Morgunblaðið - 04.04.1979, Qupperneq 3

friðurí 30 ár
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 4. APRÍL 1979
35
Norðurlandabandalagið færu út um
þúfur, og ef Noregur og Danmörk
hæfu þá viðræður um þátttöku í
Norður-Atlantshafsbandalaginu, að
hafa samráð við þau, enda teldi ísland
sig enn oflítið vita um þær ráðagerðir
til að gera tekið afstöðu til þeirra.
Rasmussen spurði að vísu, hver af-
staða íslenzku stjómarinnar mundi
verða, og hlustaði á ummæli mín um,
að við vildum hafa samráð við þá hina
í þessu tilfelli, en ekki virtist mér hann
leggja mikið upp úr því, en ég sagði, að
auðvitað færi afstaða íslenzku stjóm-
arinnar að lokum eftir því, hvaða
skyldur ísland yrði að taka á sig, ef
það gengi í Norður-Atlantshafsbanda-
lagið, og hvert aukið öryggi þaðfengi.
Rasmussen sagði, að aðspurður af
mér, að ekki væri hœgt að segja, að
Bandaríkin hefðu reynt að beita nokk-
urri pressu á Danmörku um þátttöku í
Norður-Atlantshafsbandalaginu, að-
eins hefði sendiherrann sagt, að þeir
gætu þá ekki búist við vopnum, að
minnsta kosti ekki í fyrstu, en úr því
vildi Rasmussen lítið gera, því að bœði
þyrfti Danmörk lítið af vopnum á
bandarískan mælikvarða, og Danir
mundu hvort eð er ekki fá vopn þaðan
fyrstu 2 árin. Þá taldi Rasmussen vera
nú heldur friðvænlegra en áður í
alþjóðamálum. Ekki sagði hann að
Rússar hefðu reynt að hafa nein áhrif
á þá, heldur aðeins hefði þaðan heyrst
almennur propaganda.
Auk þessa máls drápum við í sam-
talinu aðeins á Grænlandsmálið og
skýrði ég nefndarskipunina í því. Auk
þess kvartaði ég yfir afstöðu Dana í
París til togarakaupa okkar í Eng-
landi. Rasmussen kannaðist við það,
hélt að þegar væri búið að kippa því í
lag, en lofaði að athuga það.
★
Föstudaginn 28. janúar 1949 kl. 9‘A
f.h. átti ég tal við hr. Halvard Lange,
utanríkisráðherra Norðmanna, á
skrifstofu hans í Oslo, samkvæmt
beiðni minni. Lange átti mjög annríkt.
Átti eftir stutta stund að fara á fund
með miðstjórn flokks síns.
Lange sagði mér, að hann byggist
við, að ekki yrði samkomulag um
skandinaviskt vamarbandalag nema
því aðeins, að Bandaríkjastjóm hefði
breytt um afstöðu frá því sem verið
hefði, en í morgunblöðunum þennan
dag væri skýrt frá, að hugsanlegt væri
að Bandaríkin mundu láta slíkt
skandinaviskt varnarbandalag fá
vopn, ef það yrði myndað.
Hr. Lange sagði, að þetta kæmi
algjörlega í bága við þœr fregnir, sem
hann hefði haft síðast frá sendiherra
Bandaríkjanna i Oslo daginn áður. Nú
hefði hann látið spyrja um þetta á ný
og ef engin breyting yrði, teldi hann
litlar sem engar líkur, að úr skandi-
naviska vamarbandalaginu yröi. Þá
þyrftu Norðmenn eftir viku eða hálfan
mánuð að segja til um, hvort þeir vildu
taka þátt í samningunum um stofnun
Norður-Atlantshafsbandalags. Taldi
hann allar líkur til, að svo yrði, en þó
mundi það nokkuð fara eftir þvi, hvað
í þessum samningum fœlist. T.d.
mundu Norðmenn ekki samþykkja að
hafa herstöðvar i landi þeirra á
friðartímum. Hitt teldu þeir mjög
miklu máli skipta, að áður en til
ófriðar kœmi, vœri búið að gera ráð
fyrir, hvemig aðstoð Vestumeldanna
yrði háttað. Skildist mér að synjun
Svía á því, að slíkar ráðagerðir ættu
sér stað, væri ein höfuð ástœðan fyrir
því, að ekki myndi samkomulag verða.
Eins hafði ráðherrann daginn áður
haldið rœðu um málið í norska Stór-
þinginu og vékum við að henni. Sagði
ráðherrann að þar kæmi skoðun sín og
stjórnarinnar fram.
Þá sagði ráðherrann, að nokkur
skoöanamunur væri innan norska
verkamannaflokksins um afstöðuna til
Norður-Atlantshafsbandalags, og gæti
sá skoðanamunur orðið stjórninni
mjög örðugur. Að vísu væri vitað, að
yfirgnœfandi meiri hluti þings vœri
með Norður-Atlantshafsbandalagi, en
þessi skoðanamunur innan stjómar
flokksins gæti ef til vill kostað hann
meirihluta afstöðu við kosningar.
Hann sagði og, að hugsanlegt væri,
að Rússar réðust á Noreg á tímabilinu
frá því að Norðmenn segðust vera
reiðubúnir til samninga um þessi efni
og þangað til að bandalagið vœri
komið á, og þyrftu Norðmenn að
tryggja sig eftirfongum og fá aðstoð ef
til slíks kæmi. Framhjá þessum mögu-
leika væri ekki alveg hœtt að líta.
