Morgunblaðið - 04.04.1979, Blaðsíða 7

friðurí 30 ár
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 4. APRÍL 1979
39
gamalkunna kjarna. Kafbátar
beggja aðila með kjarnorkuvopn í
flugskeytum sigla um sundin
beggja vegna landsins. Án íslands
yrði erfitt fyrir NATO að styrkja
varnir Norður-Noregs og skýrir
það viðkvæman áhuga Norðmanna
á öryggismálum Islendinga.
Allt þetta til samans og fleira
veldur því, að bæði bandalögin
halda uppi miklu eftirliti um
norðanvert Atlantshaf til að vita
sem gerst, hvað hinn aðilinn að-
hefst. Meginhlutverk varnarliðsins
á íslandi er slíkt eftirlit, en varnir
íslands felast í sameiginlegu
varnarkerfi og miklum flutning-
um, ef til vandræða horfir. Vegna
hins fullkomna eftirlits (m.a. í
gervihnöttum) kemur hvorugur
hinum á óvart, heldur verður
einhver tími til stefnu, ef annar
hvor hugsar til hreyfings.
— Er hugmyndin um hlutlaust
ísland raunhæf?
Sagt hefur verið með sönnu, að
listin að vera hlutlaus felist í því,
að vera á réttum stað á jarðkringl-
unni.
Frá þessu sjónarmiði er Island
ekki á réttum stað, heldur í alfara-
leið.
— Ýmsir hafa varpað því
fram, að hægt sé að friðlýsa
Norður-Atlantshafið.
Já, þessi hugdetta, sem Jónas
Árnason varð fyrír úti í New York
fyrir nokkrum árum, virðist nú
vera kjarni í utanríkisstefnu
Alþýðubandalagsins. Hún er því
miður óraunhæf með öllu.
Hafið þekur % hluta allrar
jarðarinnar, og hafa verið gerðar
margar tilraunir til afvopnunar og
friðlýsingar þess. Það hefur aðeins
einu sinni tekist, en hið friðlýsta
svæði eru vötnin miklu milli
Bandaríkjanna og Kanada. Aðrar
tilraunir hafa mistekist. Má nefna
tilraunir til að friða Svartahaf og
nú síðast Indlandshaf. Hugmyndir
um Indlandshaf kveiktu
ímyndunarafl og góðvilja Jónasar,
en því miður hefur ekki tekist að
friða Indlandshafið, þrátt fyrir
óskir margra heimamanna.
Síðustu daga streyma þangað
flotadeildir Bandaríkja og Sovét-
ríkja út af óróleika í íran og við
Persaflóa. Hvað má þá segja um
Norður-Atlantshaf?
Það er hægt að friða leikvöll
fyrir börnin, en það er erfitt að
friða Miklubrautina fyrir þau.
Sömu samlíkingu má beita um
líkur á, að friðlýsing
Norður-Atlantshafs sé hugsanleg í
fyrirsjáanlegri framtíð.
— Hefur dregið úr þrýstingi
Sovétríkjanna á Norður-Atlants-
hafi?
Nei, uppbygging sovéska flotans,
sem fyrst og fremst er ætlað að
sýna fánann um alla jörðina, sýna
mátt og auka pólitísk áhrif Sovét-
ríkjanna, fer stöðugt vaxandi.
Mestur hluti þessa flota hefur
heimahöfn í Murmansk og áhrif
hans eru mest á Norður-Atlants-
hafi, sem er mikilvægasta haf-
svæði jarðar vegna þéttbýlis og
iðnaðar við hafið og mikilla
siglinga um það.
Þessa daga, meðan minnst er 30
ára afmælis NATO á ýmsan hátt,
eru að hefjast voræfingar sovéska
flotans á Norður-Atlantshafi. I
þeim taka þátt mörg ný skip af
ýmsum gerðum, þar á meðal flug-
vélamóðurskipið Minsk. Miklar
hreyfingar skipa og flugvéla hafa
verið og verða á næstunni frá
Noregsströndum, milli Islands og
Færeyja og suður fyrir land, og
víðar um hafið.
