sjálfsögðu) Jörgen Klerk
og er starfandi arkitekt í
Kaupmannahöfn. Er hann son-
ur Jörgens Klerk er var banka-
stjóri við Privatbanken. —
Móðir Þorkeis Jörgen Klerk
var Guðríður Jóhannsdóttir
Þorkelssonar dómkirkjuprests
(1890—1924). En Jóhann var
fæddur árið 1851 lézt árið 1944.
Aður en Þorkell Jörgen hélt af
landi brott átti Mbl. dálítið
samtal við hann.
— Eg er ekki alveg ókunnug-
ur í Reykjavík, sagði hann, þó
liðnir séu áratugir frá því ég
kom hingað í fyrsta skipti. Þessi
gömlu vináttubönd við Reykja-
vík dagsins í dag eru einkum
tengd Miðbænum gamla. Þannig
er mál með vexti, að á uppvaxt-
arárum mínum 1924—1938 kom
ég hingað sumar hvert ásamt
foreldrum mínum til sumar-
dvalar hjá afa mínum, séra
Jóhanni Þorkelssyni, og dóttur
hans, Þuríði, sem reyndar var
aldrei kölluð annað en Lóa. Hún
hélt hús fyrir afa minn eins og
það var kallað, en amma mín
var þá látin fyrir um 20 árum.
— Jóhann afi minn lét af
prestskap við Dómkirkjuna að
mig minnir fyrsta sumarið sem
við vorum hér. Lof mér aðeins
að skjóta því inn hér, sagði
Þorkell Jörgen, að faðir minn
hafði haft hér einhver afskipti
af bankamálum, að mér virðist
til heilla, því konungur Dan-
merkur og íslands sá fulla
ástæðu til að sæma föður minn
Fálkaorðunni fyrir það. Þessa
gömlu Fálkaorðu varðveiti ég
heima hjá mér.
Hér í Reykjavík bjuggum við
hjá afa mínum í rauða báru-
járnshúsinu í Suðurgötu 8. Bjó
hann og Lóa dóttir hans á efri
hæðinni.
— Þegar ég hef nú gengið um
göturnar hér í Miðbænum og
framhjá þeim húsum, sem ég
man eftir og enn standa, rifjast
eðlilega upp fyrir manni ýmis
andlit og nöfn vina og kunningja
afa míns og heimilisins í Suður-
götu 8. Minnisstæðar verða mér
ætíð margar gönguferðir sem ég
fór með afa mínum hér um
götur Miðbæjarins, gjarnan þá
síðdegis. Afi minn klæddist
dagsdaglega prestshempu sinni
og er hann fór út að ganga setti
hann upp prestakraga sinn. Eg
man hve mér þótti mikið til þess
koma, að mér virtist sem hver
einasti maður og kona sem við
mættum heilsuðu afa mínum.
Móðursystir mín, Lóa, sem
annaðist um afa minn af ein-
stakri prýði, sá um það, að þegar
afi fór í þessar gönguferðir hefði
hann eitthvert skotsilfur með-
ferðis í hempuvasanum. Þetta
var nefnilega í ákveðnum til-
gangi gert. Það kom alloft fyrir,
er afi sá einhverja konu fram-
undan sér að hann sagði við mig
lágum rómi: Eg ætla að tala
lítillega við þessa konu, eða
eitthvað á þá leið. Hann heilsaði
henni og vék talinu að högum
hennar. Oft lauk þessu spjalli
þeirra þarna á götunni með því,
að afi fór í hempuvasann með
myntinni í og stakk peningi í
lófa hennar um leið og hann
kvaddi. — Við mig sagði hann
svo á eftir lágum rómi: Þessi
kona er fátæk. — Og tóbaksklút-
urinn hans afa míns verður mér
ætíð minnisstæður. Hann var
auðvitað rauður en svo stór að
líkara var borðdúki fannst mér í
þá daga. Fyrir þennan klút var
sérstakur vasi á hempunni.
— Andrúmsloftið í Suðurgöt-
unni var mjög notalegt. Ekki
var afi að tala yfir mér í neinum
prédikunartón. En jákvæð upp-
eldisleg áhrif leiddi hann ekki
hjá sér, blessaður. Skyrhræring-
ur var jafnan á borðum er
morgunmaturinn var borðaður.
