Morgunblaðið - 20.11.1979, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. NÓVEMBER 1979
Þorsteinn Vilhjálmsson stjórnarformaður Lánasjóðs ísl. námsmanna:
Kvikuhlaup og kosninga-
skjálfti í námslánamálum
Undanfarna daga hafa birst í
Morgunblaðinu allmikil og stórorð
skrif um samskipti stjórnar Síne
og Alþýðubandalagsins. Deila sú
sem risin er milli þessara aðila
virðist að verulegu leyti eiga
rætur að rekja til þess sem gerst
hefur (og ekki gerst) í málefnum
Lánasjóðs á því rúma ári sem liðið
er síðan Ragnar Arnalds, þáver-
andi menntamálaráöherra, skip-
aði nýja fulltrúa ríkisstjórnar í
sjóðstjórn, þar á meðal mig undir-
ritaðan. Mér er því málið skylt og
hlýt að leggja orð í belg þótt ekki
væri' nema til að leiðrétta mis-
sagnir, koma á framfæri upplýs-
ingum og lýsa viðhorfum frá
mínum sjónarhóli. Rétt er þó að
geta þess að ég hef ekki séð bréf
það frá Alþýðubandalaginu til
námsmanna erlendis sem virðist
hafa komið skjálftahrinunni af
stað. Ég mun því ekki leggja neina
megináherslu á þær hliðar mála
sem kalla mætti beinlínis „flokks-
pólitískar".
Löglegar og
ólöglegar
úthlutunarreglur
Þegar nýir fulltrúar ráðherra
tóku vð störfum í sjóðstjórn á s.l.
hausti, höfðu tiltekin atriði í
úthlutunarreglum sjóðsins verið
dæmd ólögleg í undirrétti. Báðir
aðilar máls, Síne og fjármálaráðu-
neytið f.h. ríkissjóðs, höfðu þó
áfrýjað þeim dómi til Hæstarétt-
ar. Fráfarandi fulltrúar ríkis-
valdsins í sjóðstjórn, sem hafa þar
meirihluta atkvæða, höfðu marg-
sinnis lýst yfir þeirri ætlun sinni
að bíða átekta og breyta ekki
reglunum fyrr en dómur Hæsta-
réttar væri fallinn. Okkur sem við
tókum þótti hins vegar engin
ástæða til að bíða, og sú afstaða
var í fullu samræmi við vilja
ráðherra. Nýskipuð stjóðstjórn
hófst því þegar í stað handa um
róttæka endurskoðun á reglunum,
og lauk henni í janúar síðastliðn-
um er menntamálaráðherra stað-
festi nýjar reglur. Mér vitanlega
hefur enginn dregið lögmæti
þeirra í efa enda lögðu bæði
fulltrúar námsmanna og ríkis-
stjórnar mikla vinnu í þessa
endurskoðun.
Af þessu er ljóst að núverandi
stjórn Síne veður í villu og svíma
er hún gefur í skyn að ekki hefði
verið hægt að úthluta lengur eftir
gömlu reglunum. Hitt kemur mér
þó ekki síður spánskt fyrir sjónir
ef Sínestjórnin vill nú, eftir allt
sem á undan er gengið af stórum
orðum og harðri baráttu, gera lítið
úr sjálfum breytingunum sem
þarna urðu. Þannig lætur stjórnin
á þrykk út ganga að þær hafi
aðeins haft í för með sér „lítils-
háttar hækkun" hjá sumum náms-
mönnum. Sannleikurinn er hins
vegar sá að breytingarnar hafa
leitt til þess að námslán hafa
hækkað um mörg hundruð þús-
unda og jafnvel milljónir hjá þeim
sem urðu verst úti skv. gömlu
reglunum, þ.e. hjá tekjulágu fjöl-
skyldufólki. Er stjórn Síne ekki
heldur betur að lýsa vanþekkingu
á kjörum umbjóðenda sinna og
sambandsleysi við þá ef hún kallar
slíkt aöeins „iítilsháttar hækk-
un“?
Þarf ekki að leiðrétta kompás
baráttunnar ef þannig er tekið til
orða um það sem á vinnst?
Stjórn Síne telur sig þess um-
komna að gera „fulltrúum ríkis-
valdsins" (mér og öðrum) upp þá
„meginhugsun", „að breytingarnar
máttu helst ekki kosta neitt". Hið
sanna í þessu er hins vegar það að
fjárveitingavaldið setti sjóðstjórn
og ráðherra þær skorður að ekkert
viðbótarfé fékkst itl breytinganna
þrátt fyrir ítrekaðar óskir þar um.
Með hliðsjón af því sem á undan
var gengið þótti samt rétt að
ráðast í breytingarnar í stað þess
að sitja uppi með reglur sem
meirihluti sjóðstjórnar taldi ólög-
legar.
