Morgunblaðið - 22.12.1978, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 22. DESEMBER 1978
41
Við viljum
að menn
afli sér
þekkingar
með frjálsum
hætti og
kgnnist mál-
unum frá
báðum hlið-
um, sagði
Halldór
Blöndal
málinu frá báðum hliðum, en séu
ekki mataðir á upplýsingum.
Sú tortryggni, sem vaknað hefur
hjá mörgum í sambandi við þetta
mál, er tilkomin af því, eins og
ÓRG hefur nú staðfest, þegar
hann segir að Félagsmálaskóla
alþýðu hafi verið misbeitt af
Alþýðusambandinu og að skólinn
hafi ekki gegnt því hlutverki, að
vera almenn fræðslustofnun fyrir
alþýðu, með því að hann hafi verið
„baráttutæki fyrir breyttu þjóðfé-
lagi“. Öll vitum við hvað „breytt
þjóðfélag" þýðir í munni þessa
þingmanns. Við höfum séð ótal
yfirlýsingar hans um það og fylgzt
með því, hvernig kamelljónið
hefur breytzt og orðið rautt, sem
það nú ekki einu sinni var.
Aðild
atvinnurekenda
Halldór Blöndal vakti athygli á
því, að í frumvarpinu væri það
gert að öðru höfuðmarkmiði skól-
ans „að veita fræðslu um hags-
munasamtök atvinnurekenda,
stárfshætti þeirra og markmið".
Hann sagðist ekki geta séð,
hvernig Alþingi gæti samþykkt að
setja á stofn skóla með svo tiltekin
atriði að meginmarkmiði án þess,
að þeir, sem í þessum hagsmuna-
samtökum væru, atvinnurekendur,
hefðu eitthvað að segja um það,
hvernig þessi fræðsla væri, í hvaða
formi og hvernig hún yrði mat-
reidd. — Ég hélt, að við í þessu
litla þjóðfélagi ættum að hafa það
mikinn skilning og það mikinn
trúnað gagnvart hver öðrum, að
okkur ætti að vera vorkunnariaust
að vinna saman að svo almennum
markmiðum sem hér eru sett og
búa þannig um hnútana, að ekki
komi upp ástæðulaus tortryggni
um það, að það sé verið að fara
eitthvað rangt að.
Ég er ekki þeirrar skoðunar, að
það markmið að bæta lífskjörin í
landinu til frambúðar náist eins
vel og eins fljótt, ef við reynum að
halda þannig á málum, að fulltrú-
ar ríkisvalds, stéttarfélaga og
atvinnurekenda séu í eilífum
hnippingum eða stríði hver gegn
öðrum. Ég hef ekki þessa trú, enda
er ég ekki einn þeirra manna, sem
beita sér fyrir breyttu þjóðfélagi,
ég er ekki einn þeirra manna, sem
trúa á alþingi götunnar. Heldur
þvert á móti er ég einn þeirra
manna, sem vilja styrkja það
lýðræði, sem hér er í landinu og
reyna að vinna að því að okkur
takist að sigrast á okkar vanda-
málum í sameiningu með góðum
hug og í einlægni.
Nauðsynleg fræðsla
Karl Steinar Guðnason (Afl)
sagði, að ýmsir helztu forystu-
menn alþýðusamtakanna vildu
hafa Félagsmálaskólann i
samræmi við frumvarpið og taldi
ekki ástæðu til að víkka út
aðildina að stjórn hans.
Félagsmálaskólinn hefði starfað
í 3 ár og verið kominn upp á náð
ríkisvaldsins, sem hefði skammtað
honum mjög naumt, þannig að
ekki hefði verið unnt að halda uppi
nauðsynlegri fræðslu hliðstæðri
þeirri, sem ætti sér stað annars
staðar á Norðurlöndum.
Á undanförnum árum hefðu
verkalýðsfélögin haldið uppi betri
fræðslu en áður. í því skyni væri
haldið uppi skipulegu starfi, ekki
aðeins hjá Menningar- og fræðslu-
sambandi alþýðu, heldur einnig af
einstökum verkalýðsfélögum, enda
nauðsynlegt að launþegar frædd-
ust vel um stjórnkerfið og þjóðar-
búskapinn.
ÓRG hefði talið, að Félagsmála-
skóli alþýðu ætti áfram að vera
rekinn með sama sniði, enda legði
ríkissjóður 100 millj. kr. til
starfseminnar. Hins vegar væri
ekki alltaf í landinu ríkisstjórn
vinveitt þessum samtökum, sem
gæti kippt að sér hendinni miklu
fremur en ef sérstök lög um
Félagsmálaskóla alþýðu byndu
hendur ríkisvaldsins.
