Morgunblaðið - 14.09.1979, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 14. SEPTEMBER 1979
A Idarminning:
Lárus Fjeldsted,
hœstaréttarlögmaður
Fæddur 7. september 1879
Dáinn 7. nóvember 1964.
Öld virðist langur tími þegar
fram er horft, en mun skemmri
þegar til baka er litið. Siður er að
reikna tíma í öldum og þykir því
hæfa að minnast Lárusar hæsta-
réttarlögmanna Fjeldsted á aldar-
afmæli hans.
Lárus var fæddur á höfuðbólinu
Hvítárvöllum í Borgarfirði, sonur
Andrésar óðalsbónda Fjeldsted og
konu hans Sesselju Kristjáns-
dóttur. Hann var snemma settur
til mennta, enda góðum gáfum
gæddur. Lauk hann stúdentsprófi
frá Lærða skólanum í Reykjavík
aldamótaárið 1900. Að
stúdentsprófi loknu hélt Lárus til
Kaupmannahafnar, svo sem þá
var háttur um íslenska stúdenta.
Stundaði hann fyrst nám við
verzlunarháskóla, en innritaðist
síðan árið 1901 í lagadeild
Kaupmannahafnarháskóla.
Kandidatsprófi í lögfræði lauk
hann um vorið 1908 og hélt að því
búnu til íslands. Eftir heimkom-
una var Lárus um nokkurra
mánaða skeið settur sýslumaður í
Gullbringu- og Kjósarsýslu og
bæjarfógeti í Hafnarfirði. Honum
mun hafa staðið til boða greið leið
til embættisframa, en til þess stóð
hugur hans ekki. Hann vildi verða
málflutningsmaður. Leyfi sem
yfirréttarmálaflutningsmaður
fékk hann 23. október 1908. Mál-
flutningsstofu opnaði Lárus 1.
apríl 1909. Ekki var það neitt
aprílhlaup, því málflutningsstofu
rak hann til dauðadags, eða rúm
55 ár. Segja má, að það hafi verið
bjartsýni að hyggjast afla sér
lífsviðurværis af málflutningi á
þessum tíma. Ibúar í Reykjavík
voru þá taldir 11.203, en 84.528 á
öllu landinu.
A þessu ári var Björn Jónsson
skipaður ráðherra íslands, banka-
stjóra Landsbankans vikið frá
störfum, samþykkt lög um
aðflutningsbann á áfengi, en
Reykvíkingar fengu vatn úr
Gvendarbrunnum. Ufar voru þá
nokkrir með mönnum svo sem
jafnan hefur verið siður á Islandi.
Tekjur landssjóðs á fjárlögum
fyrir árið 1909 voru áætlaðar
1.664.265 krónur, að styrk frá
Dönum meðtöldum.
Erlend viðskipti voru að mestu
leyti við Danmörku, svo sem eðli-
legt var, en nokkur við Bretland.
íslendingar voru þá sem nú mála-
fylgjumenn miklir mála-
ferlaglaðir vel. Miður mun þeim
hins vegar hafa líkað að greiða
málflutningsmönnum laun, sér-
staklega ef þeir töpuðu málum.
Nýi málflutningsmaðurinn hafði
trú á landi sínu og þjóð. Hann
treysti því, að atvinnuvegir
íslands myndu eflast og því myndi
fylgja, að góðir málflutningsmenn
fengju næg verkefni. Honum varð
að trú sinni. Honum var treyst og
verkefnin hlóðust að honum.
Lárus sagðist aldrei hafa iðrast
þess að gerast málflutningsmaður
og aldrei hefði hvarflað að honum
að hætta því starfi. Þegar hið
æðsta dómsvald fluttist inn í
landið hóf Lárus málflutnings-
störf við Hæstarétt. Fyrsta
hæstaréttarmál sitt flutti Lárus
um vorið 1920. Leyfi til málflutn-
ings fyrir Hæstarétti fékk hann 1.
mars 1922. Síðan flutti hann mál
fyrir Hæstarétti um 40 ára skeið.