— Oft kom það fyrir, að þegar
farið var að hreyfa við skyr-
hræringsdisknum, sem stóð á
dúkuðu borðinu, kom í ljós lítill
miði undir diskinum. Á honum
stóð eitthvert heilræði eða
vinsamleg ábending til ung-
dómsins. Það fylgdu þessu
aldrei nein orð frá afa mínum
um efni heilræðanna sem á
miðunum voru í það og það
skiptið. En allir vissu hvaðan
miðarnir komu.
— Ég minnist og kvölda úr
Suðurgötunni að ioknum kvöld-
verði. Afi minn sagði þá: Guð
blessi okkur matinn. Síðan stóð
hann upp, gekk að stólnum
sínum í stofunni og um leið og
hann tók upp tóbaksdósirnar
sínar og dumpaði með fingri
ofan á lokið sagði hann oft:
Enginn þykist of vel mettur
nema fylgi tóbaksréttur. Svo
fékk hann sér duglega í nefið,
ekki neitt sem var svo sem eins
og í nös á ketti, skal ég segja
þér. Skömmu seinna fylgdi
ofsahnerri. Síðan örstutt hlé. Nú
gat heimilisfólkið tekið upp
léttara hjal í stofunni.
— Eins og þú sérð, sagði
Þorkell Jörgen Kierk — þá er
þetta allt að því pílagrímsför
fyrir mig, jafnvel þó ég hafi
komið hingað til íslands einu
sinni áður, frá því að ég var
Þorkell Jörgen
Klerk arkitekt í
Suðurgötunni.
— Að baki hans
er Suðurgata 8.
— Kaupmannahafnarferð og
dvöl Lóu þar hófst árið 1952. Þá
hafði Lóa skilað sínu langa
dagsverki hér í Reykjavík. Það
var í sjálfu sér ekkert sem batt
hana hér, fannst okkur heima í .
Kaupmannahöfn. Þetta ár dó
faðir minn. Móðir mín skrifaði
Lóu og stakk upp á því, að hún
kæmi út til Kaupmannahafnar
til hennar og að þær héldu
heimili saman. Varð það úr. Ég
get fullyrt, að þetta heppnaðist
einstaklega vel og fór mjög vel á
með þeim systrum alla tíð. En
móðir mín, Guðríður, lézt árið
1969. Þá fluttist Lóa á heimili
okkar hjónanna. Þó ég segi
sjálfur frá held ég að Lóu hafi
liðið mjög vel. A.m.k. voru þau
ár sem hún var á heimili okkar
mjög fljót að líða. Við höfum
orðið þess mjög oft vör að Lóa
varð þeim ákaflega minnisstæð
sem henni kynntust. Svipmikil
var frænka mín eins og þú munt
muna — með hið gríska nef úr
föðurættinni, eins og afi minn.
Lifandi var áhugi hennar á því
sem var að gerast. Málakunn-
átta hennar og veitti henni
mikla gleði og vakti oft undrun
ókunnugra. Hún gat haldið uppi
samræðum hvort heldur var á
ensku, þýzku eða frönsku! — ef
svo bar undir. Níræðisafmæli
hennar var mikill gleðidagur í
lífi Lóu frænku minnar. Þegar
hún vaknaði um morguninn og
leit út sá hún að flaggað hafði
verið. Þetta var í bænum Gille-
leje og þar eigum við sumarhús.
Var Lóa þar í sumarhúsi við
(Ljósm. Mbl.)
Samtal við
dansk-fæddan íslending,
dótturson séra Jóhanns
síðast hjá afa mínum árið 1938.
Það var á dögum Vestmanna-
eyjagossins og ég fór þá til Eyja,
en hafði skamma viðdvöl hér i
Reykjavík.
í þessari ferð hans hingað nú
komu með arkitektinum kona
hans, Birgitta María, en hún er
sænsk og dætur þeirra ungar,
Karólína María og Shopie
María. Höfðu þær haft mikla
ánægju af þessari Islandsreisu,
að hans sögn.
Og Þorkell Jörgen heldur
frásögn sinni áfram:
— Einn daginn skömmu eftir
komu okkar hingað átti ég því
láni að fagna að hitta Nóbels-
skáldið Halldór Laxness. Ég tók
hús á honum að Gljúfrasteini.
Var skemmtilegt að ræða við
skáldið um afa minn. Hann
rifjaði ýmislegt upp frá kynnum
sínum af honum.
