Morgunblaðið - 22.12.1978, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 22. DESEMBER 1978
39
búð. Íslandsbanki í Reykjavík
lánaði honum 7000 krónur til þess
að koma fyrir sig fótum. Sjálf-
skuldarábyrgðarmenn fyrir því
láni voru Björn M. Ólsen
prófessor, Sigurður Þórðarson
sýslumaður og Halldór Vilhjálms-
son skólastjóri á Hvanneyri.
Sigurður rak lyfjabúðina með
mikilli kostgæfni og forsjálni.
Eiginkona hans varð hans önnur
hönd í lyfjabúðinni. Hagur Sigurð-
ar var með hinum mesta blóma í
meira en hálfan annan áratug.
Sigurður fékk fljótlega mikinn
áhuga á öllu mannlífi í Eyjum. Þar
kynntist hann hinum miklu sæ-
görpum og athafnamönnum. Mikl-
ar slysfarir voru á hverri vertíð, og
höfðu menn stórar áhuggjur af
því. Vaknaði mikill áhugi fyrir
slysavörnum og björgunarmálefn-
um. Árið 1918 var hafinn undir-
búningur að stofnun Björgunarfé-
lags Vestmannaeyja, og var þá
kosin bráðabirgðastjórn. Var Sig-
urður tekinn í þá stjórn og var
honum falið að ræða við ríkis-
stjórn um stuðning og einnig
Fiskifélag Islands. Safnaði Sigurð-
ur af mikilli atorku og áhuga
hlutafé í félagið til kaupa á
björgunarskipi, sem talið var
nauðsynlegt að starfaði á vertíðum
við Vestmannaeyjar. Síðan fór
Sigurður til Danmerkur í erindum
félagsins og útvegaði tilboð í nýtt
björgunarskip. Á stofnfundi fé-
lagsins var Sigurður kosinn í
stjórn og ráðinn erindreki þess.
Bárust tilboð frá Danmörku, en
það varð að ráði að keypt var af
dönsku stjórninni hafrannsókna-
skipið Þór, og kom það til
Vestmannaeyja seint á vertíð 1920.
Tók Sigurður miklu ástfóstri við
Þór og skipshöfn hans og síðan
varðskip landhelgisgæslunnar eft-
ir að þau komu til sögunnar. Sér
þess víða merki í þessari bók.
Sigurður var kosinn stjórnarfor-
maður í Björgunarfélaginu, þegar
Karl Einarsson sýslumaður flutt-
ist úr Eyjum.
Þegar flugferðir hófust á íslandi
1919 fékk Sigurður mikinn áhuga á
þeim. Sigurður var aðaldriffjöðrin
í flugmálum í Eyjum og umboðs-
maður fyrsta flugfélagsins. Hanit
safnaði 1500 krónum til þess að
tryggja kostnað við tilraunaflug
ti! Eyja.
Sigurður var um tíma heilbrigð-
isfulltrúi og formaður stjórnar
Ekknasjóðsins. Einnig var hann í
stjórn bókasafnsins.
Páll V. G. Kolka læknir lýsir
þannig kynnum sínum af Sigurði
skáldi:
„Að afloknu kandidatsprófi
mínu vorið 1920 tók ég að mér að
gegna héraðslæknisembættinu i
Vestmannaeyjum í nokkrar vikur
fyrir Halldór Gunnlaugsson, sem
fór í sumarfrí til útlanda. Þá tókst
kunnugleiki með mér og Sigurði
lyfsala, og þótti mér maðurinn
bæði virðulegur og vörpulegur.
Hann var mikill vexti og bar sig
vel, nokkuð farinn að þykkna að
holdum, þótt ekki væri nema
fertugur að aldri, og því farinn að
láta á sjá sá fríðleiki, sem
bersýnilegur er af myndum af
honum yngri. Hann var að jafnaði
vel búinn, oft í jakket úr bláu
sévóti og var vestisopið brytt með
hvítri snúru. Harðan hatt svartán
bar hann alltaf á höfði og gekk við
silfurbúinn staf, eins og siður var
heldri manna, kurteis og formfast-
ur í viðmóti a.m.k. ef skap hans
var ekki ýft, en þó ómildur í
dómum um menn og málefni, og
komst þá oft hnyttilega að orði.
Þannig sagði hann um einn af
helstu útgerðar- og kaupsýslu-
mönnum landsins, sem honum var
í nöp við: „Þetta er maður, sem
væri hæfastur til að standa úti
undir skemmuvegg og prútta um
verð á sundmaga."
