Morgunblaðið - 10.05.1980, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 10. MAÍ1980

Ilitlcr í ham. „Forinvfinn“ brást ókvæða við, er hann
frétti um hcrnám íslands.
Forsendur
hernámsins
vík og nágrenni. Fyrirliði var R.G.
Sturges ofursti. Landgönguliðarn-
ir voru einkum vopnaðir rifflum,
en þyngri vopn þeirra voru fá-
skrúðug: ein tvíhleypt 3,7 þuml-
unga fallbyssa, ein tvíhleypt 4
þumlunga strandvarnarfallbyssa
og ein fjórhleypt „pom pom“
loftvarnarbyssa. Fallstykkjum
þessum var skipað um borð í
beitiskipin ásamt um 300 tonnum
af birgðum og hafurtaski. Mið-
vikudaginn 8. maí klukkan 4 að
morgni lögðu beitiskipin upp til
íslands og fylgdu þeim tveir tund-
urspillar, H.M.S. Fearless og For-
tune. Nákvæmlega 49 stundum
síðar vörpuðu beitiskipin akkerum
á ytri höfninni í Reykjavík. Her-
nám íslands var hafið.
Eftirmáli
Mánuði eftir að Bretar hernámu
ísland, lögðu Þjóðverjar drög að
áætlun um innrás í landið. Bar
hún heitið „Ikarus". Ég hef áður
rakið tildrög og efni þessarar
áætlunar, sem var andvana fædd
(sjá Lesbók Morgunblaðsins, 3.
okt. 1971). Flotastjórninni í Berlín
var ljóst, að hún hafði ekki
bolmagn til að halda uppi viðhlít-
andi birgðaflutningum til lands-
ins. Þess vegna höfðu Þjóðverjar
ekki skiiyrði til að nota landið sem
herstöð, og þeim hefði veist erfitt
að verja það fyrir árásum Breta.
Svo var styrk breska flotans fyrir
að þakka, að íslendingar sættu
ekki sömu örlögum og Danir og
Norðmenn.
Síðan ég birti grein mína í
Lesbókinni, hefur það gerst, að
Karl Jesko von Puttkamer flota-
foringi, fyrrum ráðgjafi Hitlers
um sjóhernað, hefur veitt mér
frekari upplýsingar um Ikarus-
áætlunina og viðbrögð „foringj-
ans“ við hernámi íslands 10. maí. I
brefi frá von Puttkamer, dags. 4.
september 1975, segir m.a.:
Fyrstú spurningu yðar vil ég
svara á þá leið, að Hitler átti
vafalaust sjálfur hugmyndina
[að Ikarusáætluninni]. Nú get
ég aðeins ráðið það af likum,
hvenær hún fæddist. Það getur
ekki hafa verið fyrr en Noregur
og Danmörk — að fráskildri
Narvík — voru gengin í greipar
Þjóðverjum, en í síðasta lagi
hefur það verið skömmu eftir
10. maí ’40. Ég dreg þá ályktun
af því, að Hitler brást ókvæða
við [sehr ungehalten], þegar
hann frétti 10. maí eða nokkru
síðar, að Englendingar, en ekki
við, hefðu hernumið ísland.
Þetta bendir til þess, að Hitler
hafi átt frumkvæðið að þessu.
Sennilega hefur hugmyndin
aðeins borist í tal, svo að hún
var ekki skjalfærð. Ég minnist
þess að minnsta kosti ekki.
Mér var ljóst, að flotastjórnin
hafði við önnur vandamál að
glíma (Noreg), og auk þess
taldi ég þá og tel enn, að
áætlunin hafi verið ófram-
kvæmanleg. Okkur var þetta
ofvaxið.
Þessi frásögn Puttkamers varp-
ar skýru ljósi á aðdraganda Ikar-
usáætlunarinnar. Þegar Hitler
varð kunnugt um hernám Islands,
fékk hann eitt sinna illræmdu
reiðikasta. Það var kveikjan að
Ikarusáætluninni. Styður þetta þá
fullyrðingu þýska hershöfðingjans
Walter Warlimonts, að Hitler hafi
ráðgert að taka ísland, áður en
Bretar létu til skarar skríða.