Síðasta mál sitt þar flutti hann í
júnímánuði 1960. Það hefur jafnan
verið svo á Islandi, að lögmenn
hafa naumast getað aflað sér
lífsframfæri af málflutningi
einum. Lárus starfaði mjög að
lögfræðilegri ráðgjöf og var í
mörgum nefndum og stjórnum um
dagana. Hann var lögfræðilegur
ráðunautur ríkisstjórna Breta,
Dana og Norðmanna, hér á landi.
Hann var lögfræðingur íslensku
ríkisstjórnarinnar í ullarmálinu
við Svía.
Hann sat í bankaráði Utvegs-
banka Islands h/f meðan það
hlutafélag starfaði, í stjórn Sjóvá-
tryggingarfélags íslands h/f um
áratuga skeið og hann var í
skilanefnd Síldareinkasölu
íslands, svo eitthvað sé nefnt.
Lárus var sæmdur fjölda heiðurs-
merkja innlendra og erlendra.
Kjörinn var hann heiðursfélagi
Lögmannafélags íslands 20.
nóvember 1951.
Hér að framan hefur verið
rakinn í fáum dráttum starfsferill
Lárusar. Starfsferillinn er ekki
nema einn þáttur í lífsferli manns
og stundum ekki sá merkilegasti.
Hinn 20. september 1912 kvæntist
Lárus reykvískri blómarós, Lovísu
Ágústsdóttur, fæddri 8. júní 1885.
Frá því að þau Lovísa og Lárus
stofnuðu til hjúskapar og til
dauðadags beggja lifðu þau saman
í ást og eindrægni. Þau eignuðust
fjögur börn: Andrés fæddan 21.
júlí 1913, dáinn 24. ágúst 1927,
Ágúst hæstaréttarlögmann f. 19.
nóvember 1916. Lárus, stórkaup-
mann fæddan 30. ágúst 1918 og
Katrínu fædda 4. maí 1925.
Lárus Fjeldsted var maður hár
vexti, vörpulegur á velli og bar
með sér kurteisi og siðfágun. Á
götu vakti hann athygli. Þessi
einkenni voru ekki einungis á
yfirborði, hann var prúðmenni og
góðmenni, og sérstaklega friðsam-
ur, en það er aðalsmerki hvers
góðs lögmanns.
Lárus var málflutningsmaður
góður, vandvirkur, skýr og athug-
ull. Við ráðgjöf og samningaborð
mun hann þó hafa notið sín best.
Þar var hann í essinu sínu.
Hæfileikar hans til að sjá kjarna
máls, finna úrræði, sem deilandi
aðiljar gátu sætt sig við, sáttfýsi
hans og friðsemi komu þá gleggst í
ljós, ásamt heiðarleikanum gagn-
vart sínum umbjóðendum.
Lárus mun hafa haft góðar
tekjur á íslenskan mælikvarða um
mikinn hluta ævi sinnar. Fjár-
stofnun lá hins vegar fjarri
honum. Ef viðskiptavini var
féskylft og átti erfitt með að
greiða veitta þjónustu þá átti
Lárus til með að segja: „Látum
þetta bara bíða betri tíma“.
Heimili þeirra Lovísu og Lárus-
ar var í samræmi við líf þeirra og
lífsskoðanir. Þar ríkti friður og
festa. Gestrisni þeirra hjóna og
höfðingsskapur var með
eindæmum. Þar var jafn hlýlega
tekið á móti virtum stórhöfð-
ingjum og ræfilslegum skóla-
strákum, sem voru að sníkja sér
kvöldkaffi.
Ég kynntist Lárusi Fjeldsted
lítið eitt á háskólaárum mínum.
Þá strax bar ég mikla virðingu
fyrir honum án ótta, þó aldurs- og
mannvirðingamunur væri mikill
og ég feiminn. Örlögin höguðu því
þannig, að ég varð samstarfs-
maður Lárusar síðustu ár hans.
