Morgunblaðið - 13.01.1980, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. JANÚAR 1980
Helsingborg heitir borgin Svíþjóðarmegin við Eyrarsund, þar
sem ísiendingar koma fyrst, fari þeir um Danmörku til þess vísa
lands. Lengi hefur hún verið íslendingum kunn. Snorri Sturluson
nefnir hana á sinum húðum. Og þar hefur nú íslenzk kona,
Margrét Sigurðardóttir Hermannsson, haslað sér völl og unnið
borginni vel í nærri tvo áratugi. Hún hefur verið þar borgarfull-
trúi síðan 1961, er varaforseti borgarstjórnar og situr í
hafnarstjórn í þessari miklu hafnar- og ráðstefnuborg. Ahrifa þess
gætir í borginni og ýmsu hefur hún komið til leiðar. M.a. flutti hún
og kom í gegn tillögu um breytta stafsetningu á borgarnafninu
sjálfu, og olli ekki svo litlu fjaðrafoki. Þá var Hálsingborg skrifað
með a-i og tvípunkti, en var breytt í gamla stafsetningu
Helsingborg. Gætum við ímyndað okkur að stafsetningarbreyting
á borð við þessa gengi ekki hljóðalaust fyrir sig hér á landi.
Þessa merku konu hitti frétta-
maður Mbl. daginn áður en hún
hélt aftur heim til Svíþjóðar,
eftir að hafa eytt jólunum hjá
dóttur sinni, Nönnu Hermanns-
son, borgarminjaverði, tengda-
syninum Peter Ottossyni og
barnabörnunum tveimur. Og
satt að segja vorum við búnar að
spjalla lengi saman, þegar sú
hugsun kom upp á yfirborðið að
fleiri mundu vilja heyra það,
sem hún hafði að segja. Og þá er
að snúa sér að forsögu málsins.
Margrét er dóttir Sigurðar
Sigurðssonar sýslumanns Skag-
firðinga og konu hans, Guðrúnar
Stefaníu Arnórsdóttur. Hún er
hjukrunarkona að mennt. Svo
bar það við á hjúkrunarkvenna-
móti á íslandi 1939 að hún
kynntist formanni sænska
hjúkrunarfélagsins, sem hvatti
hana til að koma til Svíþjóðar til
starfa um hríð. Þegar Þjóðverjar
réðust inn í Danmörku var
Margrét stödd í Kaupmanna-
höfn á leið til Svíþjóðar og
komst ekki lengra. Þetta var í
aprílmánuði og það var ekki fyrr
en í ágúst að henni tókst fyrir
harðfylgi að fá leyfi til að halda
ferðinni áfram. Og leið hennar
til Stokkhólms lá um Helsing-
borg, en á þeim stað gat hún þá
ekki hugsað sér að bíða í heila
þrjá tíma eftir lest, en hélt
rakleiðis til Gautaborgar. Þá
vissi ég ekki að þessi borg ætti
eftir að verða stór og örlagarík-
ur þáttur í lífi mínu, segir hún.
En þangað kom ég ekki aftur
Margrét Hermannsson í stof-
unni í Árbæjarsafni.
Ljósm. Peter Ottosson.
og sitja í fjórum sætaröðum.
Þeir nýjustu fá sæti á aftasta
bekk og færast svo fram með
tímanum. Á fremsta bekk voru
nú aðeins tvær konur, Margrét
og annar kvenfulltrúi, á öðrum
bekk heldur ekki nema tvær,
fleiri á þriðja bekk, en á þeim
aftasta var meirihlutinn konur.
Hún kvaðst þó reikna með að
þetta mikla fylgi kvenna fengi
eitthvert bakslag, en nú væru
konur vanalega viðteknar.
Enn sagði Margrét að bæri þó
á því að ætlast væri til þess að
konur hefðu aðeins afskipti af
ákveðnum málaflokkum, en ekki
öðrum. Hún minnist hlæjandi
blaðaummæla, sem spruttu af
því, þegar hún var að berjast
fyrir því að koma konu í gatna-
málanefnd og hafði þau rök fyrir
því, að konurnar gengju á götun-
um og sætu í görðunum, sem þar
er um fjallað. Og eitt blaðið
sagði að borgarfulltrúi Margrét
Hermannsson vildi fá konu í
gatnamálanefnd, af því að kon-
urnar „væru á götunni", sem á
sænsku getur líka táknað að þær
séu gleðikonur. Þegar blaða-
menn í hálfkæringi spurðu hana
hvað rétt væri eftir henni haft
svaraði hún að bragði: — Það er
rétt. Við konurnar göngum á
götunni og nú sit ég í hafnar-
nefnd og fer um borð í skipin
líka! Hún hafði sýnilega haft
gaman af þessum orðaskiptum.