Þingmaðurinn ítrekaði, að hlut-
verk alþýðusamtakanna væri
feikilega mikið í nútímaþjóðfélagi
og að við þyrftum að gera okkar til
þess að það yrði rækt á þann veg,
sem bezt mætti vera fyrir þjóðar-
heildina.
Hvað merkir þetta?
Vilhjálmur Hjálmarsson (F)
sagði, að ýmis ummæli ÓRG væru
ærið tilefni fyrir mann með sinn
þankagang til að athuga afstöðu
sína að nýju í sambandi við þetta
mál, þótt auðvitað væri ekki hægt
að láta einstakar ræður hafa
óeðlilega mikil áhrif á afstöðu til
mála.
ÓRG hefði sagt orðrétt, „að
skólinn ætti að vera helgaður hinu
stéttarlega og baráttulega uppeldi
í samtökum launafólks" og hann
ætti „að veita fræðslu um
hagsmunasamtök atvinnurekenda,
innra eðli þeirra, starfshætti og
markmið". Þingmaðurinn hefði
einnig sagt, að skólanum væri
fyrst og fremst ætlað það hlutverk
að vera „baráttutæki samtaka
launafólks fyrir breyttu þjóðfé-
Iagi, fyrst og fremst til þess að
manna verkalýðsfélögin á þann
veg, að þau geti náð betri árangri í
baráttu gegn samtökum atvinnu-
rekenda, í baráttu gegn fjandsam-
legu ríkisvaldi." Og ÓRG lagði
sérstaka áherzlu á, að það mætti
ekkert blanda þessari starfsemi
saman við almenna fullorðins-
fræðslu og fræðslu alþýðu almennt
eða orðrétt: „Það var verið að
blanda saman við þau skólamálum
verkalýðsstéttarinnar í landinu,
sem eiga fyrst og frémst að vera
grundvöllur að því að skerpa
baráttu verkalýðsstéttarinnar
gegn atvinnurekendavaldinu og
gegn því fjandsamlega ríkisvaldi,
sem löngum hefur ríkt hér í þessu
landi gagnvart samtökum launa-
fólks.“
Síðan spurði Vilhjálmur
Hjálmarsson, hvað þetta þýddi og
minnti á þessi ummæli í Þjóð-
viljanum fyrr á þessu ári: „Alþingi
götunnar þarf að sýna hrokagikkj-
um valdsins við Austurvöll hver
það er, sem ræður úrslitum um
allt efnahagslíf þessa þjóðfélags."
Ekkert knífirí
með aðalbrauðið
Vilhjálmur Hjálmarsson sagði,
að þegar svona væri komið, færi
maður að spyTja, hvort ÓGR vildi,
að ríkið kæmi nokkurs staðar
nærri þessum skólarekstri. Og á
því hefði ekki verið nokkurt hik.
Verkefni rikisvaldsins og al-
mannavaldsins í landinu yrði það
fyrst og fremst að leggja fram fé
og líka orðrétt: „Verkalýðsfélögin
sjálf hafi óskoraðan og algeran
yfirráðarétt yfir þessum
menntunarmálum sínum."
Það á ekki að vera neitt hálfkák
á þessu að hans dómi og ekkert
knífirí með aðalbrauðið, sagði
þingmaðurinn. Við afgreiðslu fjár-
laga á ekki aðeins að tvöfalda,
þrefalda eða fimmfalda stuðning-
inn, sem'nú er 3 millj. kr., heldur
veita a.m.k. 100 millj. kr. til
þessarar starfsemi.
Þingmaðurinn sagði, að ef þetta
væri nú svona, að þessi skóli væri
fyrst og fremst baráttutæki gegn
íslenzka ríkinu, hvernig gæti þá
ríkissjóður styrkt þessa starf-
semi? — En ég fyrir mína parta vil
ekki taka mark á þessum mál-
flutningi hv. þingmanns og
prófessors í þjóðfélagsfræðum.
Gæta verður
samræmis
Vilhjálmur Hjálmarsson
itrekaði fyrri skoðun sína um það,
að FélagSmálaskóli alþýðu ætti að
vera hluti af almennri fullorðins-
fræðslu í landinu með sérstakri
áherzlu á launþegaþáttinn, á
starfshætti launþegasamtakanna
og mundi hafa það fyrir satt, að
svo hefði verið, meðan annað
sannaðist ekki, og skírskotaði í því
efni til nýlokins námskeiðs þessar-
ar fræðslustofnunar og frétta um
það.
Þingmaðurinn vakti athygli á,
að það gæti orðið kostnaðarsamt
fyrir ríkissjóð, ef önnur fjölda-
samtök ættu að fá viðlíka
stuðning, 100 millj. kr., og spurði,
hvernig færi, ef þessi stuðningur
miðaðist við það, hvort í landinu
væri vinveitt eða óvinveitt ríkis-
stjórn, eins og ÓRG hefði talað
um, hvort hann byggist þá við að
styrkurinn yrði aftur minnkaður í
3 millj. Þvert á móti sagði
þingmaðurinn, að alþingi þyrfti að
gæta samræmis í þessum efnum
og í fullorðinsfræðslunni almennt.
