Morgunblaðið - 30.01.1979, Page 37

Morgunblaðið - 30.01.1979, Page 37
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 30. JANÚAR 1979 37 Svava Þórhallsdótt- ir frá Hvanneyri Fædd 12. aprfl 1890 Dáin 22. janúar 1979 22. janúar s.l. andaðist á heimili Valgerðar dóttur sinnar, Selvogs- grunni 8, í hárri elli, Svava Þór- hallsdóttir biskups Bjarnarsonar og konu hans, Valgerðar Jónsdótt- ur. Svava hafði um nokkurra mánaða skeið kennt vanheilsu og veikindastríðið verið erfitt á köfl- um, en á milli var sem birti til, og var það til nokkurs léttis. Svava fékk hægt andlát í ranni ástvina sinna. Hún hafði þá um ellefu ára skeið notið frábærrar umhyggju og ástúðar Valgerðar, Svövu og annarra nánustu ástvina. Þegar litið er um öxl á ævikvöldi er gott að geta minnst margra, sem menn eiga gott upp að unna, á stundum eftir kynni allt frá bernskuárum, en það mætti líka orða það svo, sem réttara væri, að þegar í bernsku hafi skotið rótum svo lífseigum og að svo mörgu góðu, að þær héldu áfram að blómgast. Þann veg eru minningar mínar um Svövu Þórhallsdóttur. Slíkrar konu er gott að minnast. Svava var fædd 12. apríl 1890 og vil ég geta þegar í upphafi þessara minningarorða, nokkurra æviatr- iða. Hún lauk prófi í Kennaraskól- anum 1909. Var við framhaldsnám í Svíþjóð 1910 og síðar tvívegis í Danmörku. Lærði hún þá postu- línsmálun, og kenndi að mála á postulín, er heim kom og síðar. Var þessi listgrein henni mjög að skapi og vann allmörg ár við að mála á postulín. Svava var mjög listfeng og smekkvís. Kennslu stundaði hún í Kvennaskólanum um nokkurt skeið. Svava vakti jafnan mikla at- hygli fyrir fegurð sína og glæsi- lega og virðulega framkomu. Að utanferðunum loknum var hún í fylkingarbrjósti í ungmennafé- lagshreyfingunni hér í borg, en ungmennafélögin voru tvö, pilta og stúlkna (Iðunn). Félag piltanna nefndist Ungmennafélag Reykja- víkur. Samstarf var milli félag- anna og fór snemma vaxandi. Þá var blómaskeið ungmennafé- laganna. Eitt mesta áhugamál unga fólksins þá var baráttan fyrir bláhvíta fánanum, fána hins unga Islands, sem verða skyldi þjóðarfáni, og sungin hvatningar- ljóð, ljóð Einars Benediktssonar, Til fánans (Rís þú unga íslands- merki) og Vormenn Islands, ijóð Guðmundar skólaskálds. Það má með sanni segja, að meðal ungs fólks hafi verið eldmóður ríkjandi á þessum tíma, eldmóður syngj- andi æsku, en éinnig starfandi æsku, sem vann mikið og óeigin- gjarnt starf í sjálfboðavinnu við margs konar nytsamlegar fram- kvæmdir, í þeim góða anda ung- mennafélaganna, sem þá ríkti. Rúm leyfir ekki að rekja þetta nánara, en þessa getið hér til þess að minnast skerfs Svövu í þágu fánamálsins og annarra þeirra mála sem voru baráttumál hinna ungu, og vakti mælska hennar og virðuleg framkoma mikla athygli. Þegar spor Svövu lágu til Hvanneyrar, var hún lífið og sálin í Ungmennafélaginu íslendingar, sem stofnað var eftir komu hennar þangað. Hún var þá nýgift Halldóri skólastjóra Vilhjálmssyni, en þau voru gefin saman 11. maí 1911. Voru þau bræðrabörn, Svava og Halldór. Voru þeir bræður synir Bjarnar Halldórssonar prófasts í Laufási við Eyjafjörð. Hann var þjóðkunnur maður, og eins 'Og Dóra, systir Svövu, komst réttilega að orði í minningargrein um föður þeirra systra, var Björn prófastur eitt af höfuðskáldum sinnar sam- tíðar. Ritgerð Dóru var rituð á Bessastöðum 12. nóv. 1955 á aldar- afmæli Þórhalls biskups. Ritgerðin var birt í Kirkjuritinu 2. des. sama ár. Almenna bókafé- lagið gaf 1961 út sem gjafabók