Morgunblaðið - 28.08.1979, Síða 28

36
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 28. ÁGÚST 1979
Asgerður Jónsdóttir:
Skoðanakannanir, lýðræðis-
garpar, ríkisútvarpið og fleira
íslendingar hafa orð fyrir að
vera sundurlyndir. Nú hefur
brugðið til nýrrar áttar í þessu
efni. Fyrirtækið Hagvangur gerði
fyrir skömmu skoðanakönnun
fyrir ríkisútvarpið um það, hvort
menn hlustuðu á sígilda tónlist í
útvarpi. Og sjá! Svarið er
tvímælalaust.. Hlustendur sígildr-
ar tónlistar eru 0,0. (Samkvæmt
blaðafregnum) Könnunarúrtakið
virðist sem sagt leiða í ljós, að
sígild tónlist eigi ekkert erindi í
ríkisútvarpið. Síðan niðurstaða
könnunarinnar var birt hafa
glaðbeittir blekbusar mælt fyrir
því, að nú skuli lokið yfirgangi og
áþján vel menntaðra tónlistar-
manna við ríkisútvarpið. Nú skuli
þar ríkja „lýðræði" og fylgt niður-
stöðu Hagvangskönnunar í tón-
listarmálum. Sem betur fer hefur
þessi könnun orðið til þess, að
ýmsir hafa staldrað við og farið að
íhuga þessi mál og spyrja spurn-
inga.
1) Hverjir voru útvaldir til þess að
gera þessa könnun?
2) Til hverra sneru þeir erindi
sínu?
3) Höfðu þeir einhverja reglu eða
„prinsip" í því vali?
4) Gerðu þeir sér grein fyrir því
fyrir fram, að takmörkuð könnun í
takmörkuðum hópi getur verið
mjög villandi og beinlínis fárán-
leg, þegar niðurstaðan er notuð
sem upphrópunarmerki um lýð-
ræði?
Ég vænti þess, að þeir, sem að
könnuninni stóðu geti svarað þess-
um spurningum svo að maður
verði e.t.v. einhverju nær um gildi
hennar og marktækni. — Eigi að
síður ætla ég að leyfa mér að gera
mínar eigin ályktanir um þessa
könnun, niðurstöðu hennar og
afleiðingar, ef eftir henni væri
farið og mun þá hafa fyrr greinda
spurningar til hliðsjónar.
1) Ég ber ekki brigður á það, að
könnunarmenn hafi verið verki
sínu vaxnir. Hitt finnst mér
líklegt, að unnendur sígildrar
tónlistar hafi ekki verið þeirra
á meðal.
2) Ég get mér þess til að
könnunarmenn hafi ætlað að
slá margar og stórar flugur í
einu höggi og leitað fanga í
fjölmenni.
Þeir gætu hafa komið inn í
áætlunarbíl þar sem bílstjór-
inn, eftir að hafa selt farþega
farmiða fyrir dýra dóma, ætlar
að æra hann með hávaða
þ.e.a.s. „tónlist“ frá sterkum
síglymjandi hátölurum.
Farþeginn sigur stjarfur og
sambandslaus við sjálfan sig og
aðra og reynir að stilla sálar-
tötrið á tilfinningatóm. Og það
tekst kannske þar til í hávaðan-
um heyrast e.t.v. tónar úr
Moment musical eða vorsónötu
Beethovens útblásnir og
stríðþandir í þessum grófu
freku hátölurum. Þá raskast
sálartómið. Ef könnunarmenn
spyrja nú þennan farþega
hlýtur hann, í vanlíðan sinni að
frábiðja sér sígilda tónlist. Það
er ofur skiljanlegt.
í annan stað gætu könnunar-
menn hafa leitað inn á fjöl-
menna vinnustaði s.s. verk-
stæði, verksmiðjur, frystihús
o.fl., þar sem menn leitast við
að eyða tómi tilbreytingalausr-
ar vinnu með háværri tónlist,
sem þeir hlusta naumast á
heldur skynja sem uppfyllingu.
Enginn unnandi sígildrar tón-
listar, og þeir gætu verið
margir á hverjum vinnustað,
viil hlýða á hana við yfir og
undirleik háværra véla. Þeir
vita að hún krefst áheyrnar,
sem ekki er möguleg. Éinnig
þeir munu frábiðja sér hana á
staðnum.
