Morgunblaðið - 10.05.1979, Síða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 10. MAÍ 1979
„Virðingin fyrir annarra skoð-
unum er stærsti löstur mannsins
sem skynsemisveru,“ sagði Robert
Bacon, enskur heimspekingur á
13du öld, og er það efalaust rétt,
að það er löstur hjá skynberandi
fólki að gleypa allt hrátt, sem
löggiltir spekingar tala til fólksins
ofan af stalli, sem þeir hafa verið
færðir á.
Þegar efast er um fullyrðingar
íslenzkra fiskifræðinga um fisk-
stofnana og áætlanagerð þeirra
sömu fræðinga, er viðkvæðið:
„Þeir vita mest.“
Menn láta þessa röksemd
nægja, og leiða ekki hugann að
því, að í mikilvægum málum er oft
ekki nóg að einn viti meira en
annar, ef enginn veit nóg — og
þaðan af síður leiða menn getum
að því, sem víða blasir þó við
okkur í lífinu, að mesta þekking í
tilteknu efni reynist oft hættu-
legri en minnsta þekking, ef sú
fyrri er alröng, og einmitt þetta
hefur gerzt í fiskifræði-dæminu.
Nú eru að berast skýrslur er-
lendra fiskifræðinga, þar sem ját-
að er fullum fetum, að kenningar
þeirra sjálfra um fiskstofna og
áætlanagerð í því sambandi hafi
hvorttveggja verið byggt á röng-
um forsendum og það þurfi að
stokka algerlega upp að nýju alla
áætlanagerðina, byggja öll
stjórnunar-„líkön„ upp frá grunni.
Þær skýrslur, sem ég hef í hönd-
um og hér verður síðar vitnað í, er
önnur frá dönsku Hafrannsókna-
stofnuninni, rituð af dr. Erik
Ursin og sú grein birtist í Ægi, 4.
tbl. 1979, en hin er útdráttur úr
álitsgerð brezkra fiskifræðinga og
hollenzkra gefin út af brezku
fiskimálastjórninni (The White
Fish Authority) og heitir „Mikil-
vægi fiskstofna í Norðursjó" (The
Importance of Fishery Resources
of the North Sea). Sá útdráttur,
sem ég hef undir höndum, er
samhljóða dönsku greininni og ég
vitna því ekki til þeirrar brezku
nema þessara sláandi orða:
„Stærsta hindrunin í verndun
fiskstofna er fiskurinn sjálfur.“
Islenzkir fiskifræðingar hafa ver-
ið hljóðir um þessar gerbylting-
arskýrslur erlendra starfsbræðra
og voru þær þó komnar á döfina
1977. I fiskifræðilegum efnum,
sem og máski fleirum, búum við
Islendingar við vísindalega þekk-
ingareinokun. Hafrannsókna-
stofnunin getur matað okkur á
sínum „vísindum" gagnrýnislaust
fiskifræðilega.
Fyrir nokkrum árum (1974/75)
skrifaði ég einar þrjár stuttar
greinar, og kom reyndar oftar
inná efnið í Morgunblaðinu og
Ægi, undir fyrirsögninni: Bcitar-
þol íslenzkra sjávarhaga. Mér
fannst þá orðin úr hófi fullvissa
fiskifræðinganna um framtíð
þorskstofnsins, og í þann mund
var og hafinn forkostulegur vaðall
um stjórnun fiskveiða, stórkostleg
plön, sem tölvuglaðir nýgræðingar
voru að hrófla upp, settu upp
greindarleg en haldlaus dæmi,
géfu sér eitt og annað, sulluðu öllu
inn í tölvu, og bundu útkomuna
saman í pappírskilju, sem Rann-
sóknaráð ríkisins gaf út sem
mikinn vísdóm. Auk þess losnaði
um líkt leyti skrúfa í gömlum
verksmiðjueiganda og. hann fór
eins og flóðbylgja yfir landið með
kenningar sínar.
Grundvallar-
spurningarnar
þrjár
Það voru aðallega þrjár grund-
vallarspurningar, sem ég velti
fyrir mér í fiskveiðidæminu, sem
ég taldi nauðsynlegt að fá svar við
áður en lengra væri haldið í
spádómum og áætlanagerð. Auð-
vitað var ekki um neina speki af
minni hálfu að ræða, spurningarn-
ar lágu allar beint við lærðurn sem
leikum, þótt fiskifræðingar okkar
kysu að horfa framhjá þeim, af
því að þeim lá svo mikið á að gera
sig gildandi í stjórn veiðanna.
