Morgunblaðið - 28.08.1979, Síða 26

34
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 28. ÁGÚST 1979
Gunnar Markússon:
Erum við íslendingar bókaþjóð?
Já, auðvitað. Sá „sannleikur"
hefir of oft verið endurtekinn til
þess að nokkrum detti í hug að
fara að efast um hann, og svo er
hann Jón okkar í Gullnahliðinu
víst ekki einn um það, að vera ekki
að ljúga syndum á sjálfan sig.
En af hverju erum við bóka-
þjóð?
Erum við það af því að Reykja-
viðkurblöðin geta sagt frá því, að
einn af íbúum höfuðborgarinnar
eigi hátt í 100 tonn bóka og hlaða?
Erum við það af því að sjón-
varpið getur birt myndir af aust-
firskum bónda, sem vart kemst
lengur fyrir innan dyra af því að
íbúðarhúsið er að verða fullt af
bókum og blöðum?
(Erum við kannski á sama hátt
steinaþjóð af því að skrifstofu-
almenningsbókasöfn þar sem ní-
unda greinin fjallar um hlutverk
bæjar- og héraðsbókasafna.
Þar segir að hlutverk þeirra sé
m.a. „að veita almenningi mögu-
leika á ævimenntun"... „að gefa
almenningi kost á að verja tóm-
stundum sér til menningarauka og
afþreyingar."
Já það er eins og kerlingin sagði
stórt orð Hákot, eða sagt með
orðum annars mæts manns: „orð,
orð, innantóm, fylla storð fölskum
hljóm".
Ætli að það hafi ekki verið í
aldamótabaðstofunni í Laxnesi,
Erum
Gunnar Markússon
við bókaþjóð?
veggir kennarasamtakanna í
Reykjavík eru þaktir skápum, er
geyma stórmerkt steinasafn, sem
einstaklingur gaf þangað, eða af
því að norður á Dalvík og Akur-
eyri eru til lítt skólagengnir al-
þýðumenn, sem búa svo vel að
steinum að gagnlegt væri fyrir
jarðfræðinema háskólans að
heimsækja þá og hér í Þorláks-
höfn svigna hillur í heilu herbergi
undan forkostulegasta grjóti.)
Erum við e.t.v. meiri bókaþjóð
en gengur og gerist af því að allur
þorri landsmanna lesi meira en
algengt er með öðrum þjóðum?
Erum við kannski bókaþjóð af
því að hið opinbera sjái svo um, að
sérhver íslendingur hafi hvenær
sem er möguleika á að fá í hendur
hverja þá bók, er hann þarfnast
vegna starfa sinna eða áhuga-
mála, hvort sem um er að ræða
sígilt verk gamalla meistara eða
dægurrit, sem er lesið í dag en
fleygt á morgun, hvort sem bókin
fjallar um vísindi eða er diktur
einn?
Löggjafinn telur eflaust, að svo
hafi verið um hnútana búið að
allir landsmenn geti lesið hvað
það, sem hugurinn girnist því að í
fyrstu grein laga um almennings-
bókasöfn frá 25.5. 1976 segir:
„Allar byggðir landsins skulu
njóta þjónustu almenningsbóka-
safna“ og að þau skuli vera
„mennta-, upplýsinga- og tóm-
stundastofnanir fyrir almenning"
og í 6. gr. sömu laga segir: „í öllum
sjúkrahúsum landsins, hælum,
vistheimilum og fangahúsum skal
vera bókasafn."
I 72. gr. laga um grunnskóia frá
21.5. 1974 segir: „Við hvern skóla
skal vera safn bóka og námsgagna
ásamt vinnustofu fyrir nemendur
og kennara... að skólabókasöfn-
um skal þannig búið, að því er
varðar húsnæði, bókakost, önnur
námsgögn og starfslið, að þau geti
gegnt því hlutverki að vera eitt af
meginhjálpartækjum í skólastarf-
inu.“ Og í 79 gr. sömu laga segir að
stefna skuli að því að á 10 árum
frá gildistöku þeirra skuli vera
komin 10 bindi bóka á hvern
nemenda.