Að reyrast inn
í stjórnsýslukerfið
Ólafur Ragnar Grímsson (Abl)
ítrekaði, að það myndi koma krafa
um að atvinnurekendur fengju
mann í stjórn skólans, ef hann
myndi reyrast inn í stjórnsýslu-
kerfið og sagði, að verkalýðs-
hreyfingin hlyti að taka áhættuna
af því hverju sinni, hvort hún
fengi fjármagn til „starfsemi af
þessu tagi.“
Hann taldi ræðu VH sláandi
dæmi um það, hve Framsóknar-
flokkurinn væri kominn langt frá
sínum uppruna og líkti saman
Samvinnuskólanum og Félags-
málaskóla alþýðu. Samvinnuskól-
inn hefði alltaf verið baráttutæki
samvinnuhreyfingarinnar á Is-
landi til þess að kveikja hugsjóna-
elda hennar, sem nú vaeru kannski
að eilífu slokknaðir í herbúðum
framsóknarmanna og því hægt að
láta fullcrðinsfræðsluna sjá um að
róta í öskunni.
Félagsmálaskóli alþýðu þyrfti á
„sérstakri skólun að halda fyrir
sitt forystufólk. Hún getur aldrei
treyst á almenna fullorðinsfræðslu
í landinu til þess að annast það.
Hún getur ekki sett upp hlutlausar
skólastofnanir í þá veru, enda
hefur Samvinnuskólinn aldrei
verið hlutlaus. Þar hafa verið
fluttar áratugum saman í kennslu-
stundum útlistanir á ágæti sam-
vinnuhreyfingarinnar fram yfir
einkaframtakið á Islandi og Jónas
Jónsson frá Hriflu varði 1—2
klukkustundum dag hvern til þess
að brýna fyrir mönnum mismun-
inn á einkafyrirtækjum eins og
Garðari Gíslasyni og H. Ben og co.
og samvinnufyrirtækjunum hins
vegar.“
Lögræði verði
bundiðviðl8
ár í stað 20
LÖGRÆÐI öðlist menn 18 ára í
stað 21) eins og nú er, er
aðalinntak frumvarps til laga um
breytingu á lögum um lögræði er
Steingrímur Hermannsson. dóms-
málaráðherra. hefur ílutt á
Alþingi. Vcrði lögin samþykkt
eiga þau að taka gildi hinn fyrsta
október 1979.
í athugasemdum með frum-
varpinu segin
„Með lögum nr. 75 19. desember
1967 var lögræðisaldur lækkaður
úr 21 ári í 20 ár. Sú breyting var
gerð í tengslum við lækkun
kosningaaldurs, sem ráðgerður var
í stjórnarskrárbreytingu sem hlot-
ið hafði samþykki í fyrra sinni
fyrir alþingiskosningar það ár, og
ljóst var að mundi fá endanlegt
samþykki á Alþingi 1967—68. Um
lögræðisaldurinn hafði, út af fyrir
sig, ekki staðið umræða þá og
hefur raunar ekki heldur verið
veruleg síðan. Hitt þykir öllum
augljóst, að með öllu væri óeðli-
legt, að kosningaaldur væri
lækkaður, án þess að lögræðis-
aldur yrði lækkaður að sama
skapi. Segja má raunar, að ekki sé
með sama hætti sjálfgefið að
lækkun kosningaaldurs fylgi
lækkun lögræðisaldurs. Slík um-
ræða, sem áður greindi, hefur ekki
verið veruleg um lækkun
kosningaaldurs í 18 ár fyrr en nú á
síðasta tíma. Ærnar ástæður hafa
hinsvegar verið um nokkurt skeið
til þess, að lækkun lögræðisaldurs
væri meira til umræðu en verið
hefur. Árið 1970 hafði lögræðisald-
ur á öllum Norðurlöndum lækkað
úr 21 í 20 ár. Á árinu 1972 gerði
Evrópuráðið ályktun um að mæla
með því, að Evrópuráðslöndin
lækkuðu lögræðisaldurinn í 18 ár.
Ýmis lönd í Vestur-Evrópu hafa
þegar gert það, svo sem England,
Vestur-Þýskaland, Frakkland,
Italía og Luxembourg. — Árið
1974 lækkuðu Svíar lögræðisaldur-
inn í 18 ár, en á árinu 1976 var
lögræðisaldur lækkaður í 18 ár í
Danmörku og Finnandi. Á ríkis-
stjórnarfundi í októbermánuði sl.
gerði dómsmálaráðherra tillögu
um að lagt yrði fyrir Alþingi
lagafrumvarp um lækkun lög-
ræðisaldurs í 18 ár. Var á það
fallist. Á fundi dómsmálaráðherra
Norðurlanda í Helsingfors í
nóvember sl. var spurst fyrir um,
hvað Norðmenn og Islendingar
hygðust fyrir í þessu efni. Skýrði
dómsmálaráðherra frá því að þess
mætti vænta að lagafrumvarp um
lækkun lögræðisaldurs í 18 ár yrði
lagt fyrir Alþingi fyrir lok ársins.
