Morgunblaðið - 22.12.1978, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 22. DESEMBER 1978
19
Nákvæmnin siálf
Þorstoinn Antonssoni
SÁLUMESSA 77.
Skáldsga. 122 bls. Iðunn. Rvík
1978
Þorsteinn Antonsson er tals-
vert listfengur skáldsagna-
höfundur En spurning er hvort
hann einbeitir sér ekki meir að
hinni faglegu hlið málanna en því
sem að lesandanum snýr — hinni
raunverulegu sagnaskemmtan.
Þeirri spurningu er vel réttlætan-
legt að varpa fram því efni
þessarar sögu er þess eðlis að úr
því hefði mátt gera talsvert
krassandi sögu — og raunar er
bókin auglýst sem slík.' En þrátt
fyrir reyfaralegt efni að hluta er
hér síður en svo um reyfara að
ræða, miklu fremur sýnist sagan
þjást af blóðleysi. Ekki er þó þar
með sagt að höfundi hafi mistekist
það sem hann ætlaði sér. Vel má
hugsa sér að sagan eigi að vera
eins og hún er og höfundur telji sig
svo best tjá hug sinn sem hann
gerir. /
Það sem fyrst og fremst ein-
kennir þessa sögu er nákvæmnin,
smámunasemin í lýsingum. Og þar
sem lífið er nú á dögum ofhlaðið
dauðum hlutum er ekki að furða
þó við blasi ofhlæði lýsinga.
Lýsing á lýsing ofan! Margir
nútímahöfundar hafa orðið fyrir
áhrifum af hinu nákvæma og
vökula auga kvikmyndavélarinnar
og sýnist mér Þorsteinn vera einn
þeirra. »Héðan sem ég stend sé ég,
að dalurinn er hjúpaður hvítu.« —
Þetta er t.d. fyrsta setning
bókarinnar. Stundum finnst
manni höfundur vera að skrifa
vinnulýsingu fyrir leikara sem eigi
að leika þetta allt í kvikmynd. Til
að mynda er einu atviki lýst á
þessa lund:
»Hann kreppti hnefann, fann til
óþæginda í hendinni og sá konuna
falla aftur yfir sig í stofudyrunum.
Þorsteinn Antonsson
Hún fór þannig að því, að
munnurinn færðist út á kinn,
annað augað sperrtist upp en hitt
lokaðist, handleggirnir hófust upp
i lárétta stellingu og hún greip
með annarri hendinni í dyrastaf-
inn í fallinu. Um leið skaut hún
fætinum þeim megin aftur fyrir
sig, rak hælinn í þröskuldinn,
kiknaði þá í hnjáliðnum á hinum
fætinum og skrikaði ofan
tröppuna á þeim fyrri; seig þá
saman í mittið og þegar hún festi
ekki hönd á dyrastafnum varð hún
sljó á svip og opnaði munninn féll
máttleysislega aftur yfir sig niður
tröppurnar tvær og þegar hnakki
hennar nam við gólfið kvað við
þvalur dynkur.«
Einhver kann að segja að ekki
Bðkmenntlr
eftir ERLEND
JÓNSSON
sé öll Sálumessa með svona
miklum smáatriðasvip og því sé
höfundi ekki sýnd fyllsta sann-
girni með því að tilfæra svona
dæmi. En í gagnrýninni verður
stundum að beita sömu aðferðum
og í skáldskapnum: að benda á það
sem er mest einkennandi fyrir
hverja heild og vissulega er svona
nokkuð ekkert einsdæmi í Sálu-
messu 77.
Kjörsvið Þorsteins Antonssonar
er nútímalíf nútímafólks, og er
ekki að efa að hann hefur stúderað
vifangsefni sitt gaumgæfilega.
Þarna er hvaðeina á sínum stað:
íburðarmikið heimili þar sem lífið
líður í sljóleika og leiðindum.
Vinnustaðurinn þar sem maðurinn
er slitinn frá þessu sljóa heimili
sínu, skemmtistaðurinn með sína
fölsku gleði á boðstólum. Ut úr
þessu kemur: lítið líf með litlu
innihaldi en miklum umbúðum. Að
lokum verður umhverfið svo flókið
að maðurinn getur ekki lifað þar
áfallalaust en hrasar — annað
hvort raunverulega og á svipaðan
hátt og konan sem fyrr er getið —
eða óeiginlega eins og »hann« sem
getið er um í sömu tilvitnun.
Þorsteinn Antonsson er síður en
svo fyrsti höfundurinn sem tekur
til meðferðar í skáldsögu efni af
þessu tagi og form hans telst ekki
heldur til nýjunga. Langt er síðan
farið var að tala um firring í lífi og
skáldskap og í raun og veru er það
eitthvað slíkt sem hér sveimar yfir
vötnunum. Þetta er angi þeirrar
félagslegu tilhneigingar sem gætt
hefur með mismunandi þungri
áherslu í bókmenntunum allt frá
kreppuárunum nema hvað dæmið
hefur snúist við síðan þá — þá
útmáluðu höfundar ömurleika
fátæktarinnar, nú lýsa þeir því
hvað það sé óbærilegt að vera
ríkur! Meðalhófið er vandratað í
henni verslu.
Erlendur Jónsson.
Með ýmsum
tilbrigðum
Úlfar Þormóðssoni
ÁTT ÞÚ IIEIMA IIÉR?