Þeim er nú að hefnast fyrir það að
ýta þessum grundvallarspurning-
um frá sér. Erlendir starfsbræður
þeirra lýsa því nú yfir að nýjustu
rannsóknir sýni, að nauðsynlegt sé
að fá svar við öllum þeim spurn-
ingum, sem ég spurði í fáfræði
minni fyrir 4 árum, áður en hægt
sé að fjalla af viti um stjórnun
veiða.
1) Ilver áhrif hefur vöxtur
eins fiskstofns á annan?
íslenzku fiskifræðingarnir töl-
uðu alltaf um að auka alla stofna
á íslenzku fiskislóðinni. Þeir áttu
allir að dafna. í barnaskap mínum
trúði ég ekki á þessa kenning, mér
fannst hún svo óeðlileg og sótti
um það dæmi til landsins. Það
þrífast ekki allar tegundir búfjár
jafnt í takmörkuðum beitarhög-
um. Það hlýtur það sama að gilda
í sjávarhögunum. Ein tegund étur
aðra af, þegar þar sækja margar í
sama æti. Þessa skoðun staðfesta
erlendu fiskifræðingarnir eins og
fram í kaflanum hér á eftir um
„samspil tegundanna."
Á öðrum stað í greininni frá
dönsku hafrannsóknastofnuninni
segir orðrétt um þetta:
„Þegar tekið er tillit til hinna
líffræðilegu keðjuverkana á milli
fisktegundanna, kemur í ljós, að
sú hugsun, að markmiðið með
stjórnun fiskveiða sé að ná fram
hámarksnýtingu á hverri tegund
er blekking. Mikill afrakstur af
sumum tegundum getur leitt til
lítils afla af öðrum tegundum."
(Leturbreyting á orðinu blekk-
ing er ekki mín heldur danska
fiskifræðingsins, sem hikar ekki
við að taka svo djúpt í árinni.)
2) Ilver eru áhrif fullorð-
ins fisks á yngri árganjía?
Ástæðurnar fyrir þessari spurn-
ingu voru þær, að þegar ég fletti
sögulegum heimildum, þá virtist
mér votta fyrir tiltekinni fylgni á
mikilli fiskgengd sunnanlands á
vertíð og aflaleysis, stundum ör-
deyðu, í kjölfarið. Sögulegar heim-
ildir um aflabrögð eru mjög
strjálar og skýrslur ná stutt aftur,
rúmlega þessa öld, og vissulega
spurði ég af takmarkaðri þekk-
ingu, en það er nú komið á daginn,
að íslenzku fiskifræðingarnir
hefðu betur staðið fastar í fæt-
urna einnig í þessu efni áður en
þeir fóru að gera áætlanir um
varanlega stærð hrygningar-
stofns.
I dönsku skýrslunni segir, að
200 þúsund tonna stofn stórþorsks
í Norðursjó éti 450 þúsund tonn af
smáþorski árlega, (í brezku
skýrslunni er sagt, að það séu 500
þúsund tonn og vitnað til rann-
sókna hollenzkra fiskifræðinga). í
báðum skýrslunum er bætt við,
„að þessi smáþorskur sé sá, sem
verið'sé að friða með aukinni
möskvastærð". íslenzku fiskifræð-
ingarnir hafa gert ráð fyrir að
koma hér upp, og hafa að staðaldri
4 —500 þúsund tonna stofn af fiski
7—14 ára. Það þýddi eftir þessum
nýjustu rannsóknum, að sá stofn
æti 800 þúsund til milljón tonna af
smáþorski (1—2 ára) og æti síðan
krabbadýr og annað æti frá ár-
göngunum 3—6 ára og það er
ekkert smáræði, kannski 2—3
milljónir tonna eftir átinu á Norð-
ursjávarþorskinum að dæma.
Það getur því varla talizt
heimskulegt, að ég vildi fá svar við
spurningunni, hvað íslenzka fiski-
slóðin þyldi mikið af stórþorski án
þess að það hefði örlagarík áhrif á
yngri árganga.
Þriðja spurningin sem ég velti
fyrir mér þarna um árið, var
reyndar frumspurningin í öllu
fiskstofnadæminu. Er ekki höf-
uðnauðsyn að þekkja magn
plöntu- og dýrasvifs á klakstöðv-
unum og á slóð 1. árs seiða?