— Ég fylltist sérstöku ættar-
stolti, er ég las í Brekkukots-
annáli og seinna í Innansveitar-
króniku skáldsins um Jóhann
afa minn. Laxness hefur þar
með skráð nafn afa míns óaf-
máanlegu letri í bókmenntir
ykkar íslendinga. Þarf nokkurn
að undra þótt ég fyllist ættar-
stolti? Þetta sýnir betur en
nokkuð annað að afi minn,
Jóhann Þorkelsson, var óvenju-
legur og í senn ógleymanlegur
maður.
— Það er auðvitað afa mínum
að þakka, að ég get lesið
ísiensku mér til gagns og
ánægju, þó ég telji mig að öðru
leyti ekki sterkan í málinu,
skaut Þorkell inn í.
— Ekki kvaddi ég svo Mos-
fellsdalinn að ég kæmi ekki við á
prestsetrinu á Mosfelli. Þar
heilsaði ég upp á mjög elskuleg-
an sóknarprest, séra Birgi Ás-
geirsson. Mér til óblandinnar
ánægju gat hann sýnt mér í
safni prestsetursins gamlar
reikningsfærslur vegna kirkj-
unnar og sóknarinnar, sem afi
minn hafði fært í prestskapartíð
sinni á Mosfelli. Já, þessi dagur
var vel heppnaður fyrir píla-
gríminn frá Kaupmannahöfn.
Má ég sp.vrja þig um móður-
s.vstur þína, Þuríði Lóu, eftir að
hún fluttist til Kaupmanna-
hafnar?
hliðina á okkur. Flaggstöngin í
þessum bæ er sú allra hæsta í
allri Danmörku og á sér merki-
lega sögu frá stríðsárunum, en
sleppum því núna. Já, þeir höfðu
spurt þar afmæli gömlu kon-
unnar og vildu gleðja hana og á
þessum degi komu margir
bæjarbúar til þess að óska Lóu
til hamingju með afmælið. Lóu
var nefnilega ætíð vel til vina.
— Og árin liðu og svo tók
heilsa hennar að þverra. Lóa
varð að fara á hjúkrunarheimili.
Þar lézt hún í aprílmánuði
síðastl. Nokkru síðar fór bálför
hennar fram.
Ekki gét ég svo skilið við þetta
samtal um okkar kæru Lóu, að
ég bæti því ekki við, að eitt af
því sem mesta undrun okkar
vakti, er minningarathöfnin fór
fram um hana í Dómkirkjunni,
var sá mikli fjöldi gamalla vina
hennar, sem komu til að votta
henni virðingu sína. Þessi mikla
tryggð sem vinir hennar sýndu
henni fannst mér staðfesta allt
það, sem mér fannst bezt í fari
þessarar íslenzku frænku minn-
ar úr Suðurgötunni. — Sv.Þ.
Starfsmönnum mötuneyta
framhaldsskóla verði
greitt úr ríkissjóði
MÖTUNEYTIS- og húsnæðismál
voru tii umræðu á 12. landsþingi
Landssambands mennta- og fjöl-
brautaskóianema, L.M.F., sem
haldið var í Menntaskólanum við
Hamrahlíð fyrir skömmu. Full-
trúar voru 50 frá menntaskóiun-
um 7, Fjölbrautaskóianum í
Breiðholti, Fiensborgarskóla og
Framhaidsdeild Ármúlaskóla
auk áheyrnarfulltrúa frá nem-
endafélögum utan sambandsins.
Á þinginu kom fram einróma
krafa nemenda, um að starfs-
mönnum í mötuneytum skólanna
yrðu greidd laun úr ríkissjóði, sem
kveðið er á um í samningum
opinberra starfsmanna við ríkis-
valdið, en nemendur greiði hrá-
efni. Mikil ólga er í nemendum
landsbyggðarinnar vegna ástands-
ins, sem ríkir í þessum málum.
Fram kemur í fréttatilkynningu,
að búast megi við aðgerðum af
hálfu þeirra og L.M.F., verði ekki
komið til móts við nemendur.
Einnig var rætt um húsnæðis-
mál skólanna, „en þau eru víða í
ólestri, þar sem nemendafjöldinn
hefur sprengt utan af sér húsnæð-
ið,“ segir í fréttatilkynningu frá
þinginu.
Frá einum starfshópi 12. landsþings Landssmbands mennta- og
fjölbrautaskólanema.