Morgunblaðið - 14.09.1979, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 14. SEPTEMBER 1979
Nýr Ford
Fermont
(meö
200%
tollum)
kr. 9,1 millj.
Litasjónvarpstækl
kr. 568 Þúsund.
Verðbólga ógnar
stöðu
Þótt framtak Begins að stuðla að auknum heimsfriði
hafi Þótt Það lofsvert að hann hlaut friðarverðlaun
Nóbels fyrir er öruggt að hann fengi ekki Nóbelsverð-
laun fyrir Þátt sinn aö efnahagsmálum. Stjórn Begins
hefur verið við völd í rúm tvö ár og hefur orðið bað helzt
ágengt að stofna sér í skuldir. Veröbólga er ógnvænlega
mikil í ísrac I og fjárhagur landsins virðist á heljarþröm
ef marka má varnaðarorö utanríkisráðherrans Moshe
Dayans til samráðherra sinna að stjórnvöld í Washing-
ton væru stórlega farin að efast um kjölfestu ísraelska
stjórnkerfisins.
Verö á neyzluvörum hefur
hækkað um 41,2 prósen* síöan í
janúar á þessu ári og rgfræö-
ingar spá enn meiri verðooigu þaö
sem eftir er árs 1979 eöa um 80
prósent. Þetta er mesta veröbólga
í sögu ísraelsríkis. Þá hafa útgjöld
til varnarmála og skuldir ríkisins
rokiö upp í 60 prósent af heildar-
útgjöldum ríkisins á sama tíma og
tekjuhalli ríkissjóös er áætlaöur
fjórir og hálfur milljaröur dala á
þessu ári.
Ríkisstjórn Begins hefur ekKÍ
tekiö veröbólguna þeim tökum
sem sérfræðingar telja nauösyn-
legt, meö minnkandi niöurgreiösl-
um á nauðsynjavöru og almenn-
ingssamgöngum. Viö slíkan niöur-
skurö myndi verö hækka á
mjólkurvörum, kornvöru og ann-
arri nauösynjavöru. Þaö myndi til
langs tíma séö draga úr veröbólg-
unni aö mati sérfræðinga, meö
minnkandi opinberum skuldum en
eins og málum er nú háttaö eru
peningar prentaöir þótt engin inn-
stæöa sé fyrir.
Þetta sjónarmiö virðist þó ekki
eiga upp á pallboröiö í heimi
stjórnmálanna. Fyrir skömmu hóf
fjármálaráöuneytiö niöurskurö á
ýmsum útgjöldum og hækkaöi þá
verö á algengustu neysluvörum um
45 til 50 prósent meö þeim
afleiöingum aö verkalýössam-
bandiö ákvaö tveggja klukku-
stunda almennt verkfall sem um
ein milljón manna tók þátt í.
Verkamenn fóru þegar fram á
kauphækkun. Verkfallið varð ekk-
ert hitamál og einn hagfræðinga
ríkisstjórnarinnar sagöi aö fólk
almennt væri fariö aö gera sér
grein fyrir nauösyn á niöurskuröi
opinberra útgjalda. „Fólk er smátt
og smátt aö uppgötva, aö þaö er
enginn hægöarleikur aö selja
mjólk ódýrari en gosdrykki. Helm-
ingur morgunveröar erlends feröa-
langs er greiddur af aumum skatt-
borgaranum eða þjóninum sem
ber matinn fyrir hann á borð.“
Aö sjálfsögöu finnst kjósendum
ekki mikiö koma til fjármálahæfi-
leika Menachems Begins né
frammistöðu stjórnar hans í efna-
hagsmálum. Nýleg skoöanakönn-
un leiddi í Ijós aö fólk hefur fátt út
á stefnu stjórnarinnar t öryggis-
málum aö setja, er síöur ánægt
meö afstööuna í utanríkismálum
stjórnarinnar en fer ekki í grafgöt-
ur meö andúö sína á frammistööu
Begins og félaga í efnahagsmál-
um.
Þá voru niöurstöður skoöana-
kannanar dagblaösins Jerusalem
Post þær aö ef kosningar færu
fram nú bærí verkalýösflokkurinn
sigur úr býtum yfir samsteypu
Begins. Fáir búast þó viö aö
núverandi stjórn falli áöur en
kemur aö næstu þingkosningum
áríö 1981.
Þótt furöulegt megi teljast virö-
ist dýrtíöin í ísrael hafa
sálræn áhrif á almenning en hún
hefur á lifnaöarhætti fólks enn sem
komið er. ísraelska stjórnkerfiö
byggir á hugmyndafræöinni um
velferöarríki og lætur sér því mjög
annt um velferö og öryggi þegn-
anna. Ættu því ísraelar samkvæmt
því aö vera betur verndaöir gegn
skaðvaldinum veröbólgu en t.d.
Bandaríkjamenn. Á þriöja mánaöa
fresti hækkar kaup launþega
sjálfkrafa í samræmi viö veröbólgu
upp aö hámarki sem verkalýös-
sambandið hefur skráö í samning-
um en þaö nemur 70 prósentum af
veröbólgu.
Opinberir styrkir til fátækra eru
aö vísu tilviljunarkenndir en þó
reynt aö hafa þá í samræmi viö
vísitölu framfærslukostnaöar.