Þá gætu könnunarmenn hafa
sent spurningalista eða gengið í
hús í Reykjavík og víðar um
landið. Ég hef spurst fyrir
meðal kunningja minna bæði í
Reykjavík og út um land. Eng-
inn þeirra hefur verið ávarp-
aður í könnunar skyni, og
heldur enginn, sem þeir þekkja
a.m.k. ekki svo þeir viti. Og
öllum kom þeim þessi skoðana-
könnun og niðurstaða hennar á
Ásgerður Jónsdóttir.
óvart. Það er m.a. fyrir áeggjan
þeirra, að ég er að bera mig að
skrifa um þetta mál. Þessi
ókunnugleiki gæti e.t.v. bent á
eitthvert „prinsip" í könnun-
inni? (3. sp)
Og enn gætu könnunarmenn
hafa gengið inn tízkufata-
verzlun, leitað álits og fengið
rökstudda afneitun sígildrar
tónlistar, því til er önnur tón-
list ólíkt nothæfari til þess að
trylla ráð og rænu frá gestum
eins og tröllin gerðu forðum, er
þau náðu í mennska menn.
Sumar þessar verslanir hafa
nú tekið sér það „lýðræði" í
hönd að úthella hávaða sínum
yfir nærliggjandi svæði, svo að
hvorki er þar svefnfriður,
vinnufriður, samtalsfriður eða
sálarfirður. Ef einstaklingur
orsakaði slíkan gauragang á
almannafæri væri hann
umsvifalaust tekinn úr umferð
sem óhæfur samborgari.
4) Þá er komið að lýðræðisþætti
Hagvangskönnunar. (þ.e.
afleiðinguum hennar) Orðið
lýður hefur tvenns konar merk-
ingu í íslenzku máli. (sjá
orðabók)
1) Jákvæða merkingu: lýður þ.e.
þjóðin „almenningur." „meðan
þín mál lætur vort láð lýði og
byggðum halda", segir
Hallgrímur Pétursson.
2) Neikvæða merkingu: lýður
þ.e. skríll.
Þeir sem líta svo á að niður-
staða títtnefndrar könnunar sé
jafnframt krafa um lýðræði, þurfa
að geta gert sér og öðrum grein
fyrir því, hvaða lýður eigi að ráða
þar fyrir. Það getur ekki verið
lýður^ -þjóðin, því að til hennar
hefur ekki verið leitað sem slíkrar.
Um lýð2) hinn neikvæða, langar
mig hvorki til að ræða eða tengja
þessu máli. Það getur hann sjálfur
gert, ef hann er til.
Ég vona að mér hafi, í framan-
rituðu máli, tekist það, sem ég
vildi gera: Að leiða rök eða líkur
að því, að skoðanakönnun Hag-
vangs getur ekki, vegna tak-
mörkunar, leitt í ljós neinn stóra-
sannleik um tónlistarsmekk út-
varpshlustenda, þó að hún sé rétt
unnin svo langt sem hún nær. Enn
fremur — og ekki síður — er mér
í mun að benda á, að það er ill og
ósæmileg meðferð á jafn mikil-
vægu og göfugu hugtaki eins og
lýðræði að veifa því eins og
gunnfána yfir jafn véfengjan-
legum niðurstöðum eins og hér um
ræðir. Við þurfum að umgangast
þetta orð, lýðræði, með meiri
virðingu og tillitssemi en nú er
gert og nota það ekki til bragð-
bætis hvaða málefni sem er. Þá
hætta menn að skilja raunveru-
lega merkingu þess.
Nú langar mig að víkja að sjálfi
ríkisútvarpinu, sem hver og einn
þykist hafa óskoraðan rétt til að
skamma og heimta af þénustu við
sig — og helst sig einan — af því
að hann hefur greitt smávægilegt
gjald (ef hann hefur þá gert það)
til þessarar yfirlætislausu stofn-
unar, sem reynir að gera öllum til
hæfis og tekst það furðanlega vel
þegar að er gáð. Einhverjir munu
ófúsir að viðurkenna þetta, þar
sem þeir hafa ekki fengið allan
vilja sinn, svo og þeir, sem þurfa
að láta skemmta sér allan sólar-
hringinn. Ég hef löngum verið
tryggur hlustandi ríkisútvarpsins.