Margrét er nú í hafnarstjórn
og sagði það skemmtilegt við-
fangsefni. Höfnin í Helsingborg,
sem er næststærsta höfn Sví-
þjóðar, er rekin sem sjálfstætt
fyrirtæki og með ágóða. Og
höfnin er auðvitað slagæð borg-
arinnar. Um hana fara 17 millj-
ónir manna á ári og mun vera
með því mesta í veröldinni. Það
verður til þess að mikið er um
ferðafólk og borgin vinsæl ráð-
hvort þær reyndust vel eða illa,
og afleiðingin er alger glundroði
núna. Fjöldi kennara hefur gef-
ist upp á að kenna og skipt um
starf eða horfið í veikindafrí.
Ólgan er svo mikil í skólunum að
þörf hefur verið á varðmönnum
þar. Og svo endaði þetta með
þeim ósköpum að nýlega var
einn kennarinn stunginn til
bana í einum skólanum. Fólk
varð felmtri slegið. Það hafa
orðið miklar umræður í haust
um skólamál í Svíþjóð og áreið-
anlega verður nú breyting á.
— Ulfhamar fræðslustjóri
sagði nýlega, að það yrði að
koma kyrrð á í skólunum og
draga úr þessum stöðugu um-
breytingum. Það er líka orðin
almenn krafa foreldra og ann-
arra að komið verði á meiri ró og
börnin læri fyrst og fremst
undirstöðugreinar, svo sem lest-
ur, skrift og reikning, sem svo er
hægt að byggja á. Að börnin séu
ekki bara í skólanum heldur að
þau séu þar til að læra.
Talið berst að fullorðins-
fræðslunni, sem Margrét segir
að sé mjög mikil í Svíþjóð. Fólk
hefur þar tækifæri til að læra
nánast hvað sem er og fær þá til
þess ríkisstuðning. En það er
dýrt, því manneskja getur haldið
áfram námi á launum svo lengi
sem hún vill, án þess að sýna
árangur eða próf. Ef nógu marg-
ir vilja læra eitthvað, sama hvað
er, þá er myndaður námsflokkur.
— Til dæmis hafði ég námsflokk
um ísland og íslendinga, sagði
Margrét. Og slíkt námskeið
verður endurtekið, ef nógu
margir vilja lesa um ísland og
kynnast íslenskum málefnum.
• Fræðsla um ísland
Það kemur í ljós að ekki er
óalgengt að Margrét Hermanns-
son sé fengin til að kynna íslenzk
Kors Kaar og við heimkomuna
úr jólaleyfinu á íslandi lá fyrir
að undirbúa 40 ára afmæli deild-
arinnar. En konur úr þeirri deild
Rauða krossins tóku í stríðslokin
að sér flóttafólkið úr útrým-
ingarbúðunum í Evrópu, sem
Bernadotte bjargaði til Svíþjóð-
ar. Það var ægilegt að horfa upp
á það, segir Margét. Og það var
hræðileg reynsla. En svo skrýtið
sem það er, þá hitti ég aldrei svo
fólk sem vann með mér þá, að
það liti ekki oft til þeirra tíma
með ánægju. Enginn gleymir
því. Núna er ekki svo mikið verk
að vera formaður, enda höfum
við á að skipa svo mörgum
ótrúlega duglegum konum, sem
leggja fram sjálfboðavinnu, bæt-
ir hún við. Viðfangsefni okkar er
hjúkrun í heimahúsum, hjálp í
viðlögum, slysahætta barna í
heimahúsum o.fl. og höfum
námsflokkastyrk til námskeiða-
halds.
Nanna dóttir hennar hellir í
kaffibollana og spyr hvort hún
sé að tala um Vinahjálpina. Nei,
þótt Vinahjálpin háfi sprottið út
úr Rauða krossinum, þá standa
fleiri kvenfélög að henni, svarar
móðir hennar, sem hefur verið
formaður Vinahjálpar síðan
1962, þegar félagsskapurinn var
stofnaður. En það var áður en
borgin fór að veita hjálp í
heimahúsum, sem var eitt af
viðfangsefnunum. Nú er þetta í
mjög föstu formi orðið svo ég
hefi ekki svo mikið fyrir því,
útskýrir Margrét. Við höfum
opið hús með dagskrá einu sinni
í viku fyrir einmana og aldraða
og allir velkomnir. Það er til svo
mikið af einmana fólki og allt
upp í 8000 kaffigestir hafa komið
til okkar á ári. Áður en ág fór
vorum við að ganga frá dagskrá
fyrir þetta starf allt til vors.