Skáldsaga 172 bls.
Mál og menning.
Rvík. 1978.
»Hvaöa fólk er þetta?« er spurt
í eins konar eftirmála — höfundur
nefnir það að vísu Eftirför.
Lesandinn getur líka spurt: hvaða
fólk er þetta? Sögupersónur auð-
vitað! Hvort sem nú Úlfar Þor-
móðsson hefur haft fyrir sér
lifandi fyrirmyndir eður eigi (slíkt
er oft sagt um skáldsagnahöfunda)
þá finnst mér saga þessi bera öll
einkenni skáldskapar og lítil
hætta á að maður blekki sig undir
lestrinum og þyki sem maður sé aö
lesa sanna sögu. Auðvitað eru hér
sögupersónur á ferð, það er —
liggur mér við að segja — of
augljóst mál. Úlfar er hress og
tilþrifamikill ungur höfundur en
ekki að sama skapi laginn við fínu
drættina. Hann minnir ekki á
Pétur Gunnarsson eða Olaf Hauk
Símonarson. Á stöku stað finnst
marini gæta líkinga með honum og
Þorsteini Antonssyni. En þegar
betur er að gáð er Úlfar líka
gagnólíkur honum. Úlfar er sér á
parti. En þess ber þá líka að geta
að Úlfar sýnist enn vera óráðinn
höfundur. Stundum er honum
alvara, virðist mér, stundum tekur
hann að gantast og frílysta sig
með orðaspaug án þess það þjóni
tilgangi í sögunni, eins og þetta:
»Fyrst er lesin kjörskrá. Síðan
er lesin þjóöskrá. Loks er Iitið í
kirkjubækur. Þá er kjörskrá borin
saman við þjóðskrá, þjóðskrá við
kirkjubækur og kirkjubækur viö
þjóðskrá og kjörskrá.«
Atarna var skrítin þula, eða er
ekkisvo?
Um vinnubrögð höfundar er mér
ekki.annað kunnugt en það sem
lesa má í bókarlok að sagan sé
samin á fjórum árum. Vel má
þetta hafa verið ígripavinna því
textinn er að sönnu sundurlaus. Og
ýmiss konar stíltegundum bregður
þarna fyrir — í mismuriandi
stórum skömmtum. Kaflar eru
afar mislangir, sumir fáeinar
línur, aðrir allnokkrar síður. Og
fyrir bregður margs konar aðferð-
um. Að vísu gegna örstuttu
kaflarnir öðru hlutverki en hinir
lengri, sumir þeirra a() minnsta
kosti, og koma þá fyrir sjónir eins
og dæmisögur og mun ætlað að
varpa skærara ljósi á meginmark-
mið sögunnar. Stundum bregður
fyrir nákvæmum og afar venjuleg-
um mannlýsingum. Annað veifið
er svo farið út í stílíseringar af
ýmsu tagi. Ræðuhöld koma þarna
fyrir. Og svo víða kemur höfundur
við að hann leggur jafnvel
Morgunblaðsgagnrýnanda orð í
munn. Best þykir mér honum
takast upp í samtölum. Hann
leggur sig talsvert eftir daglegu
málfari: »— Eretta alltaf svona
rólegt, spurði unglingsskjáta,
varla mikið yfir fermingu.« Svona
byrjar t.d. einn kaflinn. Unglings-
stúlka getur vel sagt »eretta« í
staðinn fyrir »er þetta«. En var
nauðsynlegt að kalla stúlkuna
skjátu? Ég spyr ekki út í hött
heldur vegna þess að mér finnst
afstaða Úlfars til viðfangsefnisins
stundum nokkuð kaldranaleg og
hryssingsleg. Er því naumast
óeðlilegt þó innt sé eftir: hvaða
fólk er þetta og hvers vegna er
höfundur að ómaka sig að skrifa
um það heila skáldsögu úr því að
það er ekki merkilegra en það er?
Urii það mætti bollaleggja margt
og mikið. Því svo mikið er víst að
Úlfar er enginn viðvaningur,
höfundur tveggja eða þriggja
skáldsagna á undan þessari, og
tæpast ætlandi að ráða ekki betur
við viðfangsefni sem honum er
hugleikið. Hitt kemur stundum
fyrir að höfundur velur sér
verkefni sem af einhverjum ástæð-
um grípur ekki huga hans þegar til
kastanna kemur. Sú vil ég meina
að geti verið orsökin fyrir því að
neistinn er nokkuð flöktandi í
þessari bók.
Erlendur Jónsson
Besta heimilishjálpin
fullkomin uppþvottavél frá
Bauknecht
5 þvottakerfi
þvær eftir 12manna
boróhald
Úr ryöfríu stáli að
innan
Hæó 85,0 cm
breidd 59,5 cm
dýpt 60,0 cm
Greiósluskilmálar
eóa staógreióslu-
afsláttur
KOMIÐ
HRINGIÐ
SKRIFIÐ
viö veitum allar nánari upplýsingar.
yéladeild
Sambandsins
Ármúla 3 Reykjavik Simi 38900
Utsölustaóir DOMUS, LIVERPOOL og kaupfélögin um land allt
Nútímaleg skáldsaga um unga
stúlku, sem leitar hamingju,
sem hverjum og einum er aöeins
veitt einu sinni í
lífinu...
Metstölu-
höfundur