Þessari spurningu fylgdi svo
önnur: Þar sem plöntu- og dýra-
svifið er mjög viðkvæmt fyrir
árferðisbreytingum í sjónum, get-
ur þá ekki allt eins þurft í slæmu
árferði að grisja seiði eins og að
vernda þau. Þessi spurning varð
áleitin, þegar rækjuveiðar voru
stöðvaðar æ ofan í æ, nánast verið
að eyðileggja þann atvinnuveg,
vegna mikillar seiðagengdar á
ákveðnum svæðum. Það lá beint
við að spyrja áður en gengið var í
skrokk á fiskimönnunum: er það
tryggt, að þetta mikla seiðamagn
á tiltekinni slóð hafi nóg æti
krabbadýra (ljósátu (etc.)? Getur
ekki allt eins verið að við ættum
að grisja seiðin, svo að þau gerfalli
ekki vegna ætisleysis? Það kemur
iðulega fyrir að það er finnanlegt
mikið seiðamagn, en árgangurinn
reynist ekki þar eftir, þegar hann
á að koma inn í veiðarnar. Hvað
hefur þá gerzt?
Venjan hefur þá verið að kenna
fiskimönnunum um, þeir hafi veitt
svo mikið af smáfiski úr árgangin-
um. Nú vitum við, að ránfiskar,
selur og fugl eru aðgangsharðari
smáfiskinum en fiskimennirnir og
það gæti hafa verið of mikið af
stórþorski á slóðinni eða sel, en
gæti það líka ekki hafa gerzt, að
seiðamagnið hafi verið of mikið
fyrir dýrasvifið- og seiðin hrein-
lega fallið fyrir ætisskort?
En fleira kemur til í sambandi
við þetta frumatriði lífkeðjunnar í
sjónum, plöntu- og dýrasvifið, Það
sækja nefnilega flestar fisk-
tegundir á okkar slóð í þessa
frumfæðu, berjast um hana.
Það er langt síðan fiskimenn
fóru að velta því fyrir sér, hvort
hinn stóri loðnustofn tefði ekki, að
hinn friðaði síldarstofn kæmist
upp aftur. Um leið og síldarstofn-
inn var orðinn veikur hljóp vöxtur
í loðnustofninn og hann ruddist
inn á miðin, lagði þau undir sig og
tók æti frá ungsíld. Nú segja þeir
loðnustofninn vera að veikjast, og
nú er líka farið að verða vart
ungsíldar víða við landið. Það er
stutt síðan fiskifræðingur sletti í
góm við þessari „fáránlegu" kenn-
ingu. Ég heyrði það ekki sjálfur,
en mér er sagt, að nýlega hafi einn
þeirra verið (á ráðstefnu á Loft-
leiðum) að draga upp framtíðar-
mynd af 10 milljón tonna síldar-
stofni, 10 milljón tonna loðnu-
stofni og 10 milljón tonna kol-
munnastofni, öllum í senn á slóð-
inni. Allur þessi fiskur sækir þó í
sama dýrasvifið!
Hvað ætli sá dagur heiti, þegar
það kemst inn í höfuðið á íslenzk-
um fiskifræðingum, að þeir ráða
ekki fiskmagni á íslenzku fiski-
slóðinni, heldur náttúran. Þeir
skilja þetta víst orðið starfsbræð-
ur þeirra við Norðursjóinn. Þeir
höfðu ímyndað sér að þar gæti
þrifizt 27 milljón tonna heildar-
fiskstofn, það er, alls af öllum
tegundum, en nú segja þeir: „Með
núverandi þekkingu okkar á að-
stæðum í hafinu virðist ósennilegt
að frumframleiðslan (framleiðsla
sjávarplantna) geti staðið undir
svo miklum stofni," og þessir
fiskifræðingar, sem þora að játa
rangar áætlanir sínar, telja nú að
Norðursjórinn þoli ekki nema sem
svarar 12 milljón tonna heildar-
fiskstofn. Þetta er ekki nema 65%
fráhvarf frá fyrri áætlun. Hver
ætli útkoman verði hjá íslenzkum
fiskifræðingum, ef þeim skyldi til
hugar koma að endurskoða sitt
dæmi? Ef fiskifræðingur hefur
slegið fram þessari hugsun, að hér
í kringum ísland gæti hugsanlega
þrifizt 30 milljón tonna stofn af
áður nefndum fisktegundum auk
allra annarra sem sækti allur í
plöntu- og dýrasvif á slóðinni, þá
hlýtur eitthvað að hafa farið
úrskeiðis í kollinum á þeim manni.
Það eru ekki fiskimennirnir,
sem halda niðri fyrir honum
Jakobi Suðurlandssíldinni, heldur
kolmunninn, spærlingurinn, loðn-
an og stórþorskurinn.
