Morgunblaðið - 04.04.1979, Qupperneq 29

friðurí 30 ár
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 4. APRÍL 1979
61

ii
„Stórskotaliðsæfing** í Barnaskólaportinu. Mörgum þóttu þessar
vígvélar fornfálegar og höfðu á orði, að þessar fallbyssur hlytu að
vera úr fyrra stríði, ef þá ekki úr Búastríðinu. Myndin er tekin
Skömmu eftir hernámið 1940. (Ljósm. Svavar Hjaltested.)
varnarvandamál okkar í stórátök-
um austurs og vesturs leystust
ekki með því að vera utan NATO,
síður en svo.
— Mikil áherzla var lögð á
sérstöðu íslands sem vopnlausrar
smáþjóðar við stofnun NATO.
Þegar horft er til þeirra skilyrða,
sem sett voru fyrir aðiid okkar,
vaknar sú spurning, hvað hafi
breytzt á næstu tveimur árum,
sem olli því, að varnarsamningur-
inn var gerður við Bandaríkin
1951?
— Þetta verður ekki skýrt öðru
vísi en svo, að mönnum þótti
látlaust syrta í álinn og ástandið
orðið þannig með Kóreustyrjöld
geisandi og sífellt harðnandi og
aðrar magnaðar viðsjár, að nauð-
syn bæri til að hafa einhverjar
varnir á landinu. Styrjaldarástand
væri sem sé ríkjandi.
— Hvernig gekk að ná sam-
stöðu milli og í lýðræðisflokkun-
um um aðild að NATO?
— Það er sönnu næst, að þáver-
andi stjórnarflokkar þrír höfðu
m. umdeildum ákvörðunum, að lifa
í heimi, sem undirlagður er brjál-
uðu vígbúnaðarkapphlaupi og þar
sem styrjaldir eru háðar út og
suður ein af annarri.
— Ilvað er þér minnisstæðast í
sambandi við för þína til Banda-
rikjanna 1949?
— Mér er ekki neitt sérstakt
atvik minnisstæðara en önnur.
Eftir á finnst mér það kannski
sérkennilegt að hafa komið til
Bandaríkjanna í fyrsta sinn á
hraðferð af þessu tagi án þess að
geta litið í kringum mig, vegna
þess hve erindið var brýnt og
hugurinn við það bundinn.
— Þegar horft er til ástands-
ins í dag og í ljósi þess, sem gerzt
hefur síðan 1949, telurðu þá að
ákvörðunin um að gerast stofn-
aðiii að NATO hafi verið rétt?
— Erfitt er að ætla á það, hvað
skeð hefði hér á íslandi þessi 30 ár,
ef við hefðum hafnað aðild að
NATO. Ég tel, að við höfum farið
rétt að og hyggilega að ganga í
NATO. Mér þykir líklegt, að hefð-
um við skorizt úr leik, hefðum við
orðið í vaxandi mæli bitbein aust-
Eðli-
legt að
vera með
NATO
allir lýst yfir samstöðu sinni með
Vesturlöndum í átökum þeim, sem
komin voru til, og vilja til sam-
starfs í einhverju formi um örygg;
ismál, áður en NATO-hugmyndin
komst á framkvæmdastig. Það
gekk ekki illa að ná samstöðu
þessara flokka um það, hvaða
sérstöðu ísland yrði að hafa innan
NATO til þess að þátttaka gæti
komið til greina.
Ég veit ekki til hlítar hvað
gerðist innan hinna flokkanna. En
innan okkar flokks voru æði marg-
ir, sem ekki felldu sig við að fara í
hernaðarbandalag, þó varnar-
bandalag væri. Og sumum fannst
ekki nógu vel gengið frá fyrirvör-
um okkar. Þannig var það og er
enn í okkar flokki, að ágreiningur
er um varnarmálin.
Þessi öryggismál hafa því miður
ætíð valdið miklum pólitískum
agreiningi og truflað margvíslega
eðlilegt stjórnmálasamstarf, t.d.,
en það er víst ekki bara á íslandi,
sem það veldur vandkvæðum, þ.á
urs og vesturs, hér geisað látlaust
taugastríð og þrýstingur að utan
mikill frá báðum hliðum, lítt
þolandi, og við fengið okkur full-
reynd. Það hefði sem sé engan
vanda leyst að vera utan við, þvert
á móti aukið hann, aö mínu áliti.
Hér er núningsflötur austurs og
vesturs, einn af mörgum. Það er
vandasamt að búa á slíkum fleti.
En við ætlum okkur ekki að
yfirgefa hólmann okkar samt. Hér
ætlum við að vera og yfirstíga öll
vandkvæði. Þetta var mér raunar
allt ríkt í huga, þegar ég stóð á
sínum tíma frammi fyrir því að
velja: NATO eða ekki NATO. Og
þróunin hefur því miður ekki orðið
þannig. Spennan helzt enn, víg-
búnaður hefur ekki minnkað og
Sameinuðu þjóðirnar ekki fengið
afl til að afstýra ofbeldi, þótt þær
hafi margt stórvel gert.
Styrjöld hefur þó ekki brotizt út
á NATO-svæðinu enn. Það sama
verður því miður ekki sagt um
aðra heimshluta. — HBl
Mikilvægi
NATO mun
enn aukast
Guðmundur H. Garðarsson hefur verið formaður I
Samtaka um vestræna samvinnu undanfarin fjögur
ár, og átti Morgunblaðið eftirfarandi viðtal við hann
um tilgang samtakanna og starfsemi þeirra:
— Telur þú að Atlantshafs-
bandalagið hafi skilað hlut-
verki sínu?
— Óþarft er að fara mörgum
orðum um það, að Atlantshafs-
bandalaginu hefur tekizt að
tryggja það, sem til var ætlazt
með stofnun þess 4. apríl 1949,
frið á yfirráðasvæði bandalags-
ríkjanna og frelsi og sjálfstæði
þessara ríkja. Þá var það ekki
síður mikilvægt að stöðva út-
þenslu Sovétríkjanna í Evrópu.
— Ilvað viltu segja um af-
stöðu íslendinga til handalags-
ins?
— Frá því að þingmenn
þriggja lýðræðisflokka, Alþýðu-
flokksins, Framsóknarflokksins
og Sjálfstæðisflokksins, greiddu
því atkvæði á Alþingi Islendinga
30. marz 1949 að ísland gerðist
stofnaðili að Atlantshafsbanda-
laginu hafa tólf sinnum farið
fram kosningar til Alþingis. í
hverjum kosningum hefur sam-
anlagt fylgi þessara flokka verið
75—80% greiddra atkvæða. Af-
staða þessara þriggja flokka til
samstarfs við vestrænar þjóðir í
félags-, menningar-, viðskipta-
og öryggismálum hefur ráðið
úrslitum um öruggt fylgi þeirra.
Sannar það meðal annars að
yfirgnæfandi meirihluti þjóðar-
innar iítur á það sem þjóðlega
stefnu að miðað við ríkjandi
aðstæður í heimsmálum tryggi
Islendingar frelsi sitt og sjálf-
stæði með þátttöku í varnar-
bandalagi vestrænna þjóða.
— Þú ert formaður Samtaka
vestrænnar samvinnu. And-
stæðingar aðildar íslands að
NATO segja stundum að félags-
menn SVS og aðrir fylgismenn
NATO séu kaldastriðsmenn.
segir
Guðmundur
H. Garðars-
son
formaður
Samtaka
um
vestrœna
samvinnu