Warlimont var deildarstjóri í
þýska yfirherráðinu', en banda-
menn handtóku hann og yfir-
heyrðu í stríðslok. Þá komst hann
m.a. svo að orði:
Hitler hafði tvímælalaust hug
á því að hernema ísland, áður
en þið [bandamenn] lögðuð
landið undir ykkur. í fyrsta
lagi vildi hann koma í veg
fyrir, að „einhver annar“ stigi
þar á land. í öðru lagi ætlaði
hann ... að nota ísland sem
flugbækistöð til að verja kaf-
báta okkar, sem herjuðu á
þessu svæði.
Með hliðsjón af þessum fyrir-
ætlunum, verður gremja Hitlers
skiljanlegri. í fyrsta sinn síðan
stríðið hófst, höfðu Bretar tekið
frumkvæðið úr höndum hans.
Hitler var stundum furðulega
langskyggn, og hann kann að hafa
séð fyrir, að atburðurinn 10. maí
gæti breytt miklu um gang styrj-
aldarinnar. Reiði hans var ekki
ástæðulaus. Þegar fram liðu
stundir réð hemám ísiands úrslit-
um í átökunum um Atlantshaf.
Árni Árnason framkvæmdastjóri
Verzlunarráðs íslands:
Arið 1984
nálgast
söluverði á ónýttum úthaga í
Vesturlandsfjórðungi, þótt fast-
eignamat sé margfalt hærra og
hafi um áraraðir verið matsverð
til grundvallar álagningu fast-
eignagjalda. Sömu sögu er að
segja af íbúðarhúsnæði, t.d. á
bestu stöðum í Reykjavík, að
bætur vegna eignarnáms mætti
ákvarða með hliðsjón af fast-
eignaverði í Búðardal. í frumvarp-
inu er hins vegar fullyrt, að
frumvarpið brjóti ekki í bága við
67. gr. stjórnarskrárinnar.
Lögregluríkið
Þegar stjórnarskrár Vestur-
landa voru settar á sínum tíma
miðuðust réttindaákvæði þeirra
við að takmarka möguleika ríkis-
valdsins til afskipta af málefnum
borgaranna. Án slíkra virkra tak-
markana töldu menn sig ekki
óhulta fyrir yfirgangi ríkisvalds-.
ins, sem byggðist á arfgengu
konungsvaldi í flestum tilvikum.
Við þá breytingu, að „fulltrúar
fólksins" takast á hendur meðferð
ríkisvaldsins virðist hins vegar
sem mikilvægi þess að takmarka
vald ríkisins taki að gleymast.
Virðist sú skoðun nú almenn, að
slíkar takmarkanir séu ekki leng-
ur viðeigandi, því að kjörnir full-
trúar hljóti að starfa í anda síns
umboðs og í þágu fólksins.
Mönnum sést yfir, að fulltrúar
fólksins eru mannlegir og reyna
því að auka völd sín og tryggja sér
endurkosningu. Sú breyting er því
orðin æ augljósari, að valdið er
ekki lengur í sama mæli hjá
fólkinu, heldur hjá ríkisvaldinu,
sem sífellt aflar sér fleiri heim-
ilda, sem brjóta beinlínis gegn
mikilvægustu ákvæðum stjórn-
arskrárinnar. Ár stóra Bróður,
árið 1984, er skammt undan og því
tímabært að vekja athygli á ýms-
um tillögum, sem nú eru og nýlega
hafa verið ræddar á alþingi og
benda til þess, að á „Leiðinni til
ánauðar" séu engar þungatak-
markanir um þessar mundir.
Ólögleg skattheimta
I 40. gr. stjórnarskrárinnar seg-
ir: „Engan skatt má á leggja né
breyta né af taka nema með
lögum." Þrátt fyrir þetta skýra
stjórnarskrárákvæði er lagt til í
77. gr. frumvarps til laga um
aðbúnað, hollustuhætti og öryggi
á vinnustöðum, að ráðherra geti
með reglugerð ákveðið skattlagn-
ingu til að fjármagna Vinnueftir-
lit ríkisins. Orðrétt segir: „Hundr-
aðshluti iðgjalds skal ákveðinn
með reglugerð fyrir eitt ár í senn,
með hliðsjón af fjárhagsáætlun
Vinnueftirlits rkisins." Hér er því
lagt til að ráðherra megi ákveða
skatta með reglugerð, þótt stjórn-
arskráin mæli skýrt á um, að það
skuli gert með lögum.