Mér þykir vænt um það og fylgist
með gerðum þess og breytingum.
Mér þykja þær kannski ekki allar
til batnaðar en það er annaö mál.
Það væri líka til mikils mælst.
Ríkisútvarpið hefur bæði fyrr og
síðar reynt að fylgjast með vilja
og viðbrögðum hlustenda og
leggja línur í dagskrá samkvæmt
því. Þetta gerist m.a. með alls
konar viðtalsþáttum. Þeir eiga það
sameiginlegt, að þegar talið berst
að tónlist kjósa flestir
viðmælendur „létta tónlist", sem
er reyndar mjög óafmarkað hug-
tak, þar sem létt tónlist getur
jafnframt verið sígild tónlist eða
öfugt.
Að öðru leyti eru þessir þættir
mjög misjafnir að gerð og gæðum,
málfari og tillögum, ef hægt er að
nefna orðvaðal sumra manna því
nafni. Mér eru tveir slíkir þættir
einkar minnisstæðir.
Fyrir á.a.g. tveimur árum hafði
Bessý Jóhannsdóttir nokkra
dægurmálaþætti í ríkisútvarpinu
undir einhverju dægurmálanafni.
í síöasta þættinum fór hún í
heimsókn í Vesturbæjarsundlaug
og spurði gesti um álit þeirra og
tillögur um breytingu útvarpsdag-
skrár frá vetri til sumars. Menn
voru fremur fálátir og álitsdaufir,
hlustuðu lítið á útvarp. Nokkrir
lögðu þó eitthvað til málanna m.a.
létta tónlist. Hinn síðasti, sem
spurður var svaraði að af bragði,
að hann hlustaði aldrei á útvarp.
Hann marg-endurtók þetta jafn-
framt því sem hann ámælti út-
varpinu fyrir leiðinlega dagskrá.
Frúin vildi ekki sleppa honum við
að nefna einhverjar breytingatil-
lögur við dagskrá útvarpsins, sem
hann kvaðst þó ekki hlusta á. Jú,
hann vildi „meira af léttri tónlist"
til þess að heyra á ferðalögum án
þess að hlusta. Samtalið var
lengra og í sömu veru. Hinn
þátturinn var í vetur. Morgun-
póstsmenn ræddu við stúlku í
Menntaskólanum á Akureyri. Hún
óð elginn og viðhafði stór orð og
frekjuleg þá áþján, sem útvarpið
leiddi yfir hlustendur með
„sinfóníugauli", og annarri sígildri
tónlist. Hún nefndi m.a.s.
einhverja tíma dagsins, sem væru
verri en aðrir í þessu tilliti.. í
samtalinu kom fram, að á þeim
tíma, sem hún kvartaði mest um
„sinfóníugaul" eru yfirleitt ekki
leiknar sinfóníur.. Auk þess var
það sennilegur skólatími hennar.
Mér virtist hún þekkja illa þá
dagskrá, sem hún var að fordæma.
En morgunpóstsmenn þögðu eins
og heilög kýr hefði opnað ginið. Og
þegar umrædd umgmey fullyrti
með því nokkrum þjósti, að tiltek-
inn hlutur „væri bara sjáfsögð
þjónusta útvarpsins" t.d. við hana,
sem aldrei hefur greitt eyris virði
til þess og sennilega engrar opin-
berrar þjónustu, þá þögðu
morgunpóstsmenn enn. Þvílík
hógværð. Ég hef þann metnað
fyrir ríkisútvarpið, að ég vil ekki
láta bjóða starfsmönnum þess
hvaða heimsku og ósvífni sem er.
Nú býst ég við að lesendum
þessa máls, ef einhverjir eru, þyki
ég vera komin í mótsögn við sjálfa
mig, þar sem ég í fyrri hluta
þessarar greinar vefengi niður-
stöðugildi Hagvangskönnunar um
sígilda tónlist en tíunda í síðari
hlutanum dæmi um sókn í létta
tónlist. Svo er þó ekki. í báðum
tilvikum ræður val viðmælenda
svörum — og sennilega spyrjenda
einnig.
