Morgunblaðið - 04.04.1979, Blaðsíða 6

friðurí 30 ár
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 4. APRÍL 1979
38
Brezku hermennirnir, sem hér voru í stríðinu, voru kirkjuræknir svo til fyrirmyndar þótti. En það var
sjaidan sem Þjóðverjar virtu messufrið, því að nánast á hverjum sunnudagsmorgni tóku
loftvarnarflautur að væla og boða heimsókn óvinarins. Oftast var þar á ferð ein flugvél og var Ilenkel
111 ekki sjaldséð í slfkum leiðöngrum. Þessa mynd tók ól.K.Magn. á Reykjavíkurflugvelli þegar ein
þessara þýzku sprengjuvéla var á leið vestur um haf þar sem hún átti að fara á safn.
Rætt við Benedikt Gröndal
utanrikisráðherra
MORGUNBLAÐIÐ hafði viðtal við Benedikt Gröndal
utanríkisráðherra í tilefni af 30 ára afmæli Nato og fer
það hér á eftir.
— 30 ár eru liðin frá stofnun
NATO og ýmsar breytingar
orðnar í heiminum. Hafa
forsendur fyrir nauðsyn NATO
breyst?
Það er vel til fundið á þessum
tímamótum að gera sér fyrst grein
fyrir hinum stófelldu breytingum,
sem orðið hafa á síðustu 30 árum.
Tímar hafa breyst og mennirnir
verða að breytast með þeim. Ekki
dugir að staðna í stríðsrústum eða
kalda stríðinu. Tæknin hefur ger-
breytt mannlífinu, nýlendukerfið
er hrunið, Sameinuðu þjóðirnar
eru 150 en ekki 50, þriggja mílna
landhelgiskerfið er horfið, kjarn-
orkuöld er gengin í garð.
Risaveldin eru ekki særðir
drekar eins og í ófriðarlok. Þau
eru tæknivæddir risar, sem skilja
hvorir annars mátt og vita, hvað í
veði er, að friður haldist.
Forsendur fyrir nauðsyn NATO
hafa gerbreyst, en útkoman úr
dæminu er enn hin sama. Það er
rík nauðsyn fyrir NATO til að
varðveita það jafnvægi í Evrópu,
sem skapast hefur. Á þessu jafn-
vægi byggist bætt sambúð Banda-
ríkjanna og Sovétríkjanna, en hún
getur veitt þeim mátt til frekari
árangurs og til að draga úr ófriði í
öðrum heimshlutum.
— Hefur Atlantshafsbandalag-
ið uppfyllt þær vonir, sem við það
voru tengdar í upphafi?
Já og nokkru betur. Það var
stofnað sem gamaldags trygginga-
bandalag, en hefur orðið að risa-
vöxnu öryggiskerfi, sem með jafn-
vægi við sams konar kerfi Varsjár-
bandalagsins hefur náð valdajafn-
vægi, er tryggt hefur 30 ára frið í
Evrópu. Það er sögulegt afrek. Það
hefur sannað, að vestrænt þing-
ræði og lýðræði, sem margir telja
veikt stjórnskipulag, á til mikinn
styrk, og það getur veitt viðnám
hvaða einveldisþjóðskipulagi, sem
er.
— í hverju er gildi NATO fyrir
ísland fyrst og fremst fólgið?
I friði. Valdajafnvægið í Evrópu
(sem margir virðast hafa óraun-
hæfa andúð á og vanmeta af
algerri fáfræði) hefur tryggt
okkur íslendingum frið í 30 ár, en
við höfum gert þessi ár að mesta
framfaratímabili í sögu þjóðarinn-
ar. Hefði þetta getað gerst, ef jafn
ófriðlegt hefði verið í Evrópu og
verið hefur í Afríku eða Asíu? Ég
held ekki.
— Andstæðingar NATO vilja
leggja Atlantshafsbandalagið og
Varsjárbandalagið að jöfnu. í
þeim samanburði er oft skír-
skotað til innrásarinnar í
Tékkóslóvakíu og síðan bætt við,
að hún sýni, hversu hættulegt það
sé smáríki að vera í hernaðar-
bandalgi. Hvað viltu segja um
þetta?
Þegar litið er á hernaðarlegan
mátt bandalaganna, er hyggilegast
að leggja á þau sama mælikvarða.
sé litið á stjórnskipan þeirra ríkja,
sem innan bandalaganna eru, er
að sjálfsögðu um mikinn mun að
ræða, sem ég þarf væntanlega ekki
að útskýra frekar að þessu sinni.
