Morgunblaðið - 04.04.1979, Qupperneq 13

friðurí 30 ár
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 4. APRÍL 1979
45
Sighvatur Björgvinsson, alþm.:
ekki ógn af neinu ríki eða ríkjabandalagi,
og Atlantshafsbandalagsríkin gátu verið
nokkuð óttalaus varðandi öryggi sitt.
Hernaðarlegir yfirburðir NATO-ríkjanna
voru svo miklir í upphafi, að ef árásar-
stríð hefði vakað fyrir þeim, hefði verið í
það minnsta líklegt, að þeir yfirburðir
hefðu getað nægt til algers sigurs yfir
Sovétríkjunum og bandamönnum þeirra,
en eins og kunnugt er, var það ekki
árásarstefna, sem var forsenda Atlants-
hafsbandalagsins, heldur sameiginlegir
varnarhagsmunir, og þessir hernaðarlegu
yfirburðir gerðu það að verkum, eins og
ég sagði áðan, að ekkert ríki og ekkert
ríkjabandalag gat á þeim tíma ógnað
öryggi ríkja Atlantshafsbandalagsins.
í öðru lagi var þáð líka ljóst á þessari
tíð og þá einkum og sér í lagi vegna
mikilla yfirburða Bandaríkjanna einnig á
því sviði, að efnahagslega báru ríki
Atlantshafsbandalagsins höfuð og herðar
yfir aðrar ríkjasamsteypur og það jafnvel
þó Evrópulöndin, sem aðild áttu að
NATO, væru í rústum eftir síðari heims-
styrjöldina. Þessir efnahagslegu yfir-
burðir yfir önnur ríki og ríkjabandalög
voru yfirgnæfandi, og þarf ekki annað á
að líta heldur en t.d. stöðu iðnaðar í
Hernaðar
styrkur
Öllum er nú ljóst orðið, að þeir hernað-
arlegu yfirburðir, sem ríki Atlantshafs-
bandalagsins nutu fyrir 10 árum, eru ekki
lengur fyrir hendi. I það minnsta er
óhætt að fullyrða, að herstyrkur sumra
annarra ríkja og ríkjahópa sé orðinn
svipaður og herstyrkur NATO-ríkjanna
eða jafnvel meiri. Það, sem menn nú velta
fyrir sér, er ekki, hversu miklir hernaðar-
legir yfirburðir NATO-ríkjanna séu um-
fram önnur ríki og ríkjasambönd, heldur
hitt, hvort herstyrkur Atlantshafsbanda-
lagsríkjanna nægi til þess að tryggja
öryggi þeirra í því jafnvægi óttans, sem
við höfum lifað í.
Efnahagslegur
styrkur
Miklar breytingar hafa einnig orðið á
Og í þriðja lagi kemur svo það, sem
sumir hafa nefnt siðferðilega skipbrot
hins vestræna heims.
Siðferðilegur
styrkur
Um það bil sem Atlantshafsbandalagið
var stofnað, litu þjóðir hins vestræna
heims á sig sem fulltrúa hins góða í
heiminum í harðri baráttu við fulltrúa
hins illa. Hersveitir þeirra voru líkt
brynjaðir riddarar í hvítum herklæðum
með skínandi sverð í heilagri krossferð
gegn myrkraöflunum sjálfum og útsend-
urum þeirra. Allur heimurinn skiptist í
gott og vont, svart og hvítt. Þessi
heimsmynd hefur nú hrunið. I Víetnam
hvarf skinið af vopnunum og hvítan af
herklæðunum, og þeir atburðir urðu slík
eldskírn fyrir bandarísku þjóðina, að
áhrifa þeirra mun lengi gæta.
Watergate og verðbólga, spilling og
atvinnuleysi, kreppa, eiturlyfjaalda, af-
A tlantshafsbanda-
lagið er mikilvœgara fgrir
NATO-löndum borið saman við stöðu
iðnaðar í öðrum ríkjum heims á þessum
tíma, menntunarstig o.fl. o.fl.