Orsök
kollsteypunnar
Það, sem olli því að erlendu
fiskifræðingarnir hrukku við og
fóru að efast um kenningar sínar
og líkanagerð, og gerðu sér ljóst,
að þeir yrðu að þekkja frumæt-
ismagnið og „samspil tegundanna"
var það, að á daginn kom, að það
var sama hversu mikið veitt var
úr Norðursjónum, heildarfisk-
magnið hélzt alltaf hið sama. Hin
gífurlega sókn í Norðursjóinn sem
allir voru sammála um að væri
alltof mikil, átti auðvitað að leiða
til minnkandi fiskmagns. I stað
1.5 milljóna tonna ársveiði var
farið að taka hin síðari ár 3
milljónir tonna árlega, en sarnt
hélzt stofninn í 9 milljónum
tonna, samanber töfluna sem hér
fylgir og með henni skrifar grein-
arhöfundur þetta:
Stofnstærð (millj. tonna)
1964 1976
Síld og makríll 6 2
Aðrar tegundir 3 7
Samtals 9 9
„Það liggur beinast við að
álykta af þessu, að síldin og
sérstaklega makríllinn hafi étið
mjög mikið af ungfiski, sem nú
fékk möguleika á að lifa af, þegar
síldar- og markílstofninn var
takmarkaður. Jafnvel þótt aðeins
5% af fæðu makrílsins og enn
minna af fæðu síldarinnar sé
fiskur, þá hafa þessar 5—6 millj-
ónir tonna af makríl og síld
líklega étið að minnsta kosti
helming af framleiðslu Norðursj-
ávarins á fiskseiðum (Ursin, 1977).
Stór hluti þessara seiða fékk
skyndilega möguleika á því að
vaxa upp, m.a. vegna þess að
skerðing síldar- og makrílstofns-
ins hafði létt á beitarþunganum á
þeim smáu svifverum sem flest
fiskseiði lifa á.“
í kaflanum um „Samspil teg-
undanna". sem hér birtist orð-
réttur. kemur flest það fram f
tölulegum staðreyndum, sem ég
hef verið að ræða um hér að
framan.
Samspil milli
fisktegunda
„Á síðustu árum hefur hins
vegar ýmislegt gerst, sem gerir
það erfitt að halda fast við
tegundalíkönin. Fiskveiðarnar eru
orðnar svo stórtækar, að það geta
átt sér stað miklar breytingar á
fáum árum. Þetta hefur í för með
sér að samkeppnisaðstaða tegund-
anna breytist mjög fljótt, og að
áhrif ránfiskanna kunna að vera
allt önnur nú en áður. Samspil
milli fisktegundanna fer að skipta
æ meira máli.
Nýjar bandarískar rannsóknir
(Laevastu og Favorite, 1978)
benda til þess að fiskar á Ber-
ingshafi éti 700.000 tonn af síld á
ári, en selir og hvalir taki um
400.000 tonn til sín. Þar sem
síldveiðarnar gefa aðeins 40.000
tonn á ari er það vonlaust vcrk að
hafa stjórn á síldveiðunum án
þess að hafa jafnframt stjórn á
stofnstærð annarra fisktegunda
og spendýra.
Útreikningar sem pólskir vís-
indamenn hafa gert hafa leitt í
ljós að þorskurinn í Eystrasalti
étur minnst 600.000 tonn af síld og
brislingi á ári, sem er nokkurn
veginn jafnmikið og veitt er af
þessum tegundum.
í Norðursjónum er ástandið
ekki alveg eins slæmt. í suður- og
miðhluta Norðursjávarins er
fiskneysla þorsksins um það bil
300.000 tonn á ári (Daan, 1975). Ef
þessi tala er margfölduð með 1,5
til þess aö fá út töluna fyrir allan
Norðursjóinn er útkoman 450.000
tonn, eða 15%. af heildaraflanum.
Það verður hins vegar að taka
tillit til þess, að sá fiskur, sem
þorskurinn étur, er mestmegnis
smáfiskur.sem fiskifræðingar
leggja til að sé friðaður með
lagmarksstærð og hæfilegri
möskvastærð, þar til hann hefur
náð hæfilegri stærð. Þau 450.000
tonn af fiski, sem þorskurinn étur
í Norðursjónum, mundu því vænt-
anlega kom til með að vega mun
meira, ef þau kæmu inn í aflann í
stað þess aö lenda í gini þorsksins.
Það er nú freistandi að draga þá
ályktun, að þorskurinn sé skað-
ræðisskepna, sem best væri að
útrýma. Málin eru hins vegar
flóknari en svo, þar sem heildar-
fæðuneysla þorsksins í Norður-
sjónum nemur 1,2 milljónum
tonna, og einungis 450.000 tonna
af því er fiskur. Afgangurinn,
750.000 tonn, eru krabbadýr, skel-
fiskur, ormar og annað, sem yrði
mjög erfitt, eða allsendis ómögu-
legt fyrir menninna að nýta í öðru
formi en þorsksins."
I lok greinar sinnar segir dr.
Ursin:
„Það eru mörg vandamál, sem
Ásgeir Jakobsson:
I>eir
vita
mest
skakkt