Innrásir Sovétríkjanna í Ung-
verjaland á sínum tíma og Tékkó-
slóvakíu tala sínu máli, ekki um
hernaðarbandalög í sjálfum sér,
heldur um sambúð kommúnista-
ríkjanna í Austur-Evrópu sín á
milli. Ég tel að báðar innrásir
hefðu gerst óháð því, hvort þessi
ríki væru saman í Varsjárbanda-
laginu eða ekki.
— Hvað vilt þú segja um þá
kröfu, að ísland gangi úr NATO,
sem gjarna er rökstudd með því,
að þá væru frekari líkindi til að
bæði NATO og Varsjárbanda-
lagið legðust niður?
Ég tel rök fyrir áframhaldandi
aðild íslands að NATO miklum
mun veigameiri en rök fyrir brott-
för úr bandalaginu. Það er fráleit
rökvilla, að brottför Islands úr
NATO mundi stuðla að upplausn
hernaðarbandalaganna. Þvert á
móti mundi skapast nýtt hættu- og
óvissusvæði mitt á milli þeirra á
hafinu, og þau mundu magnast um
allan helming í valdataflinu.
Hlutlaus sérfræðingur, Svíinn
Nils Andrén við Rannsóknarstofn-
un landvarna í Stokkhólmi, ræddi
þetta nýlega í tímaritsgrein. Hann
sagði, að brottför varnarliðsins frá
Islandi mundi „skapa alvarlegt
hernaðarlegt ástand. Island mundi
sjálft verða hættulegt tómarúm á
Hitt er annað málm að þjóðir og
einstaklingar eru ákaflega mis-
munandi næm fyrir dvöl erlends
herliðs — jafnvel vinsamlegs her-
veldis á landi sínu. Lítið er um, að
Bretar, Belgar, Þjóðverjar, ítalir
eða Portúgalir kvarti, þótt banda-
rískt herlið sé í löndum þeirra.
Hins vegar eru Danir og sérstak-
lega Norðmenn næmir fyrir þessu
og vilja ekki erlendan her á friðar-
tímum (nema á Grænlandi). Is-
lendingar hugsa líkt og þarf ekki
að vera munur á ættjarðarástinni,
hvað sem líður skoðunum manna á
utanríkismálum. Vopnleysi Is-
lendinga gerir þetta að sérstöku og
vandasömu máli. Meginstaðreynd
er, að enginn stjórnmálaflokkur
telur núverandi varnarskipan vera
til langrar frambúðar, heldur til
takmarkaðs tíma.
— Hver er hernaðarleg þýðing
íslands?
voru
bundnar
legar. Mundi þá endurtaka sig
gamla sagan, að NATO þarf á
Islandi að halda til að loka hinn
mikla sovéska flota norðan við
Grænland — ísland — Bretland.
Sovétríkin þyrftu á sama hátt að
rjúfa þennan vegg og ná „skamm-
byssunni".
Margt hefur bæst við þennan
því, sem sennilega er mikilvægasta
flotasvæði veraldar".
Hernaðarbandalögin mundu
bæði setjast að þessu tómarúmi og
beita öllum ráðum (og peningum)
til að ná einhvers konar aðstöðu á
Islandi og skapa sér þar smám
saman fótfestu. Islendingar yrðu
ekki öfundsverðir af því hlutskipti.
— Skerðir aðildin að NATO
fullveldi íslands á nokkurn hátt?
Churchill stígur við stokkinn. The Prince of Wales leggur af stað til íslands eftir leynifund Roosevelts
og Churchills í ágúst 1941.
Rétt kjörin yfirvöld Lýðveldsins
Islands geta tekið allar
ákvarðanir, sem stjórnarskráin
heimilar (og breytt henni), þar á
meðal vikið varnarliðinu úr landi
og sagt ísland úr NATO. Hlut-
lausir sérfræðingar (til dæmis
áðurnefndur Niels Andrén) telja
vafalaust, að önnur Atlandshafs-
bandalagsríki mundu virða slíkar
ákvarðanir, og því tel ég fullveldi
Islands óskert.
Nato
hefur
Einn af fyrstu ráðgjöfum Adolfs
Hitlers í hervísindum var Karl
Haushofer, prófessor í geopolitik.
Hann sagði þau frægu orð, að hver
sem réði Islandi, héldi á skamm-
byssu, sem stöðugt væri miðað á
England, Bandaríkin og Kanada.
Þessi orð eiga að verulegu leyti við
enn. Hefjist ófriður í
Vestur-Evrópu, verða Vestur-
heimsmenn að koma til hjálpar.
Nú fer mikið lið í lofti, en siglingar
verða engu að síður lífsnauðsyn-
vonir, sem við það
uppfyllt þær
■