Honum lágu vel orð til Halldórs
læknis, eins og öllum öðrum og
talaði hlýlega og með virðingu um
séra Oddgeir, sem var móðurbróð-
ir konunnar hans og mesta
ljúfmenni... Sigurður virtist líta
niður á flesta samborgara sína,
enda taldi hann þá litla andans
menn. Hann mat helst meðal
þeirra þá sjómenn, sem sköruðu
fram úr að dugnaði og kjarki.
Svo tilfinningaríkum manni
hlutu að renna til rifja hin tíðu
sjóslys í Vestmannaeyjum. Það
mun einkum hafa fengið á hann,
að tveir bátar lögðu eitt sinn út í
manndrápsveður til þess að leita
að báti, sem talinn var í hættu.
Komst sá af, en annar leitarbát-
anna fórst með allri áhöfn. Hann
minntist oft á þann atburð, sem
mun öðrum fremur hafa verið
orsökin til drengilegrar baráttu
hans til stofnunar og eflingar
Björgunarfélags Vestmannaeyja,
þótt ekki ætti hann upptökin að
þeirri hugmynd. Sigurður taldi sig
hafa átt höfuðþáttinn í stofnun
Björgunarfélagsins og kaupunum
á Þór, sem varð hans óskabarn, og
leit hann á sig sem nokkurs konar
föðurlega forsjón
skipshafnarinnar ... Hann gladd-
ist innilega, er hann var sæmdur
Fálkaorðunni fyrir störf sín að
björgunarmálum ...
Sigurður var eins og fleiri
listamenn geðbrigðamaður, við-
kvæmur fyrir öllum móðgunum og
hrifnæmur fyrir nýjungum, tók
geyst nýjum persónulegum kynn-
um við menn sem hann hélt sig
geta átt eitthvað sálufélag við,
þótt stundum yrði það félag
endasleppt. Þannig tók hann mér.
Ég hafði bækistöð mína að öllu
leyti í franska spítalanum, sem
var svo að segja í næsta húsi.
Heilsufar mátti heita gott þetta
sumar, svo að ég hafði venjulega
tíma aflögu á kvöldin. Bauð hann
mér þá óft til sín og bar fram
spiritus, sykursaft og vatn, bland-
að til þriðjunga í há kampavíns-
glös. Ég var óvanur áfengi og var
alltaf farið varlega í drykkjuna, en
hann las mér ljóð sín og stundum
annarra skálda, innlendra og
erlendra. Auk þess sagði hann mér
undan og ofan af um ýmislegt, sem
á daga hans hafði drifið, einkum á
bernsku- og námsárunum. Sjálfur
ákvað hann að jafnaði hvenær
samverustundum skyldi lokið, og
eitt sinn er við höfðum setið með
lengra móti og honum þótti ég
ætla að verða of þaulsætinn, sagði
hann: „Alvarleg störf að morgni,
góði doktor." Einstöku sinnum
kom fyrir að hann fékk konu sína
til að spila fyrir okkur nokkur lög
á píanóið, en hún spilaði ágætlega,
og var jafnan fengin til að aðstoða
er einsöngvarar komu til Eyja.
Hann var mjög kurteis við mig
og ekki kumpánlegur um of,
kallaði mig alltaf doktor, og að
sjálfsögðu þéruðumst við ...
Sigurður hélt minningu föður
síns mjög í heiðri, en suðrænt
lundarfar taldi hann sig hafa tekið
í arf frá móður sinni, sem hefði
verið af ítöslkum ættum.“
Þegar Sigurður var fimnvtugur
var honum helgað eitt blað af
vikublaðinu Víði (16.9. 1929).
Kristján Linnet bæjarfógeti skrif-
aði um skáldið, Páll G. Kolka
læknir um Björgunarfélagið og
Sigurð, Þorsteinn Jónsson í
Laufási sendi Sigurði kveðjur frá
sjómönnum í Vestmannaeyjum,
Viggó Björnsson bankastjóri
skrifaði um Lyfjabúð Vestmanna-
eyja og heimilið í Arnarholti og
minntist jafnframt eiginkonu
Sigurðar, Önnu G. Pálsdóttur,
hinnar frábæru listakonu, og
Hallgrímur Jónasson kennari
sagði frá áhuga Sigurðar á bóka-
safni bæjarins og bókagjöfum
hans til þess. En Sigurður var í
stjórn bókasafnsins. Var farið
miklum lofsorðum um Sigurð í
öllum þessum greinum.