Að færa skattheimtuvald til
ráðherra er þó ekki einsdæmi.
Nýlega voru samþykkt lög um
flugvallargjald, þar sem ráðherra
er heimilað að hækka gjaldið allt
að því, að það hækki í réttu
hlutfalli við hækkun bygg-
ingarvísitölu. Sams konar ákvæði
er einnig í lögum um bensíngjald,
en það ákvæði var lögleitt í árslok
1975. Á grundvelli þessa ákvæðis
hefur bensíngjald bæði verið
hækkað og lækkað. Hvenær þessar
breytingar hafa tekið gildi og
hversu miklar, er ákvörðun ráð-
herra. Þar sem fjárhæð bensín-
gjalds verður ekki ráðin af gild-
andi lögum og vitneskju um gild-
andi byggingarvísitölu, er ljóst að
þessi skattur er ekki ákvarðaður
með lögum, heldur af ráðherra
með reglugerð, og er því í and-
stöðu við 40. gr. stjórnarskrárinn-
ar.
Friðhelgi
eignarréttarins
í stjórnarskránni hljóðar 67. gr.
svo: „Eignarrétturinn er friðhelg-
ur. Engann má skylda til að láta
af hendi eign sína, nema almenn-
ingsþörf krefji; þarf til þess laga-
fyrirmæli, og komi fullt verð
fyrir.“ Þrátt fyrir þetta ákvæði
stjórnarskrárinnar liggja nú fyrir
alþingi tvö frumvörp í andstöðu
við þetta ákvæði stjórnarskrár-
innar.
Árni Árnason
í frumvarpi til lánsfjárlaga er
lagt til að skylda lífeyrissjóði til
að verja 40% af ráðstöfunarfé
sínu til kaupa á skuldabréfum
ríkissjóðs, Byggingarsjóðs ríkisins
og Framkvæmdasjóðs íslands.
Með reglugerð á ráðherra að geta
ákveðið lánstíma og lánskjör.
Ljóst er, að lífeyrissjóðir eru ekki
jafnsettir til að sinna lánum til
sjóðsfélaga, nema að fá samtímis
jafnhátt lán frá ríkissjóði á sömu
kjörum til sama tíma. Ráðstöfun-
arréttur sjóðanna er því hafður að
engu. Miðað við ráðstöfunarfé
Lífeyrissjóðs verzlunarmanna sl.
ár hefði ríkisvaldið lagt hald á
rúmar 1.600 m. króna og 550
sjóðsfélagar hefðu orðið af láni á
því ári miðað við núgildandi há-
markslán.
í frumvarpi til laga um breyt-
ingu á lögum um framkvæmd
eignarnáms er lagt til, að bætur
vegna eignarnáms miðist við notk-
un eignarinnar, þegar eignarnám
er gert, og söluverðmæti hlið-
stæðra fasteigna í viðkomandi
landsfjórðungi. Á grundvelli þessa
ákvæðis mætti þá taka eignar-
námi lendur á Stór-Reykjavíkur-
svæðinu og bæta þær sem svarar
í stjórnarskránni hljóðar 66. gr.
svo:
„Heimilið er friðheilagt. Ekki
má gera húsleit né kyrrsetja bréf
og önnur sköl og rannsaka þau
nema eftir dómsúrskurði eða eftir
sérstakri lagaheimild."
Þetta ákvæði miðaðist við þjóð-
félagshætti, þegar heimilið var
bæði vinnustaður fjölskyldunnar
og heimili. Vinnustaðir njóta því
sama réttar á grundvelli stjórn-
arskrárákvæðisins og heimilin.