Sjálf hefur Margrét unnið öll
Sýslumannsdóttirin á
Sauðárkróki varð borgar-
fyrr en 1942, þegar ég var gift
Olle Hermannsson lögfræðingi
og við settumst þar að.
Þau búa þarna á fallegum stað
með útsýni yfir Sundin og við
fagran beykiskóg, líklega þann
eina af þeirri tegund, sem eftir
er í Svíþjóð. Og þar hafa þau alið
upp sín fjögur börn, sem öll eru
uppkomin. Tvö þeirra tóku stúd-
entspróf frá Menntaskólanum á
Akureyri, Snorri og Nanna, sem
búsett eru á Islandi sem fyrr er
sagt.
• Buðu fram
kvennalista
En hvernig stóð á því að hún,
útlendingur í landinu, fór að
taka svo mikinn þátt í stjórn-
málum? — Eg byrjaði í kvenna-
samtökum Moderata-flokksins í
Helsingborg. Ég er nefnilega
fædd íhald og verð það alltaf,
þótt ég hafi unnið mikið að
félagslegum umbótum, sem fer
mjög vel saman, svaraði hún og
hló við. Og sú eina, sem ekki
kunni að skrifa sænsku, var gerð
að ritara í þessum félagsskap.
Formaðurinn var þingmaður og
þegar hún fórst í flugslysi ásamt
fleiri þingmönnum, þá tók ég
við. Við höfðum unnið mjög vel
saman og af henni hafði ég lært
mjög mikið. Ég hætti ekki for-
mennsku þar fyrr en 1966, en var
áfram formaður Kvenfélaga-
sambands Moderata í kjördæm-
inu, sem m.a. nær yfir borgirnar
Malmö, Lund, Landskrona og
Helsingborg. í þessum gömlu og
grónu kvennasamtökum, sem
stofnuð voru 1919, hafði ég
einnig haft formennsku, sem ég
ætla nú líka að fara að hætta.
Þannig var það undir forustu
Margrétar að boðinn var fram
sérstakur kvennalisti í kjör-
dæminu við þingkosningarnar
fulltrúi í Svíþjóð
1973 og komu konur þannig
fulltrúa á þing. Á lista Moderata
voru að vísu konur, en engin í
öruggu sæti. — Við kröfðumst
þess að fá konu á þing, og var
þetta gert til að gefa konu slíkt
tækifæri. Það voru mikil átök og
geysilega skemmtileg vinna, en
við þetta fengum við og flokkur-
inn líka mikið aukið fylgi, út-
skýrir Margrét, og auðséð að hún
hafði notið slagsins eða eins og
hún orðaði það. — Slíkt gefur
mikið og verkar eins og innspýt-
ing. Við gerðum þetta ekki nema
einu sinni, vildum ná meira
jafnvægi og ryðja brautina. Það
tókst mjög vel.
Margrét segir að viðhorfin séu
mjög breytt að þessu leyti frá
því hún var fyrst kosin í b'orgar-
stjórn 1961. Nú séu um 40% af
borgarfulltrúum konur og þakk-
ar hún það því, að upphaflega
hafi staðið við bakið á kven-
fulltrúunum sterk kvennasam-
tök, enda hljóti samfélagið að
eiga að byggjast upp með full-
trúum allra hópa.
Hún kvaðst um daginn hafa
litið um öxl úr sæti sínu í
borgarstjórninni og þá hefði
þessi breyting blasað við. í
borgarstjórninni eru 55 fulltrúar
"\^ðtal
við Margréti
Hermannsson
stefnuborg. Því leggst töluvert
móttökustarf á herðar 1. vara-
forseta borgarstjórnar og Mar-
grét þarf að mæta við ýmiskonar
tækifæri.
• Glundroði
í skólunum
Margrét Hermannsson átti
lengi sæti í skólanefnd í heima-
borg sinni og þar sem sænsk
skólamál ber oft á góma hér á
landi, innti ég hana eftir því. —
Ég er hætt í skólanefnd, gafst
upp eftir 18 ár, svaraði hún. Ég
gat blátt áfram ekki staðið í því
lengur, svo óánægð sem ég var
með skólamálin og hvert þau
stefndu. Já, það er komið í Ijós
að ég hafði rétt fyrir mér, því
miður. Það er að koma fram að
krakkar koma jafnvel ólæs út úr
skólanum eftir allt skyldunámið.
Prófin? Jú, það virðist vera hægt
að sleppa í gegnum þessi krossa-
próf árum saman án þess að
kunna að lesa. Ein af ólæsu
telpunum, sem viðtal var við
nýlega í sjónvarpinu, sagði að
mamma sín hefði lesið fögin
upphátt fyrir sig og það hefði
dugað.