Ég sagði ráðherranum, að íslenzka
stjórnin hvorki vildi né gæti haft
nokkur áhrif á norsku stjórnina um
hverja ákvörðun hún tœki, en ef
Norðmenn hefðu í athugun þátttöku i
Norður-Atlantshafsbandalagi hefði ís-
lenzka stjórnin áhugafyrir aðfylgjast
með því og hafa samvinnu við norsku
Árið 19G9 var haldinn í Washington
söguleKur umræðufundur fjögurra
manna, sem allir höfðu undirritað
Atlantshafssáttmálann tuttugu árum
áður. Allir höfðu á þeim tíma verið
utanríkisráðherrar landa sinna.
Þessi mynd var tekin á fundinum.
sem var liður í hátíðahöldum vegna
tuttugu ára afmælis Atlantshafs-
handalagsins. Talið írá vinstri:
Halvard Lange, Noregi, Bjarni
Benediktsson, Dean Acheson, Banda-
ríkjunum, og Lester Pearson
Kanada.
Svíar
vildu
ekki
nœrveru
Islend-
inga
stjómina ef til kæmi. Væri hugsanlegt,
að sérstakir menn kæmu til Noregs til
viðræðna um það efni.
Lange tók því vel en ekki virtist mér
hann leggja mikið upp úr þvi. Ég tjáði
ráðherranum, að afstaða íslands væri
sú, að við hefðum litla sem enga
herþekkingu; okkur væri ekki tilMítar
Ijóst, hver hemaðarþýðing lands okkar
væri né hvað gera þyrfti til vamar
landinu og gœti því farið svo, að við
óskuðum eftir sérstöku samráði við
Norðmenn um það atriði.
Lange játaði þvi einnig en sagði, að
Norðmenn hefðu enn ekki ihugað til
neinnar hlítar i hverju aðstoð af hálfu
Vestumeldanna þeim til handa ætti að
vera fólgin. Athugun á slíku mundi
einmitt hefjast eftir að úr því væri
skorið, hvort skandinaviska vamar-
bandalagið kæmist á eða ekki.
Ég hafði látið uppi við fulltrúa
utanrikisráðuneytisins, sem tók á móti
mér á flugvellinum, að ég gæti ekki
sagt um hversu lengi ég yrði i Noregi
fyrr en ég hefði talað við utanrikisráð-
herra Lange. Ég gæti þessvegna ekki
svarað því, hvort ég gæti þegið boð
daginn eftir um hádegisboð hjá
Noregskonungi.
Lange lét uppi að fyrra bragði von
um, að ég gæti tekið þátt i þessum
hádegisverði en nefndi ekki að öðru
leyti, að ég dveldi lengur í Oslo, heldur
sagði bemm orðum, að hann hefði
hreyft því og óskað eftir, að ég ætti
kost á að sitja á fundunum um hið
skandinaviska varnarbandalag, en
Svíar hefðu neitað þvi, vegna þess að
þeir hefðu talið, að slíkt mundi leiða til
of mikilla umræðna um Norður-Atl-
antshafsbandalag.
Ég sagði Lange þsssvegna, að ég
mundi hverfa frá Noregi strax daginn
eftir, en hann sagði, að við mundum
hittast um kvöldið í boði hjá sér og
mundum við þá geta rætt nánar um
þessi efni. Ekki varð það þó, því að í
boðinu veik Lange ekki einu orði að
þessum efnum, enda virtist hann þá
æmar áhyggjur hafa og sat ýmist á
tali við Undén (sænska utanríkisráð-
herrann), Rasmussen (danska utanrík-
isráðherrann) eða forystumenn flokks
síns. Varð ég þess mjög var í sam-
kvæmi þessu, að Norðmenn, sumir að
minnsta kosti, höfðu þungar áhyggjur
um, hvernig horfði í þessu efni og að,
einkum Danir, lögðu ríka áherzlu á,
að ekki slitnaði upp úr. Norðmenn,
a.m.k. Lange, töldu þýðingarlaust,
eftir því sem hann hafði sagt mér um
morguninn, að halda lengur áfram
þessum viðræðum, og sagði hann Svía
hafa sömu skoðun. Réði ég það og af
ummælum Svía eins, er ég þekkti frá
fyrri tíð og hitti þarna um kvöldið, að
hann taldi ákaflega ólíklegt, að nokkur
niðurstaða yrði þessa fundar önnur en
sú, að slíta samningaviðrœðum.
Forseti Stórþingsins, Nat-
vig-Patersen, kom að máli við mig i
boði þessu og vékum við meðal annars
að þessum efnum. Taldi Stórþingsfor-
setinn það hafa verið mikla vitleysu að
forma sjónarmiðin svo rækilega, sem
gert hafði verið í Kaupmannahöfn
nokkrum dögum áður, því að nú vœri
norskt sjónarmið og sænskt sjónarmið
og ef hvika ætti frá hvoru um sig teldi
sá sig láta í minni pokann. Einnig
væru komin inn í málið persónuleg
prestige atriði o.fl., sem gerði það
óþarflega erfitt viðfangs. Það væri að
vísu svo, að norski verkamannaflokk-
urinn væri nokkuð klofinn um málið,
en víst vœri og að ef horfið væri frá
hinu norska sjónarmiði er verið hefði,
þá mundu borgaraflokkarnir snúast á
móti stjórninni og mikill hluti verka-
mannaflokksins vera þeim sammála
og mundi það að sjálfsögðu valda
miklum örðugleikum.
Eftir að samkvæmi þessu lauk hafði
ég ekki méiri samgang við norska
stjómmálamenn iför minni.