05beldishótanir kommúnísta í framkvæmd:
[Trylltiir skríll ræöst á Alþingi
Kylfubúnum kommúBÍstum dreift PrjÓlknSt komnHHlÍStu
veldur limlestingum
Þannig leit forsíða Morgunblaðsins út daginn eftir grjótbardag-
ann á Austurvelli 30. marz 1949.
m vilji viðhalda spennu milli
austurs og vesturs?
— Mér finnst sá áróður bæði
broslegur og barnalegur. Við,
sem erum í umræddum félags-
skap, erum friðarsinnar. Það er
ekki þetta fólk, sem fer með
háreysti og yfirlæti um götur
borgarinnar og gerir hróp að
friðsömum borgurum vegna
skoðana þeirra. Við erum á móti
ofbeldi og manndrápum, hvort
sem þau eiga sér stað í nafni
þjóðfrelsis eða með öðrum
hætti.
Þá mætti benda á það, að
ítalskir kommúnistar, sem til
þessa hafa verið á móti aðild
Italíu að NATO, munu hafa í
hyggju að samþykkja ályktun á
flokksþingi í þessum mánuði,
þar sem lýst er yfir eindregnu
fylgi við þá stefnu að Italía skuli
vera í bandalaginu. Ástæðan
fyrir þessari breyttu afstöðu
þeirra er sú, að þeir telja friðinn
í Evrópu og æskilegt valdajafn-
vægi bezt tryggt með þessum
hætti. Varla flokka svokallaðir
róttæklingar á íslandi ítalska
kommúnista undir kaldastríðs-
menn.
— Ilvað um framtíðina?
— Breytt tækni á öllum svið-
um og fyrirsjáanlega mikil
mannfjölgun í heiminum krefst
aukinna og nánari samskipta
milli þjóða heims, ef friður á að
haldast. Þýðing bandalaga ríkja
á sviði félags-, menningar-, við-
skipta-, öryggis- og varnarmála
mun aukast en ekki minnka.
Einangrun, afskiptaleysi eða
hlutleysi elur á tortryggni og
býður hættunni heim.
Mikilvægi Atlantshafsbanda-
lagsins mun aukast, ekki ein-
göngu sem varnar- og öryggis-
bandalags, heldur sem alhliða
samstarfsvettvangs þessara
- HBL.