Morgunblaðið - 07.04.1979, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 7. APRIL 1979
19
Frá ráðstefnunni um manninn og umhverfið, sem Líf og land gekkst fyrir á
Kjarvalsstöðum.
Á komandi árum, fram til síðari
heimsstyrjaldarinnar, er mikið
byggt hér í Reykjavík og rísa þá
flest þau hús, sem mestan svip
hafa sett á borgina, og gera enn.
Heimsstyrjöldin síðari klippir á
námsferil margra og næsti
straumur arkitekta er því á árun-
um rétt eftir stríð, þegar menn
komust aftur utan til að ljúka
námi. Á næstu áratugum eða fram
til 1960 bætist við einn og einn
maður, en holskefla skellur yfir á
áratugnum 1960—70 og hefur ekki
linnt síðan. En hver eru sporin?
Þau eru hvorki augljós né sam-
stæð. Arkitektar hafa þurft og
þurfa enn að sækja alla sína
menntun erlendis. Á fyrstu ára-
tugunum eða allar götur til 1955 er
danski hópurinn stærstur, en aðrir
dreifðust nú á enn fleiri lönd. Það
gefur auga leið, að áhrif frá þeim
löndum og skólum, sem menn
námu við voru sterk. Þessir seinni
hópar þekktu lítið til byggingar-
hefðar landsmanna, enda engin
kennsla né bækur til um það efni.
Hefur því tekið nokkurn tíma fyrir
flesta „að koma heim“ þótt þeir
störfuðu hér.
Stökkið er stórt úr timbri, torfi
og bárujárni yfir í steinsteypuna.
En það er ekki bara efniviðurinn
sem breytist. Þegar Evrópulöndin
þurftu að byggja upp heilu borg-
irnar á svipstundu eftir stríðið,
urðu til hin miklu blokkahverfi
íbúða, sem hafa því miður áhrif á
íbúðarhverfi tugum ára síðar.
Og síðar sagði hann: Land okkar
er nakið og viðkvæmt. Allt sem
hróflað er við er áberandi. Smá-
hýsi inni í óbyggðum getur verið
sem graftarbóla á fögru andliti, ef
ekki er tekið tillit til forma lands-
ins og lita. Tækniþróunin er ör, og
mikil mannvirki rísa í náinni
framtíð. Við getum eyðilagt landið
og náttúru þess á örskömmum
tíma, ef aðgát er ekki höfð.
# Engin kynslóð
jafn blekkt
Magnús Bjarnfreðsson
blaðamaður talaði um staðlað líf.
Hann sagði m.a.:
Fjölskyldan er næst minnsta
eining þjóðfélagsins. Einstakling-
urinn hin smæsta. Hvernig er þá
með einstaklinginn sjálfan á þess-
ari öld uppreisna og rótleysis? Er
krossuðu sig. Síðast héldu galla-
buxurnar innreið sína og halda
enn velli. Allt varð vont og vit-
laust, sem áður voru sjálfsagðir
hlutir. Datt ykkur aldrei í hug,
þegar síðlubbarnir ykkar hristu
faxið framan í ykkur, að þeir væru
í rauninni ófrjálsari þrælar þjóð-
skipulagsins en þið sjálf? Datt
ykkur aldrei í hug að hárlubbinn
væri í raun staðlað fyrirbæri á
vegum þeirra, sem græddu ótalda
milljarða á þeirri byltingu, sem
fór einsog eldur í sinu um löndin?
Datt ykkur aldrei í hug, þegar
unglingar gerðu gys að þeim jafn-
öldrum sínum, sem héldu í eitt-
hvað af fyrri siðum og hefðum í
útliti og klæðaburði og töldu þá
þræla vana og foreldra, að bak við
hverja háðsglósu stæði auglýs-
ingavél þeirra, sem rökuðu saman
peningum á frelsinu? Að þeir, sem
þoldu glósurnar og undir niðri
kannski hötuðu foreldra sína fyrir
bragðið, væru þeir einu í hópnum,
sem höfðu þó þrátt fyrir allt kjark
vill diskódans á meðan land brenn-
ur undir fótum írana og Víetnama
í þriðja sinn á skömmum tíma. Og
fjölmiðlarnir eru orðnir svo þróað-
ir, að þeir vilja heldur sinna
tískunni og elta hana en móta
hana. Við erum því, fyrir tilverkn-
að fjölmiðla, innilokuð í tilfinn-
ingavafstri og skoðanaspili, sem
annars vegar mótast af vilja ein-
hvers hluta hinna nýfullorðnu
landsmanna, og hins vegar af þeim
túbumat í fréttum og upplýsing-
um, sem engilsaxar fyrst og
fremst matreiða ofan í okkur og
við tökum fyrir guðs orð á hverj-
um degi.