Æfingunum er ekki stefnt gegn
íslandi eða öðru nágrannalandi, að
því er skipan þeirra snertir. En
þeir gætu reist heila stórborg fyrir
kostnaðinn af öllum þessum flota-
búnaði, mannaafla, útgerð og
flugi. Hvers vegna eru þeir að
þessu suður um allt haf? — HBL.
betta átti „þarfasti þjónninn“ eftir — að verða farartæki brezkra hermanna. Myndin er frá Imperial War Museum, og hefur áreiðanlega
þótt hinn merkasti safngripur, því að kostulegar sögur fóru af samgönguháttum brezka hersins í stríðinu og þótti hann ekki deyja
ráðalaus þótt ekki væru hraðskreið farartæki við hendina.
Sagan hefði
orðið önnur
í tilefni af 30 ára afmæli Atlantshafsbandalagsins
hafði Morgunblaðið viðtal við Tómas Árnason fjármála-
ráðherra og fer það hér á eftir.
— Ilver er afstaða þín til
Atlantshafshandalagsins?
— Ég hafði þá ánægju að vera
fulltrúi þingflokks Framsóknar-
flokksins í þingmannasamtökum
Norður-Atlantshafsbandalagsins
eða Norður-Atlantshafsríkjanna á
seinasta kjörtímabili og kynntist
þess vegna ýmsum viðhorfum
manna til þeirra sameiginlegu
málefna, sem bandalagið fjallar
um. Ég álít, að það hafi verið mjög
fróðlegt og nytsamlegt að kynnast
þessum störfum og kynnast við-
horfum ýmissa leiðtoga, bæði vest-
an hafs og austan. Á þessum
þingum komu oft þjóðarleiðtogar
og fluttu erindi og lögðu ýmislegt
til mála. Þeim var það sameigin-
legt, og þeirri skoðun er ég sam-
mála, að ein af þýðingarmestu
forsendum öryggis fyrir V-Evrópu
og Norður-Ameríku sé, að þessar
þjóðir hafi samvinnu og haldi
saman. Það er í raun og veru
kjarni málsins.
Síðan Norður-Atlantshafs-
bandalagið var stofnað á dimmum
dögum kalda stríðsins hefur verið
friður í Evrópu og N-Ameríku. Og
á sama tíma hefur Evrópa sérstak-
lega endurheimt sinn fyrri styrk
efnahagslega. Og það hafa orðið
meiri framfarir og meiri velmeg-
un, heldur en nokkru sinni fyrr í
sögu V-Evrópu.
Það hefur einnig orðið framför,
þrátt fyrir allt, á samskiptum
austurs og vesturs. í staðinn fyrir
að láta hnefaréttinn ráða eins og
gerðist í Tékkóslóvakíu 1948, tala
menn nú saman og reyna að leysa
vandamálin með samningum, þó
að það gangi nú allt saman hægt.
En eigi að síður hefur það tekizt,
síðan N-Atlantshafsbandalagið
var stofnað, að halda friði með
samningum í staðinn fyrir að láta
vopnin ráða, þannig að það mætti
Tómas Árnason
segja, að samningar hafi tekið við
af fyrri árekstrum. Og andrúms-
loft kalda stríðsins og skilnings-
leysi hefur hopað fyrir vaxandi og
meiri nauðsyn þess að friður hald-
ist, því að starfsemi N-Atlants-
hafsbandalagsins stefnir að því að
tryggja frið í Evrópu. Það er
markmiðið og það hefur tekizt á
þeim tíma, sem bandalagið hefur
starfað.
Ég er sannfærður um það, að
saga seinustu 30 ára og þar með
okkar pólitíska framtíð hér í
V-Evrópu og N-Ameríku, hefði
orðið önnur og framtíðin væri
e.t.v. önnur, ef N-Atlantshafs-
bandalagið hefði ekki komið til. Ég
tel, að það sé ein af merkustu
stofnunum, sem Vesturlandaþjóðir
og N-Ameríkuþjóðir hafa stofnsett
á öllum öldum. Sumir hafa tekið
svo djúpt í árinni, eins og t.d.