Lánshlutfall og
framfærslukostnaður
Meginreglan við útreikning
námslána er sú að þau nema
ákveðinni prósentu (nú 85%) af
reiknaðri fjárþörf, sem er mis-
munur á framfærslukostnaði
námsmannafjölskyldunnar og
reiknuðum tekjum hennar. Eins
og nú standa sakir reiknast tekjur
námsmannsins að fullu en tekjur
maka eru umreiknaðar verulega
til lækkunar áður en þær koma
inn í dæmið. Tekjur námsmanna
eru oft og tíðum mjög verulegur
hluti af árlegum framfærslu-
kostnaði. Sú 15% skerðing sem
leiðir á því að lánshlutfallið er
85% en ekki 100% kemur því
aðeins á hluta framfærslukostn-
aðar. Það er því alvarleg missögn
hjá stjórn Síne þegar hún ruglar
saman 85% brúun á framfærslu-
kostnaði og raunveruleikanum
sem er 85% brúun á reiknaðri
fjárþörf. Ég skýt þessu sérstak-
lega að Pétri Reimarssyni, sem
hefur m.a. byggt mikið mál og stór
orð í leiðara Síneblaðsins á þess-
ari einföldu rökvillu. Þessu til
viðbótar fjallar stjórn Síne þannig
um þessi mál að engu er líkara en
hún haldi að lánshlutfallið hafi
alltaf verið 85%. Hið sanna er
auðvitað að það hefur kostað
langa og harða baráttu náms-
manna og bandamanna þeirra að
ná þessu marki. Til að mynda
hækkaði meðalprósentan úr ca.
65% skóla árið 1970—71 í ca. 85%
veturinn 1973—4, þótt stjórn Síne
hafi samþykkt að láta eins og í
engu hafi miðað á þeim árum.
Ég er að sjálfsögðu fullkomlega
skv.
við
Þorsteinn Vilhjálmsson
sammála því að námsmenn og
aðrir láglaunahópar búa við allt of
kröpp kjör í íslensku samfélagi,
þar sem einkaneysla miðaldra
millistéttar virðist nú sitja í
fyrirrúmi. — Varðandi Lánasjóð
tel ég þó rétt að fram komi að
talan 200 þús. á mánuði í fram-
færslukostnað á aðeins við um
einhleypan námsmann. Hins veg-
ar reiknast fjölskyldum mun
hærri tala eða frá ca. 300 þús. og
upp í t.d. 500 þús. eftir fjölskyldu-
stærð og öðrum aðstæðum.
Endurskoðun laga og
vísitölublekkingin
Það er rétt hjá stjórn Síne að
fulltrúar námsmanna hafa gert
lítils háttar fyrirvara um end-
urgreiðslureglur þær sem gert er
ráð fyrir í lagafrumvarpi sem
sjóðstjórn samdi og menntamála-
ráðherra lagði fram í vor. Þó var
þessi fyrirvari háður nánari út-
reikningum á greiðslubyrði
gömlum reglum og nýjum.
Ur því að ég er sestur
ritvélina til að skrifa um þessi mál
fæ ég ekki orða bundist um það
sem kalla mætti vísitölublekkingu
í stað vísitölutryggingar. Bæði
þeir stjórnmálamenn, sem stóðu
að lagasetningunni um Lánasjóð
1976 og framkvæmd hennar, og
forystumenn námsmannasamtak-
anna hafa tekið höndum saman
um að hampa því sem mest að
námslán séu „að fullu vísitölu-
tryggð" (sbr. núna síðast sam-
þykkt Síne-stjórnar í Mbl. 16.
nóv.) Má guð vita hversu margir
námsmenn hafa í grandaleysi lát-
ið blekkjast til að sækja ekki um
félagslega aðstoð sem þeir hefðu
annars átt fullan rétt á.
Sannleikurinn er nefnilega sá
að reglur um endurgreiðslur
námslána eru að ýmsu leyti mjög
hagstæðar og því fer fjarri að
.„vísitölutryggingin" nái fram að
ganga í reynd, heldur má gera ráð
fyrir að sjóðurinn fái aðeins
50—60% af raungildi lána til baka
aftur, og það á mjög löngum tíma.
Málið snýr þannig við einstökum
námsmönnum þá að reglurnar
tryggja að árleg endurgreisðla
verður aldrei mjög há, eða í mesta
lagi 100—200 þús. á verðlagi þessa
árs (en sú tala hækkar frá ári til
árs með verðbólgunni).