Sigurður var mikill sundmaður
og synti mikið á sumrum utan og
innan hafnar. Einnig var hann
áhugasamur um aðrar íþróttir.
Alþingi veitti Sigurði skálda-
styrk árið 1916, og 1935—1939.
1 júlímájuði 1931 andaðist Helga
einkadóttir þeirra hjóna á heimili
þeirra eftir langvarandi veikindi.
Sigurður tók mjög nærri sér
veikindi og andlát dótturinnar.
Lagðist hann í óreglu, og var
alllengi til lækninga í Reykjavík.
Þegar skoðun fór fram á lyfja-
búðinni um mánaðamót apríl/ maí
1931 var sagt í skoðunargerðinni,
að Sigurður hefði verið óstarf'næf-
ur i eitt ár. Tók læknirinn, sem
framkvæmdi skoðunina fram að
óviðunandi væri að enginn lyfja-
fræðingur starfaði við fyrirtækið.
Kona Sigurðar hafði annast rekst-
ur lyfjabúðarinnar.
Varð Sigurður að selja lyfjabúð-
ina frá og með 1. sept. 1931. Þá um
haustið fluttist hann og fjölskylda
hans til Reykjavíkur. Þar áttu þau
heimili þangað til Sigurður andað-
ist skyndilega 4. 8. 1939. Útför
hans fór fram á kostnað Vest-
mannaeyinga.
IV
Engar heimildir finnast fyrir
því að Sigurðir hafi byrjað að
yrkja á unglingsárunum. I latínu-
skólanum var hann lengst af
áhugalaus um starfsemi skóla-
félaganna, þar sem skólapiltar
æfðu mælskulist, skrifuðu blöð og
ortu. Þegar hann var í 4. bekk árið
1897 var hann rekinn úr Framtíð-
inni með því að hann hafði ekki
sótt þrjá fundi í röð. En síðan var
hann aftur tekinn í félagið 9. 1.
1898. í aprílmánuði byrjaði hann
að skrifa og yrkja í félagsblöðin,
og var hann þá orðinn átján ára að
aldri. Það var þó ekki fyrr en hann
hafði hætt námi í skólanum í
nóvember 1898, að hann lét
verulega að sér kveða í félagsstarf-
inu. Á fundi í Framtíðinni 20. 11.
1898 var lesinn úr úr Skinfaxa
ritdómur hans um Sögur og kvæði
eftir Einar Benediktsson. Á þeim
fundi var samþykkt með meiri
hluta atkvæða, „að leyfa Sigga að
vera með“, þó hann væri ekki
lengur skólapiltur. Það var Sigurði
þungt áfall að verða að hætta í
skólanum, og gladdist hann mikið
yfir því að mega vera á fram í
Framtíðinni. í kvæði, sem kom í
Skinfaxa 8. 4. 1899 og, Sigurður
nefndi Kveðja til Framtíðarinnar,
segir hann:
Því hér hef ég lifað í löngun
og átt
lífs míns fyrsta
og ríkasta þátt,
hér hef ég sungið af
hjarta glaður,
og hér varð ég
aldreífjörbaugsmaður.
Og eirnig:
Við erum hér og einni þér
við yrkjum, þú átt
fyrsta vottinn,
en enginn veit það
nema drottinn,
hvort hann lifir,
hvernig fer.
Á fundi 4. 12. 1898 voru lesin
kvæði Á Rangársandi og Hrefna.
Dómnefnd Framtíðarinnar um
verðlaunaveitingar fyrir ritstörf
ákvað að verðlauna Hrefnu með 1.
verðlaunum 5 krónum og Á
Rangársandi með 3. verðlaunum 3
krónum. Um Hrefnu sagði
dómnefndin: „Það er frumlegt
ástakvæði, hugsunin kröftug,
orðaval gott og búningurinn næsta
fagur og skáldleg tilþrif meiri en
vér eigum að venjast í slíkum
kvæðum."
Sigurður bætti síðar við Hrefnu
2. og 3. kafla, sem hann orti eftir
kynnin við Helgu Hoff í Hobro.
Voru tveir síðari kaflarnir
prentaðir fyrst i Þjóðólfi 24. 5.
1905 og hétu þar: Kara I Sigurför
og II Klökkvi. Síðan kom Hrefnu-
hróður í Tvístirni 1906, þar sem
þessum kvæðum var stefnt saman.