„Keöjutengsl" viröast lykilorö i'
ísraelskum efn hagsmálum, því
margir fletir lahagslífsins eru
tengdir vísik unni. Peningar sem
legiö hafa á bankareikningi í
minnst sex ár eru vísitölutengdir
og verðtryggðir á þann hátt aö þeir
velta utan á sig í samræmi viö
aukinn framfærslukostnaö og þar
aö auki skattfrjálst. Vextir eru ekki
skattfrjálsir, skattur af þeim er 3 til
4 prósent sem þýöir aö fólk græöir
á því aö geyma peninga sína í
banka í verðbólguæðinu og er þaö
fáheyrt eins og viö íslendingar
þekkjum vel. Á svipaðan hátt eru
skuldabréf ríkisins — mjög fljót-
andi — aö vísu í ákveönu sam-
bandi viö vísitölu og hækka aö
jafnaöi um 80 prósent af verðbólg-
unni, einnig skattfrjáls og gefa af
sér vexti í þokkabót. Nýleg rann-
sókn sýndi glögglega aö sá sem
fjárfestir í slíku skuldabréfi, sem
tengt er vísitölu, árið 1978 græöir
um það bil 45 til 65 prósent þótt
framfærslukostnaöur hafi ekki
Eins herbergis íbúö á
miölungi góöum staö
í úthverfi Jerúsalem.
kr. 20 milljónir og 625 Þúaund.
aukist nema um 48,1 prósent það
sama ár.
Á meðan ríkiskassinn fær lán úr
tengdum sjóöum lánar hann sjálfur
ótengt fé, til dæmis meö rausnar-
legum lánum til innflytjenda eða
annars fólks sem ríkið telur sér
beint eöa óbeint „hag" aö aö-
stoöa. Þetta fólk fær lán án þess
aö þurfa aö greiöa til baka meir en
upphaflega láninu nam aö frátöld-
um smá vöxtum, þrátt fyrir þá
staöreynd aö meöan fólkiö hefur
peningana milli handa, fellur gjald-
miöillinn.
Hagfræðingar kalla þetta
ástand kreppu en sé litiö á lifnaö-
arhætti fólks í ísrael er fjarri lagi
aö þar ríki kreppuástand. Verzlanir
eru yfirfullar. Innanstokksmunir
seljast upp á svipstundu og biðtími
eftir þeim er langur. Fólk bíöur í
þrjá til fjóra mánuöi eftir tilbúinni
eldhúsinnréttingu eða nýjum sófa.
af bifreiö
eykst fjöldi r
fjögur
Þrátt fyrir að tollar
um séu 200 prósent,
bíla í einkaeign um
þúsund
mánuði. Og þótt verö á benzínlítra^
sé 234 ísl. kr. er stööug umferö á
götum úti og oft umferöaröngþveiti
á annatímum og um helgar. Lita-
sjónvarpstæki er keypt á 600
þúsund til 1,2 milljónir og telur
almenningur þaö ágæta fjárfest-
Begms
40.0%
1977
37.6%
1978
Súkkulaöistykki,
kr. 214
17.7% V
1976 1
12.0%
1971 i
Bensínlítrinn
kr. 234.
ingu þótt ekki séu hafnar útsend-
ingar í litum. Þá fjárfestir fólk meö
því aö kaupa sér auka íbúö eöa
hús.
ísraelar telja veröbólguna ekki
hafa bitnaö illilega á lífskjörum
fólks almennt séö, hins vegar hafi í
kjölfar hennar tekiö aö örla á
vafasömum kvillum í viöskiptalíf-
inu. Fólk veigrar sér til dæmis viö
aö greiöa lán eöa skuld samstund-
is þar sem þaö telur biöina sér í
hag. Margir handverksmenn og
sölumenn brjóta í bága viö al-
menna verzlunarhætti meö því aö
heimta útborgun út í hönd eöa
jafnvel fyrir fram í staö afborgana
og vixla eins og tíökast í velflestum
nútíma iönríkjum. Kaupmenn
hækka varning sinn dag frá degi
og jafnvel ötulustu viöskiptavinir
hafa vart tíma né tækifæri til aö
fylgjast með verðhækkunum og
verösamanburöur á milli smáverzl-
ana er vart mögulegur, því fólk veit
ekki hvert hiö rétta söluverö er og
hvaö er okur.
A mörgum veitingastööum er
verö á matseölinum skráö í dollur-
um svo ekki þurfi aö prenta nýjan
matseöil vikulega.
Veröbólgan bitnar illa á þeim
lægst launuöu, því þótt kaup-
hækkanir veröi, eru þær ekki í
samræmi viö framfærslukostnaö.
Veröbólgan bitnar einnig á kaup-
sýslumönnum, því meö vaxtamikl-
um lánum eiga þeir sinn þátt í
aukinni veröbólgu í framleiöslu og
verölagningu. Ef veröbólgan
hjaönar, segir kaupsýslumaöur
nokkur, þá fækkar fólki sem starf-
ar viö kaupsýslu. Telur hann og
fleiri aö aöstaöan í efnahagsmál-
um sé mjög svo áhættusöm
þessar mundir og veröi áfram.
Þessi aöstaða styrkir ekki stoö-
irnar sem stjórn Begins hvílir á og
veröi verðbólgan ekki meöhöndluö
þannig aö bót veröi á er óvíst aö
Begin fari í endurkosningu.