Það var ætlun sjóðstjórnar og
ráðherra að hækka endurgreiðslu-
hlutfallið nokkuð með fyrrgreindu
lagafrumvarpi. Jafnframt fólst i
frumvarpinu veruleg breyting á
endurgreiðslunum að öðru leyti, í
þá veru að hátekjumenn greiddu
meira en ella, en lágtekjumenn
jafnvel ekki neitt þau árin sem
þeir hefðu lágar tekjur. Þetta
síðasta atriði hefur reynst mjög
umdeilt meðal stjórnmálamanna
en það kemur til móts við stefnu-
mótun námsmannahreyfingarinn-
ar á undanförnum árum. Til
dæmis hefur vígorðið „Engar
endurgreiðslur á þurftarlaun" ver-
ið borið undir allsherjaratkvæð-
agreiðslu í Síne og verið samþykkt
með miklum meirihluta. Það skýt-
ur því óneitanlega skökku við
þegar stjórn Síne sniðgengur
þetta atriði með öllu í umfjöllun
sinni. Er nema von ég spyrji hvort
blessaðir mennirnir hafi gert upp
við sig hvað er að vinna og hverju
að tapa í þeirri baráttu sem
vissulega verður haldið áfram þótt
einn kosningaskjálfti gangi yfir
þjóðina?
Lokaorð
Hvort sem það verður reiknað
mér til sjálfumgleði eður ei vil ég
að lokum láta þess getið að
samstarfið í stjórn Lánasjóðs hef-
ur verið með ágætum eftir að við
kváðum niður þann draug illind-
anna sem við tókum í arf frá fyrri
sjóðstjórn. Einnig verð ég að segja
það sem fyrrverandi fulltrúi
námsmannasamtakanna í hags-
munabaráttu þeirra að ég er
sæmilega ánægður með það sem
áunnist hefur á þessu rúma ári,
þótt mér hafi auðvitað aldrei
dottið í hug að láta þar staðar
numið. En kannski kýs stjórn Síne
heldur að við taki ný sjóðstjórn
sem hirti ekki um slíka sjálfum-
gleði?
Stjórnarmönnum Síne er vissu-
lega vandi á höndum að vera í
fylkingarbrjósti í þeirri hags-
munabaráttu sem íslenskir
námsmenn þurfa að heyja. Slík
verkefni reyna á stefnufestu og
þrautseigju en jafnframt hljóta
menn að kynna sér málin til
nokkurrar hlítar, a.m.k. áður en
þeir fara að tjá sig opinberlega um
þau. Og auðvitað verða menn að
hafa dómgreind til þess að gera
greinarmun á ávinningi og tapi,
bandamanni og andstæðingi. Það
er því miður ekki vænlegt til
árangurs að láta ávinninginn
verða sér að nöldursefni, eða
skyldi hinum raunverulega and-
stæðingi þá ekki verða auðveldari
eftirleikurinn?
Væri námsmönnum ekki nær að
leita skýrra svara hjá þeim, sem
nú brýna sparnaðarkutann, hvort
honum verði beitt við námslánin
og þá hversu djúpt verði í skorið?
Reykjavík, 18. nóvember 1979.
Ályktun Verzlunarráðs um fyrirvaralausa takmörkun útlána:
Ríkisstjórnin lætur eigin
mistök bitna á atvinnulífinu
MORGUNBLAÐINU hefur borizt
eftirfarandi ályktun frá Verzlun-
arráði íslands.
I tilefni af fréttatilkynningu
Seðlabanka íslands frá 31. október
s.l. um verulegan niðurskurð út-
lána fyrir árslok vill Verzlunarráð
Islands senda frá sér svohljóðandi
ályktun.
Gáleysi í útlánum fyrstu 9—10
mánpði ársins og harkalegar sam-
dráttaraðgerðir á síðustu vikum
ársins til að laga stöðu bankakerf-
isins um áramót, verður að teljast
afar óeðlilegt aðhald í útlánum.
Skelfiskveiðarnar
Svar vegna ummæla Soffaníasar Cecilssonar
Stykkishólmi. M. nóv. 1979.
Gullið mitt í skelinni, gáðu að
þér núna. „Soffanías“, það er leitt
þegar jafn mikill athafnamaður
og Soffanías rassskellir sjálfan sig
margoft í sama blaðaviðtalinu. Ég
tek nú orðrétt upp úr Morgunblað-
inu: „Þessi deila hefur staðið í
mörg ár, sagði Soffanías, fyrst
vegna rækjuveiða sem ég hóf 1967,
en þá þróaði ég upp góða stöð, og
tókst einum að græða á rækju-
vinnslunni. Þá fór ráðuneytið að
láta undan öfundar- og öfgaöfl-
um.“ Tilvitnun lýkur.