Vera má, að honum hafi fundist
hinn nýi félagi nokkuð
breytingagjarn, en aldrei lét hann
það á sér finna. Hann var ætíð
reiðubúinn að miðla hinum
nýkomna félaga af mannviti sínu
og lífsreynslu. Sú fræðsla hefur
oft komið mér að góðu gagni síðar
í lífinu. Ekki gerði ég mér grein
fyrir hvílíks álits og virðingar
Lárus Fjeldsted naut, fyrr en ég
ferðaðist eitt sinn erlendis í erind-
um skrifstofu okkar. Þá opnaði
meðmælabréf frá honum hinar
luktustu dyr. Lárus var ekki'
eingöngu lögbókarþulur, hann var
víðlesinn og fróður, kátur var
hann og gamansamur. Ég held ég
hafi aðeins einu sinni séð hann
dapran og segi þá sögu. Hann kom
inn í skrifstofu mína til að spjalla,
var óróleur og gleðivana, en því
átti ég ekki að venjast. Ég reyndi
að tala við hann um þá hluti, sem
honum þótti gott um að tala, en
hafði ekki árangur sem erfiði. Svo
gekk hann til stofu sinnar. Nokkru
síðar sama dag kom hann aftur til
mín sínu hressari í bragði og
reykti eftirmiðdagsvindil sinn.
Hann kvaðst hafa verið hjá lækn-
um í gær og þeir hefðu verið að
banna sér að reykja. Hann hefði
hugleitt það í dag, að hann væri
orðinn áttræður og sér fyndist
ekki skipta máli þótt lífinu lyki
deginum fyrr en síðar, það væri
eins gott að njóta þess, sem hann
hefði hingað til notið, þennan
skamma tíma, sem eftir væri.
Segja má, að Lárus fjeldsted
hafi verið gæfumaður í lífi sínu.
Hann lifði til hárrar elli.
Ævikvöld þeirra hjóna var fagurt.
Þau önduðust sama dag, 7. nóvem-
ber 1964. Þau höfðu lifað saman
rúma hálfa öld og kvöddu saman
lífið.
Ég minnist Lárusar Fjeldsted,
sem eins besta drengs og höfð-
ingja, er ég hefi átt skipti við á
lífsleiðinni.
Benedikt Sigurjónsson.
7. september s.l. er öld liðin frá
fæðingu Lárusar Fjeldsted,
hæstaréttarlögmanns. Hann var
þjóðkunnur á sinni tíð og vel
metinn.
Lárus var bóndasonur úr Borg-
arfirði, nánar tiltekið frá Hvítár-
völlum í Andakílshreppi. Fæddur
var hann 7. september 1879, sonur
Andrésar Fjeldsted óðalsbónda
þar og Sesselju Kristjánsdóttur
konu hans.
Lárus varð stúdent frá Mennta-
skólanum (Lærða skólanum) í
Reykjavík árið 1900 og cand. juris
frá Kaupmannahafnarháskóla ár-
ið 1908. Á Hafnarárunum stund-
aði Lárus nám einn vetur í kunn-
um verzlunarskóla. Árið eftir að
hann útskrifaðist sem lögfræðing-
ur, stofnaði hann lögmannsstofu í
Reykjavík, eina fyrstu sem stofn-
uð var á landinu.
Þar sem mér er kunnugt, þegar
þetta er ritað, að einn af dómurum
Hæstaréttar, sem var náinn sam-
starfsmaður hans um árabil,
minnist hans hér í blaðinu í dag
og rifjar upp feril Lárusar Fjeld-
sted sem málflutningsmanns, ræði
ég lítt um lögmannsstörf hans. —
Það er enn mörgum kunnugt, að
auk margvíslegra starfa og um-
sýslu sem lögmannsstarfið kallaði
hann til, gegndi Lárus Fjeldsted
ýmsum störfum öðrum. Hann sat
m.a. í bankaráði Útvegsbankans
pg í stjórn Sjóvátryggingafélags
Islands meira en í þrjá áratugi,
svo dæmi séu nefnd um trúnaðar-
störf er hann gegndi.
Mér er ekki kunnugt að Lárus
hafi gefið sig að stjórnmálum eða
talið sig í ákveðnum stjórnmála-
flokki. Engu að síður ritaði hann
oft greinar í dagblöðin um fjármál
og fleira og fór þá ekki dult með
skoðanir sínar. Minnist ég m.a.
greina hans um gengislækkanir.