Sögur Þórhalls biskups. Sá Tóm- as Guðmundsson skáld um útgáf- una og ritaði formála og þakkar Dóru fyrir að verða við tilmælum félagsins um birtingu ritgerðar- innar sem bókarauka með sögun- um. Kemst Tómas svo að orði um ritgerðina: „Hófsemi og innileiki fer sjald- gæfilega saman í þessari ritgerð og er mikilsverð heimild um ís- lenzkt menningarheimili, sem stóð óvenju traustum fótum í fornum þjóðlegum erfðum, en hélt að sama skapi hlýrri hendi yfir öllu, sem horfði til nýrrar ræktunar manns og moldar". í ritgerðasafninu Móðir mín birti Svava samkvæmt tilmælum útgefanda ritgerð um móður sína, Valgerði Jónsdóttur, en hún var göfug og gagnmerk kona. Hún lést af völdum krabbameins í brjósti 1913 eftir margra ára þjáningar. — Báðar ritgerðirnar hafa að mínu viti varanlegt gildi og bera vitni í öMu sínu látleysi hversu mikið þessar gáfuðu systur áttu sínum mikilhæfu og góðu foreldr- um að þakka. Og frá hverri línu er sem berist sá andblær ræktarsemi, sem þær sýndu foreldrum sínum — og ber einnig til þess, sem skilur, þá birtu, sem þær sjálfar stóðu í. Svava kemst svo að orði um móður þeirra: „Eftir mikla leit, viðleitni, náð að ofan, og margháttaða lífs- reynslu, sem skáldið Steingrímur Thorsteinsson kallaði „harma- klið“, næst það markmið, að menn- irnir sameinist í andanum, lifa í honum og hann í þeim, og bera líf þeirra þá vitni þess. Móðir mín góð hefir stefnt að þessu og með bænum sínum og einlægni getað birt æ meira af þeim kærleika, sem er að baki öllu lífi.“ Áður en ég minnist nánar þess tíma, er Svava Þórhallsdóttir var húsmóðir mín á Hvanneyri, vil ég víkja nokkrum orðum að þeim tengslum, sem voru milli fjöl- skyldu minnar og fjölskyldunnar í Laufási. Þeir bræðurnir frá Lauf- ási við Eyjafjörð gerðust báðir landnámsmenn í Reykjavík, at- hafnasamir nýræktarmenn, Vil- hjálmur á Rauðará, Þórhallur biskup í Laufási, en hann fluttist þangað 1896 með fjölskyldu sína, er hann hafði reist þar íveruhús fyrir hana, og hafist handa um aðrar framkvæmdir. Þórhallur biskup var sem þjóðkunnugt er einn af helztu búnaðarfrömuðum landsins. Faðir minn og Þórhallur voru góðir vinir, virtu hvor annan og vináttuárin orðin mörg. Sam- starfsmenn voru þeir í Biblíu- nefndinni svo kölluðu. Þeir fóru í ferðalög saman, m.a. norður í land. „Komst Steingrímur þá lengst að- Laufási og Goðafossi,“ en Þórhall- ur biskup sagði frá því ferðalagi í Nýju kirkjublaði sem hann gaf út, og var hin prýðisvel ritaða frásögn birt í blaðinu 1911, en ferðin var raunar farin þjóðhátíðarsumarið 1874. „Riðið var norður Gríms- tunguheiði og komið niður í Skúta um háttatíma. Kalt var og legið úti um nóttina. Lítið gat ég sofið um nóttina. Mér var svo kalt. Og hvenær sem ég leit upp, sá ég skáldið bera fyrir innar í hvamm- inum. Hann gekk sér til hita á grundinni alla nóttina.... Löngu seinna bar þessa Skúta-nótt á góma okkar í milli. Sagði Stein- grímur mér, að þá hefði hann kveðið erindin „Þú bláfjalla geim- ur“. „(Rúm leyfir ekki að birta lýsinguna í heilu lagi, en hún er birt eins og hún kom í Nýju kirkjublaði í 5. útgáfu ljóðmæl- anna, sem kom út 1958, á bls. 389). Vinsamleg samskipti höfðu alla tíð verið við Laufás frá því Þór- hallur biskup fluttist þangað og margs skemmtilegs að minnast frá bernsku- og unglingsárunum og margt síaðist inn í barnshugann og skýrðist síðar. Við áttum heima í Thorvalds- sensstræti 4 vestan Austurvallar (þar sem nú er Landsímahúsið). Það var upphaflega lítið einbýlis- hús, sem faðir minn fékk í arf eftir