Morgunblaðið - 10.05.1980, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 10. MAÍ1980
31
Sextugur:
Guðmundur Jónsson
óperusöngvari
í dag verður Guðmundur Jóns-
son, óperusöngvari og fram-
kvæmdastjóri Ríkisútvarpsins 60
ára. Ég get ekki stillt mig um að
stinga niður penna af því tilefni.
Fundum okkar Guðmundar mun
fyrst hafa borið saman fyrir
röskum 40 árum. Ég var þá
nýkominn til borgarinnar utan af
landi til skólanáms. Guðmundur,
sem er borinn og barnfæddur
Reykvíkingur, hafði þá nýlokið
námi við Verslunarskóla Islands.
Ég minnist frá þessum fyrsta
fundi okkar, að hann lét einhver
spaugsyrði falla eins og hans var
von og vísa, og ég heyrði að
KR-ingar höfðu nýverið unnið
frækilegan knattspyrnusigur. Ég
komst brátt að því, að Guðmundur
var einn af þessum gömlu „sönnu
Vesturbæingum", sem ekki geta
sofnað væran blund fyrir „austan
Læk“, og KR er þeirra félag, hvort
sem það ágæta íþróttafélag vinnur
eða tapar. En þetta var ofvaxið
mínum skilningi á þeim árum.
Ekki bauð mig þá í grun, að við
ættum eftir að verða nánir sam-
starfsmenn og vinir í nær fjóra
áratugi. Við Guðmundur stóðum
fyrst saman á fjölunum gömlu í
Iðnó á haustdögum 1942 í „Dans-
inum í Hruna" eftir Indriða Ein-
arsson, en margoft síðar höfum
við átt stefnumót á þessum sama
vettvangi.
Það kom snemma í ljós, að
Guðmundur var gæddur miklum
sönghæfileikum. Þar hjálpaðist
allt að. Mikið og fagurt raddsvið,
rík skaphöfn og auðug tónlistar-
gáfa. Hann gerði sér fljótt grein
fyrir, að til að ná góðum árangri
og komast langt á listabrautinni
þarf að leggja hart að sér og vera
gæddur miklum viljastyrk, og
þessa eiginleika átti hann vissu-
lega í ríkum mæli. Enda náði
Guðmundur frábærum árangri á
ótrúlega skömmum tíma, eins og
öllum er kunnugt sem til þekkja.
Ungur að árum hóf Guðmundur
söngnám hjá Pétri Jónssyni
óperusöngvara. Sigldi síðan til
Ameríku á stríðsárunum og
stundði nám í Los Angeles í þrjú
ár hjá ágætum kennara, Lazar
Samoiloff að nafni. Eftir það var
hann við nám í tvö ár í Musikal-
iska Akademin í Stokkhólmi og
síðar í Vínarborg 1959—60.
Eftir námsdvöl sína í Ameríku
hélt Guðmundur fjölmargar kon-
serta hér í borginni og úti á
landsbyggðinni. Öllum listelsk-
andi mönnum varð þá ljóst, að
íslenska þjóðin hafði eignast stór-
brotinn söngvara, sem mikils
mátti af vænta í framtíðinni, og á
mjög skömmum tíma má segja að
hann hafi sungið sig inn í hug og
hjörtu allra söngelskra manna á
þessu landi.
Guðmundur kom fyrst fram
sem einsöngvari í kórverkinu
„Árstíðirnar" eftir Haydn, sem
flutt var á vegum Söngfélagsins
Hörpu árið 1943. Síðar á sama ári
söng hann hlutverk guðspjalla-
mannsins í „Jóhannesarpassí-
unni“ eftir Bach. Eftirminni-
legasta listasigur Guðmundar á
óperusviðinu mun þó af mörgum
talin túlkun hans á titilhlut-
verkinu í óperunni „Rigoletto"
eftir Verdi. Hlutverk þetta söng
hann fyrst í Þjóðleikhúsinu 1951,
og var það jafnframt fyrsta óper-
an sem leikhúsið sýndi. Þessi
frumraun Þjóðleikhússins tókst
svo vel, að hún markaði ákveðin
tímamót í íslenskri tónlistarsögu
að margra dómi. Guðmundur var
aðeins 31 árs að aldri, þegar hann
söng þetta hlutverk, en túlkun
hans á þessu erfiða verkefni vakti
slíka hrifningu hjá öllum listelsk-
andi mönnum, að það verður lengi
í minnum haft. Hann söng þetta
hlutverk í Konunglega leikhúsinu
í Kaupmannahöfn tveimur árum
síðar, og aftur var „Rigoletto“
sýndur í Þjóðleikhúsinu með hon-
um í aðalhlutverkinu.