Hann var þeim andvígur og taldi
flestar leiðir, ef ekki allar aðrar
heppilegri til lausnar aðsteðjandi
vanda í atvinnu og fjármálum
þjóðarinnar.
Svo sem áður hefur verið
minnst á, naut Lárus Fjeldsted
mikils trausts samtíðarmanna
sinna. Hann var eftirsóttur
mannasættir, honum var ljúfara
að sætta menn, en ýta þeim í
gegnum dómkerfið, þótt hagnað-
arvon hans ykist við það. Fyrir
kom, að honum tækist ekki að
sætta öndverða málsaðila og vildu
þá hvorir tveggja fá hann sem
„sinn mann“ til að fylgja sínu máli
eftir við dómstólana. Slík atvik
tala sínu máli um heiðarleika
lögmannsins.
Sem dæmi um það traust, er til
hans var borið af ráðamönnum,
má nefna að Stefán Jóhann
Stefánsson lætur þess getið í
„Minningum" sínum (bls. 135) að í
hinum hörðu deilum sem upp
vöktust eftir þingrofið fræga 1931,
er Tryggvi Þórhallsson, forsætis-
ráðherra, rauf þing öllum að
óvörum í andstöðu við Sjálfstæð-
isflokkinn og Alþýðuflokkinn, þá
hafi Alþýðuflokkurinn lagt það til
að skipuð yrði bráðabirgðastjórn
„undir forystu góðs og gegns
embættismanns". Tilnefndi flokk-
urinn fjóra er til mála gætu komið
sem forsætisráðherrar og var
Lárus Fjeldsted, hæstaréttarlög-
maður einn þeirra.
Þótt eigi verði minnst á fleira er
sýnir það traust þá tiltrú sem
samtíðarmenn Lárusar Fjeldsted
báru til hans, þó nógu sé af að
taka, má að lokum geta þeirrar
staðreyndar til frekar skilnings,
að öldin sem liðin er síðan bónda-
sonurinn á Hvítárvöllum sá dags-
ins ljós í fyrsta sinn, er einstæð í
allri þjóðarsögunni. Við upphaf
þeirra eitt hundrað ára voru
flestir íslendingar á milli hús-
gangs og bjargálna. Ekkert mátti
útaf bera svo ekki yrðu skepnu- og
mannfellir. Árið sem Lárus fædd-
ist fluttu nokkur hundruð manns
frá Austurlandi, einu saman, til
Ameríku. Nú rúmum áratug eftir
andlát hans, ríkir hér á landi
almenn velmegun, jafnvel þótt
allir kvarti.
Á öllum sviðum þjóðlífsins hafa
orðið stórstígari breytingar en
þekkst hefur með nokkurri vest-
rænni þjóð á jafnskömmum tíma.
Að vera lögfræðilegur ráðunautur,
mannasættir og málaflutnings-
maður á þessum umbreytinga og
oft róstursama tíma, samtímis því
að njóta jafnmikils trausts hinna
ólíkustu aðila og hagsmunahópa
eins og Lárusi Fjeldsted auðnað-
ist, var örugglega ekki á hvers
lögmanns færi. Til þess hefði
hvorki dugað mannvit þótt mikið
væri né menntun góð, ef ekki
hefðu fylgt óvenjulegir mannkost-
ir. Ég sá Lárus Fjeldsted fyrst
norður í Siglufirði fyrir fimmtíu
Minning:
Valgerður Rósinkars-
dóttir Akuregri
Fædd 24. mars 1903
Dáin 30. ágúst 1979
Föstudaginn 7. sept. var Val-
gerður Rósinkarsdóttir jarðsungin
frá Akureyrarkirkju. Valgerður
var fædd í Æðey í ísafjarðardjúpi.