I þriðja lagi má síðan nefna það, að ríki
Atlantshafsbandalagsins, a.m.k. þau, sem
ferðinni réðu á fyrstu árum bandalagsins,
voru þau hin sömu og borið höfðu sigur af
hólmi í síðari heimsstyrjöldinni. Styrj-
aldir kalla gjarnan fram, að minnsta
kosti hjá sigurvegurunum, mikla þjóðern-
isvitund og þjóðernisstolt. íbúum þessara
landa þótti svo sem þeirra þjóðskipulag
hefði borið yfirhöndina í mikilli orrahríð.
Hið góða hafði unnið sigur á hinu illa, og
sigurvegararnir voru fulltrúar hins góða í
heiminum. Hvað siðferðislegan styrk
aðildarríkja NATO snerti, var hann því á
þessum tímum mjög mikill, þ.e.a.s. í
vitund íbúanna sjálfra, hvort sem það
mat hefur nú verið raunhæft eða ekki. En
talsverður styrkur er í því einu fólginn,
að telja sig sterkan vera.
Þannig var sem sé ástandið á fyrstu
árum NATO. Yfirburðir þess í styrkleika
umfram önnur ríki og ríkjasamsteypur
voru algerir, hvort'heldur rætt var um
hernaðarlegan styrk, efnahagsiegan
styrk eða jafnvel það, sem ég hef nefnt
hér siðferðilegan styrk og mætti þó e.t.v.
kalla öðru og betra nafni, en í því er
Island
nú
enáður
enginn dómur felldur um siðferðilegt
ástand á þessum tíma, heldur aðeins um
viðhorf þegnanna til síns eigin ágætis. En
allt er breytingum undirorpið, og í tíð
Atlantshafsbandalagsins hefur þetta;
þessi atriði, sem ég hef hér nefnt; einnig
tekið breytingum.
efnahagssviðinu. Áður fyrr fór það gjarn-
an saman, að í þeim ríkjum, þar sem
iðnvæðing var á háu stigi og menntun
góð, var einnig auður í garði. Iðnvæðing,
þekking, menntun og ríkidæmi sátu þar í
einingu andans. En á síðustu árum hafa
orðið miklar breytingar hér á. Það gefur
ekki lengur auga leið, að ríki, þar sem
menntun er á háu stigi og iðnvæðing, sé
jafnframt auðugt. Auðugustu ríki heims
nú um stundir eru t.d. sum þau ríki, sem
framleiða og flytja út olíu og selja til
iðnaðarlandanna. Flest eða öll þessi ríki
eru í hópi hinna svokölluðu þróunarlanda,
og nú er sú staða því upp komin, að sum
ríkin, þar sem menntun og iðnvæðing er á
lágu stigi og allt þjóðlíf með miðaldabrag,
eru ríku samfélögin í heiminum, en þau
þjóðriki, þar sem menntun er á háu stigi,
menning blómstrar og iðnvæðingin
stendur á gömlum merg, berjast í bökk-
um. Þetta hlýtur að sjálfsögðu að hafa
haft talsverð áhrif á valdastöðuna í
heiminum, valdahlutföll hljóta að hafa
færzt til með þessari breytingu, og það
hafa þau gert. Þróunarríki, þar sem ólæsi
er á háu stigi, iðnvæðing á frumstigi og
lífshættir næsta villimannlegir, halda nú
örlögum hins vestræna heims í höndum
brota- og glæpafaraldur, — vestrænu
samfélögin og ríkisstjórnir þeirra hafa
staðið uppi ráðþrota gagnvart slíkri
óáran. Smátt og smátt fóru því viðhorfin
að breytast. Þjóðernisvitundin heita
kulnaði, menn hættu að skipa heiminum í
annars vegar hvítar herbúðir og hins
vegar svartar herbúðir. Allt varð bara
misjafnlega grátt. I þessum orðum er
enginn dómur fólginn um, að þessi
niðurstaða sé rétt, og að ástandið hafi
verið eitthvað betra áður. Hér ér aðeins
bent á staðreyndir um viðhorfsbreytingu
hjá almenningi í hinum vestrænu ríkjum,
sem auðvitað hefur haft sín áhrif á það,
sem hér hefur verið kallaður Siðferðileg-
ur styrkur þessara þjóða.
Þannig er nú umhorfs í heiminum. Og
við þessi sannindi verðum við að horfast í
augu. Styrkur okkar, sem búum í hinum
vestræna heimi, bæði hið innra og sam-
anborið við aðra, er ekki lengur sá sami
og hann var. Yfirburðir okkar eru ekki