Engu að síður er sífellt oftar reynt
í löggjöf að svipta vinnustaði
þessu réttaröryggi, eins og sést af
82. gr. frumvarps til laga um
aðbúnað, hollustuhætti og öryggi
á vinnustöðum, sem hefst þannig:
„Öllum starfsmönnum Vinnu-
eftirlits ríkisins skal, hvenær sól-
arhrings sem er, heimill frjáls
aðgangur að sérhverjum viniru-
stað, sem lög þessi taka til, enda
geri þeir atvinnurekanda ekki
ónæði utan venjulegs vinnutíma,
nema nauðsyn krefji."
í okkar landi er lögreglunni ekki
einu sinni gefið það vald, sem
öllum starfsmönnum vinnueftir-
litsins á hér að færa. Það er þvi
ógnvekjandi, að ákvæði sem þetta
er að verða nær föst venja í
löggjöf, sem snertir atvinnulífið,
og er t.d. öllu verri ákvæði að
finna í lögum um tekju- og
eignarskatt og lögum um gjald-
eyris- og viðskiptamál.
Lokaorð
Á undanförnum árum hefur
Verzlunarráð íslands nær ein-
göngu sett fram efnislegar ábend-
ingar um það, sem betur mætti
fara, að þess mati, í lagasetningu
alþingis. Á síðustu árum hefur
þetta breytzt og frumvörpum, sem
ganga á svig við stjórnarskrána
eða brjóta beinlínis gegn ákvæð-
um hennar, fjölgað.
Nú keyrir úr hófi, þegar fjöl-
mörg þingmál, bæði stjórnar-
frumvörp og þingmannafrumvörp
brjóta beint gegn ákvæðum
stjórnarskrárinnar. Þessa öfug-
þróun verður alþingi að stöðva.
Hákon Bjarnason
Prýðum lancfió-plontum tijám!
Um sitkagreni mætti og þyrfti
að skrifa langt mál en þess er
enginn kostur að sinni. Hér
verður stiklað á stóru og mörgu
sleppt.
Heimkynni sitkagrenis eru á
vesturströnd Norður-Ameríku,
sunnan frá Kaliforníu og norður
og vestur fyrir Cooksfjörð í
Alaska. Þetta er 2200 kílómetra
leið frá suðri til norðurs. Það
fylgir ströndinni og vex óvíða í
meira en 100 km fjarlægð frá
sjó. Nær allsstaðar fylgir það
fjöruborði og vex á öllum hólum
og eyjum út undir hafsauga. Það
þolir hafvinda og seltu öllum
trjám betur.
Sitkagreni er stórvaxnast
allra grenitegundanna og mælst
hafa allt að 100 metra há tré
nálægt landamærum Bandaríkj-
anna og Kanada, en meðalhæðin
minnkar eftir því sem norðar
dregur. I Alaska mældi ég 40
metra langan bol af tré, sem
sagaður hafði verið af nærri 2 m
háum stubbi, en þvermál hans
var um 1,7 m. Taldist tréð vera
um 400 ára gamalt og hefur það
því verið að vaxa úr grasi þegar
siðaskipti urðu hér á landi.
Auðsætt er að meðalhiti
sumars og lengd vaxtartímans
ár hvert er ærið misjafnt í
heimkynnum sitkagrenisins, og
fyrir því stendur eigi á sama
hvaðan það fræ kemur, sem vaxa
á upp hér úti á Islandi. Á
árunum milli 1920 og 1930 komu
hingað nokkrir tugir plantna,
aðallega frá gróðrarstöð á Syfte-
land við Bergen en fáein úr
danskri stöð. Þau hafa sum hver
vaxið allvel, en önnur hafa orðið
fyrir skemmdum af völdum veð-
urs, enda vitum við með vissu að
þau eru ættuð frá helst til
suðlægun stöðum. Þessi tré
munu öll vera í Reykjavík og
nágrenni og Hellisgerði í Hafn-
arfirði. Frá 1935 og fram að
stríði kom hingað dálítið af
sitkagreni úr norskum gróðr-
arstöðvum, ættað frá tveim
stöðum í Álaska. Á þeim árum
hófust sambönd við ríkisskóg-
ræktina í Alaska, og varð sú
stofnun okkur hin mesta hjálp-
arhella síðar. Frá 1944 til 1960
sendi Skógrækt ríkisins 6 sinn-

j