íslenzkir fjölmiðlar eiga mikla
sögu um viðleitni allt frá 18. öld til
vorra daga. Og kannski er saga
fjölmiðla aldrei annað og meira en
saga um viðleitni. Það verður þó
að segja, að ákjósanlegra hefði
verið að þeir stæðu fastar gegn
frægðarfólkinu, eða því fólki öllu
heldur sem sækir um að láta geta
verka sinna og óverka, og létu
ræða um fjölskylduna í íslenzku
nútímasamfélagi. Þau atriði, sem
ég hef nefnt hér benda til þess að
þetta tvennt eigi ekki að öllu leyti
vel saman. Ef skyggnst er inn í
framtíðina, bendir fátt til þess að
vegur fjölskyldunnar fari vaxandi.
Umönnun og uppeldi í bernsku,
félagsmótun og fræðsla æskufólks,
starfsvettvangur fullorðinna, at-
hvarf aldraðra; Á öllum þessum
sviðum er fjölskyldan á undan-
haldi eða í uppgjöf. Þessi sannindi
verða æ fleirum ljós og þeir sem
skynja þessa þróun vilja sumir
hverjir grípa til róttækra ráða til
bjargar fjölskyldunni. En mér
virðist að þeir geri sér ekki ætíð
ljóst, að í þessum efnum dugir ekki
að reyna að feta aftur á bak í eigin
slóð. Nútímafólk með áhyggjur af
örlögum fjölskyldunnar þarf að
skilgreina betur en hingað til
hefur verið gert verðmæti, sem
þarf að bjarga. Er það fjölskyldan
sem slík eða eru það þau verkefni
sem hún hefur sinnt? Sjálfur
talaði um áhrif skipulags á sáíar-
líf. Hann sagði m.a.:
Bregðum nú upp skyndimynd af
þjóðlífi í dag. Eitt af því sem
truflar mörg álitamálin um þessar
mundir er óðagotið. Það er engu
líkara en að þjóðin sé komin í
stjórnlausa kappsiglingu yfir
reginhaf tímans og hraðinn hrað-
ans vegna sé aðalmarkmiðið. Var
ekki nóg að ná sjálfstæði frá
dönum, byggja svo upp atvinnulíf,
efla menntun, útrýma fátækt og
stofna lýðveldi 1944? Þurfum við
að sleppa okkur lausum í veislum
eftirstríðsáranna, taka taumhald-
ið af óðagotinu og láta það flakka
út í þjóðlífið? Var rétt að h.eypa
óðagotinu út í verðlagsþróunina og
fjárfestingamálin? Eða launakröf-
ur, kjarabaráttu og mannvirkja-
gerð? Er það sem mér sýnist, að
óðagotið sé komið alla leið inn á
Alþingi íslendinga á síðustu tím-
um?
En snúum okkur að sálarlífi
einstaklingsins um stund og renn-
um augum yfir skipulag og áhrif
kerfis á mannlífið. Pólitískar
stefnur fela í sér ákveðnar hugs-
anaveilur, illa rökstuddar fullyrð-
ingar, óskhyggju og trú, sem tekur
stundum á sig mynd átrúnaðar.
Þjóðfélagskerfin eru oft ógnandi
við sjálfstæða hugsun og sannfær-
ingarkraft einstaklinganna.
Skipulag verður ekki langlíft nema
mannsandinn láti beisla sig til
ákveðinnar hlýðni og undirgefni.
Hér er töluverð hætta fólgin. Allir
eru börn síns tíma, og það gætu
komið vanþrif í dómgreind ein-
staklingsins, ef hver ný kynslóð
leyfir sér að fórna smá skammti af
sjálfstæðri hugsun á móti hverjum
nýjum áfanga í tækniþróun sem
stefnir að óskeikulleika tölvunnar.
1984 er ekki ýkja langt undan.
Bókartitillinn 1984 og hrollvekjan
sem þar birtist átti að sjálfsögðu
að vera víti til varnaðar, og jafnvel
hér á landi gat verið ástæða til
slíkrar áminningar þó að fjar-
stæðukennt kunni að virðast.
# Að gera hvern
og einn hæfan til
að standa á
eigin fótum
Inga Jóna Þórðardóttir
viðskiptafræðingur talaði um
menntunarmál í brennidepli. Hún
Þorvaldur S. Þorvaldsson
Magnús BjarnfreÖs8on
IndriAi G. Þorsteinsson
Þorbjörn Broddason
Brynjólfur Ingvarsson
Inga Jóna ÞórAardóttir
hann ekki sjálfráður gerða sinna;
er hann ekki laus úr viðjum
aldalangra hefða og fordóma? Að
sumu leyti, jú, að því leyti sem
hann fellur inn í hið staðlaða frelsi
nútímans. En skyldi allt það, sem
einstaklingnum finnst vera frelsi
hans til hegðunar og athafna vera
hið sanna frelsi hins frjálsa huga?
Getur verið að frelsi hans sé
tilbúið, að jafnvel frelsi hans til
þess að berjast gegn ríkjandi
ástandi þjóðfélagsins sé að ein-
hverju leyti tilbúið af þeim, sem
hann vill berjast gegn, og jafnvel í
þeirra þágu?