Ég þekki margt fólk, sem
hlustar á sígilda tónlist, þegar
boðið er upp á slíka þætti í
útvarpinu, en það gerist nú því
miður æ sjaldgæfara, m.a. tón-
leika Sinfóníuhljómsveitar
íslands.
Þetta fólk hefur ekki verið spurt
um álit og það tranar sér ekki
fram með stóryrðum. Fyrir þess
hönd legg ég hér með fram
eindregna ósk um meiri sígilda
tónlist í útvarpinu, einkum um
helgar.
Ég nefndi fyrr, að ríkisútvarpið
reyndi eftir ýmsum leiðum að
skynja vilja hlustenda og aðlaga
sig honum. Það er bæði skylda
þess og lífsnauðsyn. Það hefur
þegar sveigt sig fagurlega í átt til
„léttmetisneytenda", með skír-
skotum til útvarpsdagskrár í dag,
4. ágúst 1979. En ég vona að það
gangi aldrei svo langt að það láti
stjórnast af haldlitlum skoðana-
könnunum eða upphlaupum fólks,
sem vill nota útvarpið til
skarkalamengunar en ekki til þess
að hlusta á það og veit naumast
hvað þar fer fram. Komi sá dagur
má búast við að ýmsir láti innsigla
útvarpstæki sín. Þeir hafa þá ekki
not fyrir þau langur.
Ríkisútvarpið hefur verið bezti
og þarfasti vinur þjóðarinnar frá
stofnun þess. Það hefur skemmt
henni og fjölfrætt hana meira en
nokkur önnur stofnun. Flutt henni
traustari heimildir um innlenda,
og erlenda viðburði en aðrir fjöl-
miðlar. Agað málfar hennar og
eflt málfarsáhuga. Kynnt henni
listamenn í tali og tónum. Sá
hlutur mætti aukast verulega,
einkum hjá sjónvarpinu, því við
eigum fjölda listamanna, sem
bíður eftir því að leggja sitt af
mörkum.
Þáttur ríkisútvarpsins í hverju
heimili er svo samgróinn því, að
við tökum ekki eftir honum nema
útvarpið bili. Það er því átakanleg
sjón og raun mjög víða á Norð-
austurlandi nú síðari ár að vita
menn neyðast til að afrækja
þennan heimilisvin vegna ekki
aðeins slæmra heldur alveg
óviðunandi hlustunarskilyrða. Ég
vona að ríkisútvarpið leggi metn-
áð og vilja í að lagfæra þetta, svo
að hlustendur þar komist aftur í
samband við útvarpið sitt og þá
dagskrá, sem það þýður en þurfi
ekki að leggja það endanlega á
hilluna.
Ekki hefur þessi mæta stofnun,
ríkisútvarpið, verið ágeng við
okkur hlustendur eða aðgangs-
frek. Fyrr á árum leyfði hún okkur
að heyra þögn. Þá þótti ekki
nauðsynlegt að fylla hverja
mínútu dagsins með efni.
Nú er þögn orðin luxus, sem
menn eltast við um allan heim.
Mættum við biðja um ögn af
honum. Við höfum alltaf verið
heppin með starfsmenn ríkisút-
varpsins. Þar hafa starfað, ýmist
við föst störf eða einstök dag-
skrárefni, margir af snjöllustu og
skemmtilegustu mönnum þjóðar-
innar. Við útvarpshlustendur
höfum ætíð fundið, að þessi stofn-
un er heiðarleg og trú því hlut-
verki, sem henni var í öndverðu
ætlað: Að rækta og efla menningu
landsmanna.
Við viljum mega treysta því, að
ríkisútvarpið haldi áfram að
rækja þetta hlutverk og vonum að
þessi stofnun beri gæfu til þess,
hér eftir sem hingað til, að laða til
sín mannkostafóik, sem lætur sér
annt um sóma hennar og ætlunar-
verk.
4. ágúst 1979
Ásgerður Jónsdóttir.
Þessar ungu Kópavogstelpur, sem heita Hildur Birgis-
dóttir og Linda Þorvaldsdóttir, héldu á dögunum
hlutaveltu. Ágóðann, krónur 5.066, létu þær renna til
Biindrafélagsins.