Morgunblaðið - 13.01.1980, Blaðsíða 7

Morgunblaðið - 13.01.1980, Blaðsíða 7
mÓRGÚNBLÁÐIÐ.'sUNNUDa'gUR 13. JANÚAR 1980 7 llmsjónarmaður Gísli Jónsson_________________33. þáttur Mannanöfn eru ekki ómerkur hluti íslensks máls, og veltur á miklu að menn velji börnum sínum nöfn af hugkvæmni, nærfærni og smekkvísi. En lengi má þar um smekkinn deila sem endranær. Út í þessa sálma verður stutt farið í þessum þætti, aðeins minnt á hve gildan þátt þjóðernis okkar við varðveitum með því að kenna okkur til foreldris og vera enn son og dóttir. Flestar þjóðir, sem ég þekki til, hafa ættarnöfn. Tískusveiflur í þá átt hafa orðið hérlendis, en jafnan hefur hinn forni siður hrundið þeim fljótlega af sér. Fyrsta ættarnafn á ís- landi, svo að mér sé kunnugt, er Vídalín (Vídalínus), en það báru afkomendur Arn- gríms Jónssonar lærða (1568—1648). Hann var fæddur á Auðunarstöðum í Víðidal, og sést af því, hvernig ættarnafnið er til komið. Sumir ættingja hans bjuggu og í Víðidalstungu. í stíl við þetta bjuggu menn til nöfn eins og Snóksdalín og Espólín (af Espihóli í Eyja- firði). Á fyrri hluta þessarar ald- ar var mikill siður að taka sér ný ættarnöfn, og í lögum frá 1913 var ráð fyrir því gert. Skipuð var nefnd þriggja valinkunnra manna til þess að leiðbeina mönnum í því efni, og skilaði hún áliti sínu 1915. Þar þykir ýmsum nú margt athugavert og jafnvel broslegt, og harða hríð gerði Árni Pálsson próf- essor að mörgu sem þar er að finna. Tíu árum síðar var bannað með lögum að taka upp ný ættarnöfn, en hin eldri máttu haldast. Oft var farið í kringum þetta laga- ákvæði með því að skíra börn „ættarnöfnum", svo sem Borgfjörð eða Svarfdal. Eg er stundum spurður um merkingu, uppruna og út- breiðslu ýmissa nafna, en heimildir þær, sem mér eru tiltækar, eru ófullkomnar og slitróttar, en gaman er að spreyta sig á þessu eftir föngum. Nú hef ég verið beðinn um allt sem ég veit um kvenheitið Salóme. Svo er á bókum sagt að Salóme sé forngrísk gerð af hebreska orðinu shalem full- kominn. Salóme var nafn einnar þeirra kvenna sem þjónuðu Jesú og voru við gröfina á páskadagsmorgun- inn. Frá því á 17. öld hefur Salóme verið skírnarnafn í ensku. Um sögu þessa nafns á Norðurlöndum er ég harla fáfróður. í hinni miklu bók um skírnarnöfn í norrænum málum, sem prófessor Assar Janzén gaf út, er ekkert um þetta nafn að finna, svo að gagn sé í, og í fyrsta allsherj- armanntali á Islandi 1703 er engin Salóme. Hermann Pálsson tekur það ekki upp í sína mannanafnabók, svo að seint mun það upp komið á landi hér, en 1910 bera hins vegar 87 íslenskar konur þetta heiti. Áratugina 1921—’50 voru 45 meyjar á íslandi skírðar Salóme, og í sex þeirra dæma var það einnefni. Flestar voru þessar konur sunnan lands og vest- an. Um beygingu nafnsins er það að segja, að mér þykir einsýnt að hafa það eins í öllum föllum, en reyna ekki að troða á það beygingarend- ingum. Við þetta bauk mitt hefur vaknað önnur spurning sem ég kann ekki enn að svara og bið lesendur að leggja mér lið. Hvaðan kemur og hvað merkir kvenmannsnafnið Selma? Er hugsanlegt að það sé einhvers konar tilraun að búa til norræna gerð af nafninu Salóme, eins og þeg- ar Norðmenn tóku sig til og breyttu Elísabet' í Ellisif. Þeim þótti hið hebreska nafn á drottningu Haralds harð- ráða ekki fara vel í norrænu máli. Hvaðan kom nafnið á Selmu Lagerlöf, og var það hún sem kom þessu skírn- arnafni inn í íslensku með vinsældum sínum? Svo mikið er víst að þetta lögulega og hljómgóða nafn bera fimm íslenskar konur árið 1910, og nokkuð hefur það sótt á síðan, þótt enn sé fátítt. Ég vona að einhver verði við- bragðsfljótur að kenna mér allt sem máli skiptir um Selmunafn. Stundum lendum við í vandræðum, þegar stafsetja skal orð af erlendum upp- runa, þau sem upp hafa verið tekin í málið. Svo er t.d. um mánaðarheitið maí. Ef fylgt væri ritvenjunni ætti að stafsetja það mæ, en ekki nota þá „hljóðritun" sem við gerum að erlendri fyrir- mynd. Þessi þáttur á að vísu ekki að fjalla um stafsetn- ingu, en vandanum skaut upp vegna vísu Gests Ólafs- sonar á Akureyri, þeirrar sem Baldvin Ringsted hafði með öðru mér til fróunar, þegar tannpínan var að gera mig galinn: Þeir létu svo illa á liðnum vetri, litlu pollarnir, en þó eru andskotann engu betri æjatollarnir. fJtagmi'* FÆST í BLAÐASÖLUNNI ÁJÁRNBRAUTAR- STÖÐINNI Atthagafélög — Félagasamtök — Starfshépar Múlakaffi hefur að venju undirbúið komu Þorra. ★ ★ ★ Allar Þorra-ámurnar í kalda-búrinu eru fullar af úrvals Þorramat. ★ ★ ★ Biðjum viðskiptavini okkar nær og fjær vinsamlegast að gera okkur viðvart hið fyrsta — það er okkar hagur og ykkar. Ekki missir sá sem fyrstur fær! D Viö sendum matinn og matsveinar Múla- kaffis framreiöa hann á staönum. HALLARMULA SIMI 37737 Og 36737

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.