Þarna ræðst Soffanías á ráðu-
neytið fyrir undanlátssemi við
öfundar- og öfgaöfl, sem Soffanías
stundar nú af alefni sjálfur. Ef
þetta er ekki einfeldni, þá er þetta
margfeldni og hrein og klár öfund
frá hans hendi. Hann vill koma
fram við Hólmara eins og aðrir
komu fram við hann. Þetta kallast
að bíta í skottið á sjálfum sér.
Og aftur skal vitnað í sama
viðtal 14. nóv. „Kjartan vill færa
þetta allt á silfurfati til kapitalist-
ans í Stykkishólmi". Hér afaftur
að færa sér einföldunina í nyt. En
Soffanías, þeir eru tveir sem vinna
gull úr skel, gullið í skelinni sem
þú lítur öfundaraugum á öfgafull-
an hátt, líkt og aðrir litu rækju
þína þegar þér gekk sem best að
græða á henni. Þá get ég sagt þér,
kæri athafnamaður, og það verður
ekki dregið í efa að það ertu, að
kapitalistar eru margfalt fleiri í
Stykkishólmi. Önnur atriði rang-
túlkunar í viðtalinu, svo sem um
veiðisvæði o.fl., hirði ég ekki að
elta ólar við, enda segir máltæki
eitt „Að skel hæfi...“! Þetta
skrifar sá er engra hagsmuna
hefur átt að gæta í skel, en glottir
að græðgi manna.
Með fyllstu vinsemd og virð-
ingu.
Skeljakveðjur, Hólmarinn
Jón Kr. Lárusson.
Er sýnt, að sá háttur, sem hér er
hafður á, kemur mjög niður á
atvinnufyrirtækjum, sem þurfa nú
að búa við skyndilega niðurskurð
lána.
Fréttatilkynning
Seðlabankans.
í fréttatilkynningu Seðlabank-
ans er sagt, að bankakerfið beri nú
þungar og vaxandi byrðar vegna
örðugs rekstrarárferðis ýmissa
atvinnuvega og aukinna lána, sem
stafa af frestun olíuverðshækk-
ana. Báðar þesar ástæður eru á
ábyrgð ríkisstjórnarinnar. Verzl-
unarráðið varaði alvarlega við
afleiðingum stóraukinna skatta á
atvinnureksturinn um s.l. áramót
og varaði sömuleiðis við þvi að
fela þann vanda með lánum, sem
hækkað olíuverð skapaði. Með
þessari samþykkt er ríkisstjórnin
þvfenn á ný að láta eigin mistök
fyrirvaralaust bitna á atvinnulíf-
Á síðastliðnu vori samþykkti
Alþingi lög um stjórn efnahags-
máia. Þar var stefnt að 25%
aukningu peningamagns í umferð
á árinu 1979. Þeirri stefnu hefur
ekki verið fylgt. Hefur aukning
peningamagns verið á bilinu 50—
60% við hver mánaðarlok fyrstu 9
mánuði ársins, miðað við sama
tíma í fyrra. Nú er hins vegar
skyndilega breytt um stefnu og
ætlunin, að því er virðist, að laga
mistök ársins á nokkrum vikum.
Stefna Verzlunarráðs
íslands
Stefna Verzlunarráðsins er sú,
að eðlilegt aðhald í peningamálum
eigi að gerast með breytingum á
hlutverki og starfsemi Seðlabank-
ans. Koma þarf í veg fyrir, að
ríkissjóður safni skuldum við
Seðlabankann, en bankanum þarf
að gera kleift að stýra aukningu
peningamagns í umferð og upp-
byggingu nauðsynlegs gjaldeyris-
forða með raunverulegri bindi-
skyldu, verðbréfaviðskipum og
vaxtaákvörðunum af eigin lánum.
Vextir og verðtrygging í almenn-
um lánsviðskiptum á hins vegar
að vera frjáls ákvörðun lánveit-
anda og lántakanda.
Aðhald við slíkar aðstæður ætti
að vera jafnt og stöðugt, og gefur
ekki tilefni til slíkra skyndiað-
gerða, sem Verzlunarráðið hlýtur
að mótmæla. Frá áramótum hafa
almenn útlán aukizt um tæp 56%.
Það gefur því auga leið, að skyndi-
legur niðurskurður lána um 13
milljarða, sem samsvarar 10% af
lánum til atvinnulífsins, annarra
en endurkeyptra lána Seðlabank-
ans, hlýtur að skapa gífurlega
erfiðleika, sem erfitt er að mæta
svo fyrirvaralaust. Vill Verzlun-
arráðið mælast til, að þessar
harkalegu aðgerðir verði endur-
skoðaðar og jafnframt hvetja ein-
dregið til, að stjórn peningamála
verði endurskipulögð, svo að at-
vinnulífið njóti framvegis eðli-
legra og stöðugra ástands í lána-
málum.