Truman og Chruchill, að segja, að
heimsstyrjaldirnar, bæði fyrri og
seinni, hefðu aldrei orðið, ef stofn-
un á borð við N-Atlantshafsbanda-
ef
Nato
hefði
ekki
komið
til
lagið hefði verið til. Ég held að það
sé nokkuð til í þessu.
— Nú hafa verið uppi skiptar
skoðanir um það í Framsóknar-
flokknum. hvernig staðið skuli að
öryggismálum íslendinga. Hvað
viltu segja um það?
— Ég vildi segja um Framsókn-
arflokkinn og N-Atlantshafs-
bandalagið, að Framsóknarflokk-
urinn hefur alla tíð verið fylgjandi
þátttöku íslendinga í N-Atlants-
hafsbandalaginu og er fylgjandi
vestrænni samvinnu, telur það
líklegustu leiðina til að tryggja
öryggi íslendinga. Hins vegar hafa
verið skiptar skoðanir um það í
Framsóknrflokknum, hvort það
ætti að vera her á Islandi. Eins og
er tekur Framsóknarflokkurinn
þátt í ríkisstjórn, sem telur ekki
ástæðu til að gera breytingar á
þessu eins og málin standa nú. Og
ég álít, að þessi málefni séu
vandasöm fyrir íslendinga, mjög
vandasöm. Og við þurfum að vinna
okkur út úr þeim í samvinnu við
vestrænar þjóðir. Það er mín
skoðun.
— Hvað viltu segja um gildi
hlutleysisyfirlýsingar?
— Ég er ákaflega ánægður með
það, hvað Evrópa og N-Ameríka
hafa þrifizt vel bak við skjöld og
öryggi N-Atlantshafsbandalagins.
Nú eru öll ríki bandalagsins lýð-
ræðisríki og þar fara alls staðar
fram frjálsar kosningar, enda er
lýðræðið einn af hornsteinum
bandalagsins. Ég álít, að hlutleys-
ið eða gildi hlutleysis þjóða hafi í
raun og veru horfið með tilkomu
seinni heimsstyrjaldarinnar. Þá
kom það í ljós, að stórveldin virða í
engu hlutleysi smáríkja og ég er
þeirrar skoðunr, að það væri frá-
leitt fyrir okkur Islendinga að
taka upp hlutleysistefnu eins og
málum er háttað í nýjum,
gjörbreyttum heimi. Fyrir seinni
heimsstyrjöldina verndaði fjar-
lægðin okkur, við höfum vernd af
fjarlægðinni og stórveldin höfðu
ekki áhuga á Islandi, legu og
hernaðarlegri þýðingu íslands. Nú
er þessu allt öðru vísi farið. Með
gjörbreyttri tækni og samgöngum
hefur Island mjög mikla þýðingu í
augum stórveldanna og þegar af
þeirri ástæðu tel ég að hlutleysi
komi ekki til greina eins og sakir
standa.
— Ýmsir, þ.á m. Jónas Árna-
son. hafa varpað fram hugmynd-
inni um friðlýsingu Atlantshafs-
ins. Hver er þín skoðun á þvf?
— Um friðlýsingu Atlantshafs-
ins vil ég aðeins segja það, að ég
álít að það séu ekki raunverulegar
hugmyndir, sem þar koma fram.
Ég held að það yrði aldrei nema á
pappírnum af sömu ástæðum sem
ég greindi frá um hlutleysið. Og
þess vegna álít ég, að Islendingar
eigi að vera áfram aðilar að
N-Atlantshafsbandalaginu og
vestrænni samvinnu. Það tryggir
þeirra öryggi og tilveru sem
frjálsrar þjóðar. — H.Bl.