Hinn 7. marz 1978 gaf mennta-
málaráðuneytið út reglugerð um
sem gömul kona sagði ungum
sveini frá því að landar hans hafi
gegnum tíðina haft þann leiða sið,
að verða úti ef þeir þurftu að
bregða sér dagleið á fjöllum að
vetrarlagi?
Og ef til vill hefir hún um leið
hvíslað í eyra hans, að þetta væri
þeim mun ieiðara fyrir bókaþjóð-
ina komna beint af frægum vík-
ingum og herkonungum, sem það,
að verða úti, væri kúnst, sem
skrælingar aldrei hefðu getað
lært.
Við höfum nú að mestu aflagt
þennan sið feðra vorra, enda
dagleið Á fjöllum orðin að fárra
mínútna flugi YFIR þau og ekki
svo gott að koma því við, að verða
úti í upphitaðri flugvél.
En skyldu vorir vísu landsfeður
nokkurntíma hafa lagt það á sig
að forvitnast um hvað af þeim
forordningum og befalingum, sem
bréfuð eru við Austurvöll og Arn-
arhól höfuðborgarinnar hafi orðið
úti á leiðinni til seintekna sveita-
bóndans, hins sagnfáa verka-
manns eða sjómannsins svara-
kalda, sem búa á ystu nesjum og í
innstu dölum landsins?
Nálægt síðustu vorjafndægrum
var ég að glugga í skrá mennta-
málaráðuneytisins um tölu nem-
enda og kennara í grunnskólum
landsins á því skólaári, sem þá var
að Ijúka.
Á síðari hluta sauðburðar barst
mér í hendur yfirlit bókafulltrúa
um starfsemi og fjármál almenn-
ingsbókasafna árið 1977. Ein-
hverntíma þarna á milli rak á
fjörur mínar skrá Hagstofunar
um mannfjölda hér á landi hinn 1.
des. s.l.
Mér virðast þessi plögg sýna,
svo ekki verði um deilt, að vanda-
mál og erfiðleikar þeirra, sem
stjórna eiga hreppum og skólum
landsins geti ekki verið öll af
sama toga spunnin né einu bergi
brotin.
Erfiðleikar þeirra, sem fara
með málefni hinna 10 karla og 6
kvenna , sem byggja Fróðárhrepp,
hljóta að vera eins langt frá
vandamálum höfuðborgarmanna
eins og austrið er frá vestrinu.
„Allar byggðir landsins skulu
njóta þjónustu almenningsbóka-
safna“.
En hvernig má þetta verða? Á
að starfrækja bókasafn í sérhverj-
um hreppi á landinu?
I landinu eru rúmir tveir tugir
kaupstaða sem allir hafa yfir 1000
íbúa og þar sem bókasöfnum
þeirra er ætluð heldur rýmri
fjárveiting á hvern íbúa en
hreppasöfnunum ætla ég ekki að
ræða um þá núna þó mér sé
fullljóst, að lngt er frá því að
kaupstaðarréttindin ein nægi til
að tryggja vel rekið bókasafn. Það
eru til, hér á landi kaupstaðir þar
sem hörmungarástand ríkir í
bókasafnsmálum.
Hreppar landsins munu vera
um 10 sinnum fleiri en kaupstað-
irnir eða losa 200.
I fjórum þessara hreppa eru
íbúarnir 25 — eða færri — í 12
þeirra eru frá 26—50 manns — í
32 búa frá 51—99 sálir og í 67
hreppum eiga heima frá 100 til 200
manns.
Hafi ég talið rétt þá eru 115
hreppar — eða rúmlega helmingur
þeirra — með innan við 200 íbúa.
„Allar byggðir landsins skulu
njóta sþjónustu almenningsbóka-
safna."
Til þess að verða við þessari
frómu ósk skal hreppssjóður, nú í
ár leggja safni sínu til nálægt 2500
krónum á íbúa. Það er því upphæð,
sem nemur frá 40 til 500 þúsund-
um króna, sem hin 115 bókasöfn
fámennu hreppanna geta lögum
samkvæmt varið til starfsemi
sinnar.
Er e.t.v. eitthvað af menningu
okkar að verða úti?