andlát föður síns. Hann byggði ofan á það og lengdi það, og voru eftir það tvær íbúðir í húsinu. Þetta var auðvitað fyrir mitt minni. Vegna atburðar, sem ég heyrði móður mína segja frá, á bernskudögum, varð mér ljóst, að Tryggvi, elztur barnanna, fæddist í húsinu okkar árið 1889. Löngu, löngu seinna sagði Tryggvi mér frá sama atburði og ég hafði heyrt móður mína segja frá, en Tryggvi sagði frá atburðinum nákvæmlega eins og móðir mín hafði gert. Svava var lika fædd í húsi föður míns. „Séra Þórhallur eins og hann var enn almennt titlaður á þessum tíma, bjó um nokkurra ára bii með fjölskyldu sinni í húsi föður míns. Aldursmunar vegna kynntist ég ekki Svövu að neinu ráði fyrr en á unglingsárum, þegar ég eins og fjöldi barna og unglinga hændist að ungmennafélagshreyfingunni. Dóru kynntist ég snemma, enda bundust þær Dóra og Þórunn systir mín vináttuböndum á barnsaldri, voru bekkjarsystur alla sína skólatíð. Þetta reyndust órofa tryggðabönd, sem héldust meðan báðar lifðu. Hvorug átti neitt til er breytti neinu. Hvert tækifæri notað til gagnkvæmra heimsókna og samveru. Og þegar Þórunn hætti að koma í sínar árlegu heimsóknir til Islands, heimsóttu þau hana jafnan á heimili hennar í Kaupmannahöfn, Dóra og hennar ágæti maður, Ásgeir forseti, hverju sinni er þau voru þar á ferð. Það hefir alltaf verið sól í heiði í minum hugarheimi yfir-minning- unum um vináttu þessara ágætu hjóna og systur minnar. Ég kynntist Halldóri skólastjóra ungur að aldri — nýfermdur drengur. Ég hafði þá verið fjögur sumur í sveit, á Gufá (Gufuá) á Mýrum véstur, og unað þar vel, og vildi vera áfram í sveit að sumar- lagi, og fjarlægara markmið að fara í Hvanneyrarskóla. Móðir mín vissi hug minn allan og var það hennar ráð, að við fórum inn að Rauðará til þess að hafa tal af Halldóri. Förin bar þann árangur, að Halldór réð mig í sumarvinnu. Ég hreifst þegar af þessum vask- lega og fjörmikla manni. Þar með hófst nýr æviþáttur í lífi mínu — Hvanneyrarþátturinn. Ég var þar fjögur sumur og svo tvo vetur í bændaskólanum. í Úrvali 1963 birtist grein eftir mig um Halldór („Ógleymanlegur maður") og vil ég tilfæra þessi orð úr greininni: „Og eins og ég hefi oft um það hugsað hve gott það var að hafa átt fjögur bernskusumur á Mýrum vestur eins hefi ég oft hugsað um það með þakklátum huga að hafa dvalist á unglingsárunum á Hvanneyri, og mest fyrir þau áhrif sem Halldór skólastjóri hafði á mig, en þau voru slík, í fáum orðum sagt, að þau reyndust veganesti, sem mér var mikill styrkur að, er mest á reyndi." Og ég sagði einnig: „Allir virtu hann. Flestum þótti vænt um hann ... Jafnvel minningin um slíkan mann sem Halldór Vilhjálmsson er styrkur og hvatning til að duga í lífsbaráttunni, hvernig sem allt velkist. Það var 1907 sem búnaðarskól- anum á Hvanneyri var breytt og skólinn gerður að bændaskóla. Þegar 1909 var kominn mikill framfarahraði á allt. Nýtt skóla- hús í smíðum — stórt og vandað leikfimihús, sem sýndi eigi síst stórhug handa og víðsýni. Og Sjá næstu siðu 3ja ménaóa nksMá Þar sem 11 adaldansarnir úr kvikmyndinni GREASE verda kenndir. Innritun frá kl. 17.00 til kl. 22.00 í Skírteini afhent sunnudaginn 4. Brautarholti 4, sími 20345 og febrúar frá kl. 16.00 til kl. 19.00 í rafnarfelli 4, sími 74444. Brautarholti 4 og Drafnarfelli 4. Kennslugjöld fyrir námskeiöiö greiöist viö afhendingu skírteina. Verið með og lærið toppdansana í dag. n' írifBÉÍ"*Í y/ j m onnssHðn Istubiðssoiiwii OOO

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.