Norðmenn kváðust búast við að
lagafrumvarp um það efni yrði
lagt fyrir Stórþingið á þessum
vetri.
Núgildandi lög um lögræði, nr.
95 1947 voru sett er fyrstu
almennu lögin um lögræði höfðu
verið í gildi í 30 ár. Þau lög voru,
er þau voru sett 1917, á ýmsan hátt
mikilsverð réttarbót. feá var fjár-
ræðisaldur lækkaðupúr 25 árum í
21 ár, og ákvarðanir um lögræðis-
sviptingu voru fluttar úr hendi
stjórnvalda til dómstóla.
— Mikilsverðar úrbætur voru
gerðar með lögum 95 1947, þótt
engum aldurstakmörkum væri þá
breytt. Aðaltilefni endurskoðunar
er dr. Þórði Eyjólfssyni var falin
1946 voru úrbætur á reglum um
frelsisskerðingu í sambandi við
lögræðissviptingar, en einnig voru -
settar skýrari reglur um áhrif
ólögræðis á gildi löggerninga. — I
einu efni sker Island sig úr hópi
Norðurlandanna, en það er um
sjálfræðisaldur, sem hefur á
íslandi frá ómunatíð verið 16 ár.
Fjárræðisaldur hafði eftir Grágás
verið 16 ár en varð með Jónsbók 20
ár, en sjáifræðisaldur 16 ár sem
hann hefur verið æ síðan , en
fjárræðisaldur hækkaði í 25 ár
1831, er dönsku lög Kristjáns V.
voru lögtekin um þetta efni. —
Ekki er ástæða til að rekja nánar
hverjar ástæður voru fyrir því að
sjálfræðisaldur hafi haldist lægri
hér á landi en í öllum löndum er
við höfum átt mest samskipti við.
Einangrun landsins hefur eflaust
valdið miklu um það, ásamt hinum
sérstæðu atvinnuháttum um aldir,
er orsakað hafa önnur viðhorf og
aðstæður í þjóðlífi okkar. Hitt er
ótvírætt alrnenn skoðun á síöari
árum og sérstaklega síðustu ára-
tugum, að aukinni skólagöngu og
menntun ásamt aukinni hagsæld
hafi fylgt skjótari þroski æsku-
lýðs, þannig að eðlilegt sé, að
skjótari forráð eigin mála fylgi.
Þetta hefur meðal annars komið
fram í því að fjölskyldustofnun
verður á síðustu árum oft fyrr en
almennt tíðkaðist til skamms
tíma. Einnig hefur sjálfstæð
tekjuöflun og eignaumsvif ung-
menna aukist að mun. Er þess því
að vænta, aö vart muni um það
deilt, að breytingar á þessu
löggjafarsviði séu tímabærar. Með
lögum frá 1972 var heimill aldur
til hjúskaparstofnunar alfarið
lækkaður í 18 ár. Þótt hjúskapar-
stofnun fylgi að lögum sjálfkrafa
lögræði, er sú ákvörðun aldurs-
marka enn ein stafesting um-
ræddrar þróunar.
Ráðgert er að lagafrumvarpi
þessu muni fylgja önnur, þar sem
breytt verður ákvæðum þar sem
miðað er við tiltekin aldursmörk,
svo sem t.d. í hjúskaparlögum og
ættleiðingarlögum. Sjálfkrafa
orsakar lagasetning, sem breytir
lögræðisaldri, breytingu í fjöl-
mörgum tilfellum, þar sem lög-
hæfi er miðað við lögræði, en þar
sem þess er krafist í lögum merkir
það fullræði, þ.e. að gildandi
lögum 20 ára aldur.
Um 1. gr.
Lagt er til að lækka aldurs-
^mörkin úr 20 í 18 ár. Verður þá að
íslenskum lögum tveggja ára bil
frá öflun sjálfræðis til fulls
lögræðis. Á hinum Norðurlöndum
hefur þetta tveggja ára bil horfið
við lækkun lögræðisaldurs í 18 ár
vegna hærra aldursmarks sjálf-
ræðisaldurs.
Um 2. gr.
Rétt þykir að lögin taki ekki
gildi fyrr en að nokkrum
mánuðuni liðnum, svo að lögráða-
eða fjárhaldsmönnum gefist ttmi
til að ljúka fjárhaldi með nokkrum
umþóttunartíma er aldursmörk
breytast."