Frá því fyrsti kaflinn birtist í
Skinfaxa hafði hann tekið miklum
stakkaskiptum, en þó voru sum
erindin nær því óbreytt frá fyrstu
gerð. Sýnir það hversu snemma
Sigurður hefur náð miklum þroska
og kunnáttu sem skáld.
Fleiri kvæði Sigurðar voru lengi
í smíðum. Haukaberg var fyrst
prentað í Ingólfi 1911. Þar var það
fjögur erindi og þess ekki getið að
það væri ort í minningu Fr.
Nietzsches, en í frumriti frá
þessum árum er þess getið, og
einnig að það sé kveðið til
minningar um Nietzsche og fleiri
anda, er féllu úr leik fyrir tímann.
I Ljóðum 1912 voru erindin orðin
fimm, röðin önnur og síðasta
erindið fellt niður, en bætt við
tveimur nýjum. Kristján Linnet
bæjarfógeti getur þess í grein
sinni um skáldskap Sigurðar í Víði
1929, að honum þyki kvæðið vel
ort, en um kenningar Nietzsches
segir hann: „Ég hef ávallt litið
smáum augum þann andlega
hroka, sem ég tel auðkenna
lífsspeki Nietzsches. Af hverju
hefur sá mesti að miklast? En
prýðilega kemur skáldið orðum að
hugsun heimspekingsins, er hann
kveður:
Ekkert bindur,
ekkert bindur,
engin minning — maðkur
— þröstur, rjúpa!
Máttugir eru þeir,
sem engu krjúpa.
Þó að sú hugsun sé eins langt frá
sannleikanum og myrkrið frá
ljósinu."
Upp úr fyrstu gerðum sumra
kvæða sinna orti hann síðar lengri
kvæði og fágaðri. Má benda á
kvæðið Sumarnætur, sem fyrst var
prentað í Bjarka á Seyðisfirði
1902. Það kom svo breytt í Ljóðum
1912. Eru báðar gerðirnar
prentaðar sem sýnishorn um
vinnubrögð Sigurðar. Hann var
tilfinninganæmt ljóðskáld. Kvæði
hans um Isidoru Duncan, hina
frægu dansmær, sýnir hversu
hrifinn hann hefur orðið af dansi
hennar og ber þess merki að vera
ort undir þeim áhrifum. Hefur
hann senniiega séð hana dansa á
sviði i Kaunmannahöfn.
Hér er ekki ætlunin að skrifa
nákvæmlega um ijóð Sigurðar og
önnur ritstörf, heldur að safna
verkum hans á einn stað. Hannes
Pétursson skáld hefur best lýst
einkennum hans sem skálds í
formála fyrir Fjögur ljóðskáld
(Bókaútg. Menningarsjóðs, Rvík
1957). Astæða er til að benda
sérstaklega á ummæli hans um
skáldskap Sigurðar og ritdóma
hans, og áhrif þeirra á skáldskap
20. aldar. Sigurður gerði strangar
kröfur til skáldanna um form og
efni.
Greinar hans í blöðum fjölluðu
um ýmiskonar efni: pólitík,
björgun úr sjávarháska, hreinlæti
og framfarir o.s.frv., en stundum
greip hann pennann í hönd, þegar
honum þótti atferli manna
hneykslanlegt. Ritdeilur þær, sem
hann átti í út af spítalabygging-
unni í Vestmannaeyjum eru dæmi
um það. Sigurður var í spítala-
nefnd þeirri, sem bæjarstjórn
kaus, til þess að flýta byggingu
sjúkrahúss og var því öllum
hnútum kunnugur.
Greinar Sigurðar sýna hversu
áhugamál hans voru fjölbreytt.
MORGUNBLAÐINU barst í gær
eftirfarandi athugasemd frá
Búvörudeild Sambands íslenzkra
samvinnufélaga vegna fréttar í
Morgunblaðinu í gær. þar sem
skýrt er frá umboðslaunum Sam-
bandsins af landbúi^ðarvörum.
Athugasemdin fer hgr á eftiri
„Vegna fréttar í Morgunblaðinu
i dag varðandi umboðslaun af
landbúnaðarvörum vill Sambandið
upplýsa eftirfarandi:
1. Sölulaun Búvörudeildar af
óniðurgreiddu heildsöluverði er
2% af HAUSTVERÐI afuröanna,
en sökum mikilla verðhækkana á
sölutímabilinu verða umboðslaun-
in í raun allmiklu lægri og
reyndust þau t.d. aðeins 1,67% af
meðalverði afurðanna frá 1977.