Foreldrar hennar voru hjónin
Þorgerður Septína Sigurðardóttir
frá Kjarna í Arnarneshreppi,
Eyjafjarðarsýslu og Rósinkar
Guðmundsson frá Æðey. Þannig
var Valgerður af hinni kunnu
Arnardalsætt í föðurlegg. Hún
mun hafa verið um þriggja ára
gömul er hún fluttist með foreldr-
um sínum til Eyjafjarðar en þau
tóku þá við búi að Kjarna af
foreldrum Þorgerðar Septínu. Þar
ólst svo Valgerður upp ásamt
systkinum sínum, Guðrúnu og
Guðmundi, sem bæði eru búsett á
Akureyri. Eitt systkinanna dó á
unga aldri.
Móðir þeirra andaðist þegar
Valgerður var sautján ára gömul
og féll þá í hennar hlut að taka við
húsmóðurstörfum á stóru og afar
mannmörgu heimili. Munu þær
skyldur sem því fylgdu hafa lagst
þungt á hana svo unga og óreynda
þótt styrkur væri að systurinni,
Guðrúnu, sem var tveim árum
yngri. Alvara lífsins hófst því
snemma hjá Valgerði og kröfurn-
ar oft meiri en góðu hófi gegndi.
Þrátt fyrir annirnar nam Valgerð-
ur klæðskerasaum á Akureyri á
þessu tímabili og stundaði hann
meir eða minna fram eftir árum
ásamt heimilisstörfum og hann-
yrðum af ýmsu tagi, sem vitna um
listhneigð hennar og framúrskar-
andi handbragð. Allt sem að slíku
laut lék í höndum hennar meðan
hún gat á nál haldið. Setti þetta,
ásamt óbrigðulli smekkvísi, svip á
heimili hennar alla tíð, þann
fágaða svip snyrtimennsku, sem
fágætur er og erfitt að lýsa í
orðum.
Þann 23. maí 1923 giftist Val-
gerður Árna Ólafssyni, gagnfræð-
ingi, frá Dagverðartungu í Hörg-
árdal, sem þá var sýsluskrifari á
Akureyri. Þótt Árni stundaði
skrifstofustörf lengst af, átti
sveitalífið sterk ítök í þeim hjón-
um. Þau eignuðust Kjarna og hófu
þar búskap fyrstu hjúskaparárin
og milli 1930 og 40 bjuggu þau þar
í fjögur ár. Síðustu árin, sem Árni
lifði vann hann á skrifstofu Raf-
veitu Akureyrar.
Gestkvæmt var alla tíð á heim-
ili þeirra hjóna og frændfólk úr
sveitinni sem þurfti á gistingu að
halda vissi í hvaða hús var að
venda. Þar var öllum tekið opnum
örmum og veitt af rausn. Má þar
heimfæra að þar sem hjartarúm
er þar er líka húsrúm.
Börnin urðu fjögur: Anna, gift
Jóni Tómassyni framkvændar-
stjóra, Reykjavík. Guðmundur,
yfirlæknir á Akranesi, kvæntur
Stefaníu Þórðardóttur úr Reykja-
vík. Þorgerður Septína, gift Hirti
Eiríkssyni framkv.stj. Iðnaðar-
deildar SÍS, búsett á Akureyri og
Hulda, kennari á Akureyri.
Það kom sem reiðarslag þegar
Árni lést snögglega 19. des. 1946.
Varð það fjölskyldunni þungbær
reynsla og jólin dapurleg í það
sinn í Brekkugötu 29. Þá kom best
í ljós viljastyrkur og þrek Val-
gerðar. Líklega hefur trúin hjálp-
að henni yfir örðugasta hjallann
og meðfædd hneigð að gefast ekki
upp þegar mest á reyndi. Hún
sigraði sorgina ef svo má að orði
komast. Mikið var í húfi og nú
hvíldi ábyrgðin varðandi framtíð-
ina á henni einni. Og hún fann
úrræði sem að haldi komu. Hún
gjörbreytti lífi sínu, hóf matsölu á
heimili sínu og leigði herbergi
eftir því sem húsrúm leyfði og
komust færri að en vildu. Þannig
eignaðist hún marga nýja vini,
unga sem aldna, er ógjarnan
hurfu á braut ef þeir á annað borð
féllu inn í heimilislífið því að
húsmóðirin var vandlát í vali sínu
á þeim sem hún tók inn á heimili
sitt. En þar sköpuðust góð og