„Við hvern grunnskóla skal vera
safn bóka.“ — Árið 1984 skulu
helst vera orðin 10 bindi á nem-
anda.
Grunnskólar á landinu eru um
200. Sá fjölmennasti með um 1400
nemendur, en tveir fámennustu
með sína 4 hvor. — Tólf skólar
hafa innan við tug nemenda, í 55
þeirra eru krakkarnir 11—50 og í
38 skólum eru 51—100 nemendur.
Hvernig ætli að það sé með
„meginhjálpartækið“ í starfi
minnstu skólanna? Skyldi það
gegna hlutverki sínu eða er
kannské eitthvað af menningu
okkar að verða úti?
„Allar byggðir landsins skulu
njóta þjónustu almenningsbóka-
safna." I öllum sjúkrahúsum
landsins, hælum, skólum, vist-
heimilum og fangabúðum skal
vera bókasafn.
Á skrá bókafulltrúa um árið
1977 eru hátt í 250 bókasöfn, en
rúmlega ellefu tugir þeirra hafa
þann leiða galla, að hafa ekki
eignast eina einustu bók á því
herrans ári.
Af skránni verður ekki lesið
hvort þessi 112 söfn eru hreinlega
dauð eða bara sofandi og ef svo er
þá er heldur ekki hægt að sjá
hvort þau sofa einhverjum þyrni-
rósarsvefni eða hafa bara fengið
sér smá fegurðarblund.
Sofandi söfnin eru, sem betur
fer ekki nema tæpur helmingur af
bókasöfnum landsins, en því mið-
ur verður að segja eins og er um
þau lifandi, að það er ekki allt lífið
þó lifað sé.
Tvö af þessum lifandi söfnum
höfðu keypt sína bókina hvort.
Annað þeirra er í 95 manna hreppi
og hafði lánað út 15 bækur á
árinu.
Eitt safn keypti 4 bækur og
lánaði 10. Söfnin, sem öfluðu sér
fjögurra bóka á árinu voru raunar
3. Eitt safn fékk tvær bækur og
annað þrjár og alls voru 13 söfn,
þar sem safnaukinn hafði það árið
verið tugur bóka — eða minna.
Önnur 13 höfðu náð sér í 11—20
bindi hvert og 57 söfn eru með
innkaup (og gjafir) á 21 — 100
bindum bóka.
í sýslu, þar sem eru á tólfta
hundrað manns, höfðu aðeins 14
séð ástæðu til að fara í bókasafn
og fengið að láni 98 bækur.
Eru þetta lifandi stofnanir?
Sjálfsagt sum. — Nokkur þeirra
hljóta meira að segja að vera mjög
vel rekin miðað við allar aðstæður
heima fyrir, en því miður eru þau
víst ailt of mörg söfnin, sem segja
má um þum með orðum Jónasar
að þau líkist „svefnugum segg er
sjötugur hjarði."
Tæplega 250 bókasöfn. Rúmt
hundrað dauð, eða sofandi — tæpt
hundrað með bókakaup innan við
hundrað á árinu 1977.
Eru menn ekki sammála um að
bókin hafi lengst af verið hryggj-
arstykki íslenzkrar menningar?
Er kannské verið að gera þessu
hryggjarstykki sömu skil og
strákurinn Grettir gerði hrygg-
lengunni á Kengálu, eða er ef til
vill einhver hluti íslenskrar menn-
ingar að verða úti?
Þegar ég var að glugga í „hroll-
vekju“ bókafulltrúans gat ég ekki
að því gert, að mér datt í hug
sagan um írska hermanninn, sem
dröslaði særðum félaga ssínum
inn í sjúkratjald nálægt vígvellin-
um og sagði þegar læknirinn
spurði hvað að væri: „Hann er með
ein þrettán sár, en ég held að það
sé ekki nema eitt banvænt."
En hvert er þá hið banvæna
sárið þegar rætt er um íslensk
bókasöfn?
Það verður víst með svar við
þeirri spurningu eins og stundum
endranær, að þegar stórt er spurt
þá verður lítið úr svarinu og
sjálfsagt verða svörin hér æði
mörg.