2. Sölulaununum er varið til
eftirfarandi: Markaðsleitar, inn-
heimtu, innlends- og erlends aug-
lýsingakostnaðar, leiðbeiningar-
starfa og námskeiðahalds vegna
slátrunar sauðfjár og vinnslu
landbúnaðarafurða, ásamt öllu
skrifstófuhaldi, þ.m.t.
V
Bókaútgáfan Helgafell áformar
með þessari útgáfu að draga
saman á bók heildarútgáfu á
ljóðum Sigurðar, sem ekki hefur
fyrri verið til.
Ljóðmæli hans hafa áður verið
prentúð eins og hér segir:
Tvístirni Rvík 1906 (í samlögum
við Jónas Guðlaugsson).
Ljóð Rvík 1912
Ljóð Rvík 1924
Ljóð Rvík 1933
Síðustu ljóð Rvík 1939.
Sá háttur hefur verið hafður á
hér að leggja til grundvallar 1. og
2. útgáfu Ljóða, og skipa síðan
næst þeim kvæðum úr Tvístirni,
sem ekki voru tekin með í 1. út.g.
Ljóða. Siðan taka við þau ljóðmæli
úr 2. og 3. útg. Ljóða, sem þar voru
fyrst prentuð. Að því loknu koma
Síðustu ljóð, og loks kvæði og,
vísur, sem ekki höfðu verið prent-
uð í Ljóðaútgáfunum. Þau eru
tekin eftir eiginhandarritum, eða
kvæðasafni, sem eiginkona
skáldsins hafði ritað, og hann
sjálfur, svo og ljóðmæli, sem
prentuð höfðu verið í blöðum og
tímaritum. Aldur hefur verið
látinn ráða. Hafa þessir kaflar
verið auðkenndir I—VI.
VI
Árið 1970 fór Bókaútgáfan
Helgafell þess á leit við Pál V. G.
Kolka lækni að annast heildarút-
gáfu á verkum Sigurðar Sigurðs-
sonar frá Arnarholti. Hann vann
að undirbúningi verksins meðan
heilsan leyfði, en eftir andlát hans
tók ég að mér að ljúka útgáfunni.
Starf Páls V. G. Kolka beindist
einkum að ævi Sigurðar og upp-
runa. Eiginkona hans, Anna
Guðrún Pálsdóttir, hafði sagt Páli
að Flora Concordia, móðir Sigurð-
ar hefði andast í geðveikrahæli.
Fyrir milligöngu dr. Egils Snorra-
sonar læknis í Kaupmannahöfn
fékk hann ljósrit af „journal"
hennar á hælinu.
Frá Landsarkivet for Sjælland
m. m. fékk hann fæðingarvottorð
Sigurðar og móður hans. Einnig
nutum við báðir við fyrirgreiðslu
og athugana Rickelts registrators
við safnið um ýmis atriði ævisögu
Floru. Um dvöl Sigurðar og nám
hjá séra Valdimar Briem á Stóra-
Núpi, hefur verið stuðst við bréf
séra Valdimars til Björns M.
Ólsens frá þeim árum. Þau eru
geymd í Landsbókasafni — hand-
ritadeild—.
Jóhann Gunnar Ólafsson.
afreikningar á skilaverði og
afurðalánum, sem greidd eru af
bönkum í einu lagi.
3. Á sama tíma og sölulaunin
re.vndust aðeins 1,67% urðu miklar
kostnaðarhækkanir á öllum
rekstri, sem þessi lága þóknun
verður að standa undir.
Sambandinu er ekki kunnugt
um að nokkurs staöar séu tekin
lægri sölulaun fyrir jafn umfangs-
mikla þjónustu og það veitir á
þessu sviði.
4. Til samanburðar á þessu
1,67% sölugjaldi sem stendur
undir öllum ofantöldum kostnaði
er rétt að benda á að bankar taka
1% p.a. í þóknum fyrir milligöngu
afurðalána frá Seðlabanka, en
umboðslaun af freðfisksölum eru
2% af markaðsverði.
Ríkisstyrkt sölustofnun hefur til
skamms tíma tekið 3% af út-
flutningi sínum, nema 2% af
stærstu samningum.
Þinglýsa þarf lánssamningi
vegna afurðalána en fyrir það taka
stjórnvöld nú 1%.“
Sölulaunin 1977
voru 1,67% af
óniðurgreiddu
meðalverði
Athugasemd frá Sambandi íslenzkra
samvinnufélaga „