— Sannleikurinn er sá, að
breytingarnar í skólunum urðu
alltof hraðar, útskýrir Margrét.
Hver umskiptin dynja yfir á
fætur öðrum, svo að hvorki
kennarar né nemendur geta
fylgt þeim. Nýjar reglur hafa
dunið yfir skólana og svo virðist
sem um of hafi ráðið ferðinni
„teoretikerar", sem ekki höfðu
næga reynslu af kennslu og
skólastarfi. Það var aldrei gerð
úttekt á nýjungum og tilraunum,
málefni. Hún hefur séð um
íslands hlut í norrænni viku og
talar oft um land og þjóð á
samkomum félaga. Hún á bæði
upphlut og peysuföt, sem amma
hennar átti, og skartar iðulega
íslenzkum búningi. Meira að
segja er hún stundum beðin um
að vera í þjóðbúningnum sínum,
þegar hún er fulltrúi Helsing-
borgar. Einu sinni hafði hún
daglega í heila viku barnatíma,
sem fjallaði um ísland, í sænska
útvarpinu. Og rétt áður en hún
fór til íslands núna sagði hún í
barnatímanum frá jólunum á
Sauðárkróki undir heitinu „Jól-
in, þegar ég var lítil“.
Þetta víkur talinu að íslend-
ingum í Svíþjóð. Margrét segir
að í Helsingborg sé töluvert af
Islendingum. Sjálf er hún túlkur
í réttinum, þegar dómsmál eru á
ferðinni. Segir það ágætt til að
halda við íslenzkunni. Hún við-
urkennir, að það sé ekki alltaf
jafn ánægjulegt, því nú orðið
standi það oftast í sambandi við
eiturlyfjaneyzlu og eiturlyfja-
smygl. Þó segi í skýrslum að
bæði sígarettureykingar og
notkun eiturlyfja sé að minnka í
Svíþjóð. Þegar orð er haft á því,
að þetta sé ekki sérlega góð
sending, sem Svíar fái frá okkur,
vill Margrét ekki um það tala,
segir að þeir hafi líka fengið
marga góða lækna frá íslandi.
Og sjálf hefur hún svo sannar-
lega lagt sitt af mörkum til að
kynna Islendinga vel í Svíþjóð.
Enn er langt því frá að öll
hennar umsvif í félagsmálum
séu upptalin. Margrét er formað-
ur í Helsingborg Kvinliga Röde
þessi störf í sjálfboðavinnu, allt
frá því hún kom til Helsingborg-
ar, nema hvað nú hefur hún laun
fyrir störfin í borgarstjórn. Það
framlag er sýnilega ekki smátt.
Hún er líka rösk og óvílsöm. Er
ekkert að kvarta undan vinnu-
álagi eða velta því fyrir sér hvað
maður kunni að hafa eftir henni.
Við ljúkum samtalinu í bílnum,
meðan ég ek henni í heimsókn til
ættingja. Hún segist hafa haft
ákaflega gaman af dvölinni á
Islandi og er nú búin að fá
mikinn áhuga á ættfræði. Sagð-
ist vera að safna sér upplýsing-
um um ætt sína, til þess að börn
hennar, sem erlendis búa, missi
ekki tengslin og viti um ætt-
ingja. Hún kveðst koma oftar í
heimsókn til íslands seinni árin.
En saknar samt gamla Gullfoss.
Ferðalagið með Gullfossi var svo
yndislegt, þegar hún var að
koma með honum til íslands með
börnin, segir hún.
Okkar síðustu orðaskipti
verða að gefnu tilefni um gang-
stéttirnar, sem eru fullar af snjó
og illfærar á köflum gangandi
fólki. Margrét segir, að slíkt sé
ekki liðið í Svíþjóð. Hver húseig-
andi er ábyrgur fyrir gangstétt-
inni fyrir framan húsið sitt og
því sé þar alltaf mokað og
snyrtilega um gengið. Þeir sem
ekki moka sjálfir, borga fyrir
moksturinn, og þegar um gamalt
fólk og sjúklinga er að ræða, er
það gert af bæjarfélaginu á
sama hátt og heimilishjálpin en
greitt eftir efnum og ástæðum.
Og með það steig Margrét út úr
bílnum og lagði leið sína yfir
glerhála gangstéttina að húsinu,
sem hún ætlaði í. Enginn hefði
borið ábyrgð á því þótt hún hefði
dottið og brotið sig — og eyða
orðið í öllu hennar mikla starfi,
sem beið í Svíþjóð.
- E.Pá.