Á einum stað vantar aura — á
öðrum húsnæði, og hvorttveggja á
þeim þriðja. Að einu safninu
vantar einhvern til þess að hirða
um það — annarsstaðar er bóka-
vörður, sem vill vel, en kann
ekkert til þeirra verka, sem vinna
þarf á bókasafni.
Eitt safnið hefir bæði bækur og
húsnæði, en þar virðast stjórnend-
urnir telja það æðstu skyldu sína,
að SAFNA bókum og sjá til þess
að þær skemmist ekki af ofnotkun.
En hvað er þá til ráða? Hvað er
hægt að gera til þess að auðvelda
fólki, hvar á landinu sem það býr,
að ná sér i bækur til að lesa?
Því miður luma ég ekki á neinni
patentlausn á þessu máli enda
vandséð að finnanlegur sé sá
Kínalífseleksír, sem einn dugi við
safnanna aðskiljanlegum krank-
leika.
Það er þó huggun harmi gegn,
að Róm var ekki byggð á einni
nóttu og íslensk bókasöfn ekki
heldur.
Þess má og geta, að í mennta-
málaráðuneytinu starfar bókafull-
trúi, sem gerst veit hvar skórinn
hreppir að hverju safni.
Ef stjórnvöld sjá sóma sinn í því
að skaffa honum þá starfsaðstöðu
— með mannafla ofl. — sem
nauðsynleg er til þess að anna því
veigamikla hlutverki, sem honum
er ætlað, þá má gera sér vonir um
að um næstu aldamót verði búið
að þvo svörtustu blettina af
skýrslunni frá ’77. Sé hinsvegar
ætlunin að láta allt hanga á sömu
horriminni og vérið hefir er eins
líklegt að eftir nokkur ár verði
hægt að segja: „Islendingar voru
bókaþjóð, en sú árátta varð úti á
síðari hluta tuttugustu aldar.“
Gunnar Markússon
EF ÞAÐ ER
FRÉTTNÆMT
ÞÁ ER ÞAÐ í
MORGUNBLAÐINU
smáauglýsingar — smáauglýsingar — smáauglýsingar — smáauglýsingar
b húsnæöi :
i f L - J^j
Keflavík
Til sölu góö 3ja herb. íbúð viö
Faxabraut. Hagstætt verö og
greiösluskilmálar. Losnar fljót-
j lega.
Garður
j CLæsíiegt einbýlishús ásamt
J »kú' og ræktaöri lóö.
Hafnarf.
Einbýlishús aö mestu fullsmföaö.
Góöir grelösluskilmálar.
Fasteignasalan Hafnargötu 27,
Keflavík. Sími 1420.
Bútasala — Utsala
Opiö á laugardaginn.
Teppasalan
Hverfisgötu 49
sími 19692.
Peugeot 504 GL 77
ekinn aöeins 23 þús. km. Vand-
aður bíll. Gott verö. Skipti og
skuldabréf.
Aðalbílasalan, Skúlagötu, síml
15014._____________________
Mazda 929 '
Til sölu Mazda 929 árgerö 1976,
2ja dyra, ekinn 42.000 km. Uppl.
(síma 52343.
KRISTIL6GT STfíRf
Biblíulestur í kvöld kl. 20.30 aö
Auöbrekku 34, Kópavogl. Allir
hjartanlega velkomnir.
Fíladelfía
Almennur Biblíulestur í kvöld kl.
20.30. Ræöumaöur Einar. U.
Gíslason.
Félag kaþólskra leikmanna efnlr
til eins dags skemmtiferöar út á
Reykjanes, laugardaginn 8.
september Nánarl upplýslngar
gefur Torfi Ólafsson, símar
14302 og 26105. stjórn FKL.
Brúðarkjólar
Til leigu brúöarkjólar, slör og
hattar. Uppl. (s(ma 34231.
-yyv~
tifkynningar*
Hilmar Foss
Lögg. skjalaþýö. dómt. Hafnar-
strætl 11, sími 14824, Freyju-
götu 37, sími 12105.
^ ALUI.YSINGASIMtNN KR: £=31
dlWIWL 224BD
i«eT0vmI>lnbtb