Leyfið mér að taka dæmi, sem
við öll þekkjum. Fyrir allmörgum
árum gerði æska heimsins upp-
reisn. Hún gerði uppreisn gegn
ríkjandi hefðum í útliti, klæða-
burði og skemmtanalífi. Strákarn-
ir létu sér vaxa hár niður á herðar
og hættu að hirða það, foreldrum
til angurs. Klæðnaðurinn ger-
breyttist. Stúlkurnar gengu um
berlæraðar í pínupilsum sínum svo
gamlar og guðhræddar konur
til þess að vera frjálsir? Eg held að
engin kynslóð á þessri öld hafi
verið eins hroðalega blekkt og
þessi unga kynslóð, sem hélt að
hún væri að gera uppreisn.
• Standi gegn
frægðarfólkin u
Indriði G. Þorsteinsson
rithöfundur fjallaði um fjölmiðl-
ana og áhrif þeirra. Hann lauk
máli sínu á þessum orðum:
Víst eiga sér stað kynslóðaskipti
öðru hverju. Fjölmiðlarnir í dag
bera nokkurn keim þeirrar alvöru-
lausu bernsku, sem fylgir kynslóð-
inni er sögð var hafa sagt sig úr
lögum hinna eldri — fyrst kyn-
slóða — upp úr 1960. Með umtali
og heimskulegum ráðstöfunum var
þessari nýju kynslóð haldið
bernskri fram á fullorðinsárin, og
það mun vera hún, sem vill frekar
popp og Karnabæjarstíl í fjölmiðl-
um en alvörugefna og þýðingar-
mikla upplýsingu um þá jörð sem
við byggjum og fólk hennar. Það
meira að sér kveða í almennri
upplýsingu um menn og atburði,
sem ráða eða koma til með að ráða
hag okkar og háttum hverju sinni.
Slíkt kostar meiri vinnu, enda
byggist upplýsingin líka á því að
grafast fyrir um ófarnað boðaðra
stefnumiða. Ég efast þó um að
fjölmiðlar séu þannig í stakk búnir
eftir áratuga fóðrun á pólitískum
vettvangi og vettvangi plötusnúða,
að þeir geti upp á eindæmi unnið
upplýsingunni það gagn að hún
verði okkur til menntunar og
menningarauka. Og svo verður
ekki í fljótu bragði séð hvers
loðnan ætti að gjalda.
• Tilfinningalegt
athvarf fólks
á öllum aldri
Þorbjörn Broddason lektor tal-
aði um fjölskylduna og íslenzkt
samfélag. Lok erindis hans hljóð-
aði svo:
Mér var falið það verkefni að
menningararfur þjóðarinnar er
svo nátengdur fjölskylduímynd-
inni í hugum fólks, að eðlilegt er
að óttast sé um flest grundvallar-
gildi þegar búið er að rýja fjöl-
skylduna svo mörgum verkefnum
sem raun ber vitni. En ég hef hér
sýnt fram á að þessi verkefni eru
ekki úr sögunni, heldur eru þau
komin í aðrar hendur. Þessu
verður tæpast breytt. Þeim mun
mikilvægara er að gera sér glögga
grein fyrir því hvaða verkefni
verða falin fjölskyldunni í fram-
tíðinni og gera henni síðan kleift
að sinna þeim betur en nú. Raun-
sætt mat í framtíðarhlutverki
fjölskyldunnar sem tilfinningalegs
athvarfs fólks á öllum aldri, mun
stuðla að langlífi þessa festis með
þjóðinni.
# Óðagotið komið
alla leið inn
á Alþingi?
Brynjólfur Ingvarsson læknir
lauk máli sínu með þessum orðum:
Hér að framan hefur verið fjall-
að um mismunandi stöðu einstakl-
ingsins gagnvart menntunarmögu-
leikum. Einstaklingarnir eru ekki
allir eins. Þeir eru mismunandi
hæfileikum búnir og hafa mis-
munandi þarfir. Sú menntunar-
stefna, sem ætlað er að ná árangri,
verður að taka tillit til þessara
grundvallaratriða. Ef menntunar-
stefna miðast við það að gera
hvern og einn sem hæfastan til að
standa á eigin fótum og taka
sjálfstæðar ákvarðanir verður hún
að beinast að því að þjálfa menn í
tjáningu — munnlegri og skrif-
legri. Hún verður jafnframt að
beinast að ákveðinni ögun, sem er
nauðsynlegur þáttur allrar mennt-
unar. Til þess að hægt sé að koma
til móts við og uppfylla hinar
mismunandi og ólíku þarfir ein-
staklinganna verður að taka tillit
til þeirra umfram heildina. Nauð-
synleg forsenda þess, að það sé
unnt er að stjórnunarkerfið verði
dreifstýrt.