Þeim sem þetta ritar er kunnugt
um, að Guðmundur átti þess kost
á þessum árum að komast á fastan
samning hjá erlendum óperuhús-
um og ennfremur að halda kon-
serta erlendis í glæstum söngva-
sölum. Nær öllum þessum tilboð-
um hafnaði hann og kaus heldur
að vera heima og vinna að sínum
hugðarmálum. Öllum er þó ljóst,
að erfið starfsskilyrði biðu þeirra
manna, sem lagt höfðu út á
óperubrautina. Eflaust hefur
gamli Vesturbærinn og þau sterku
bönd, sem tengdu Guðmund við
það hlýlega umhverfi, átt sinn
þátt í að hann kaus að fara hvergi.
Hér sleit hann barnsskónum, hér
þekkti hann hvert andlit og hér
var fólk, sem hann kaus að blanda
geði við og starfa með.
Guðmundur mun hafa sungið
oftar á konsertum með Sinfóníu-
hljómsveit íslands en nokkur ann-
ar. Þá hefur hann sungið í flestöll-
um óperum, sem Þjóðleikhúsið
hefur sett á svið á sl. 30 árum, og
ennfremur komið fram í fjölmörg-
um söngleikjum þar. Hann hefur
verið einsöngvari hjá Karlakór
Reykjavíkur í áratugi og er nú
heiðursfélagi kórsins.
Ótalin eru þau skipti sem hin
fagra og blæmjúka rödd Guð-
mundar hefur hljómað í útvarpinu
á sl. fjórum áratugum og margar
hljómplötur hafa verið gefnar út
með söng hans.
Um langt skeið hefur hann
kennt söng í einkatímum og á
þann hátt miðlað af sinni miklu
þekkingu og reynslu til ungra
söngvara.
Frá því Söngskóli Reykjavíkur
tók til starfa fyrir röskum tveim-
ur árum, hefur Guðmundur verið
einn af kennurum skólans og er
mér kunnugt um, að hann hefur
frá upphafi borið velferð þeirrar
ágætu stofnunar fyrir brjósti.
Guðmundur hóf störf hjá Ríkis-
útvarpinu árið 1954. Fram-
kvæmdastjóri þess hefur hann
verið frá árinu 1966. Það er
erilsamt starf að vera fram-
kvæmdastjóri hjá jafnstórri og
umdeildri stofnun og útvarpið
hefur jafnan verið. Það mun
dómur allra þeirra, er best þekkja,
að Guðmundur hafi rækt öll sín
embættisstörf af stakri samvisku-
semi og mikilli sanngirni. Mörg
eru vandamálin, sem daglega bíða
úrlausnar, og oft verður vinnudag-
urinn bæði langur og strangur.
Því skal heldur ekki gleymt, að
samstarfsmenn Guðmundar vita,
að þeir eiga „hauk í horni" þar
sem hann er, ef þeir hafa við
einhverja erfiðleika að stríða, eins
og oft hendir í dagsins önn. Slíka
menn er gott að eiga að yfirmönn-
um í stórri stofnun.
Fyrir hönd Starfsmannafélags
Ríkisútvarpsins sendi ég vini
mínum Guðmundi hugheilar árn-
aðaróskir í tilefni af 60 ára
afmælinu. Við vonum, að við
eigum eftir að njóta starfskrafta
hans sem lengst og hin fagra og
kliðmjúka rödd hans megi enn um
langan aldur hljóma hjá okkur í
útvarpinu.
Klemenz Jónsson.
Stefán íslandi segir í minning-
um sínum, að á frammistöðu
Guðmundar Jónssonar hafi hvorki
verið blettur né hrukka, þegar
hann var að syngja „Rigoletto" í
Þjóðleikhúsinu forðum. Þegar
hann var búinn að syngja sama
hlutverk á sviði Konunglega leik-
hússins í Kaupmannahöfn tveim-
ur árum síðar og Stefán lagði til
við Bröndsted leikhússtjóra, að
hann réði þennan unga snilldar-
söngvara að stofnuninni, runnu
tvær grímur á Dani, sem annars
eru drengir góðir og vinfastir og
skortir ekki kímnigáfu. Leikhús-
stjórinn sá sér í fljótu bragði e_kki
fært að bæta enn einni stjörnu frá
íslandi við þær, sem fyrir voru:
Stefán, Önnu Borg, Einar Krist-
jánsson og Magnús Jónsson. Þó
hefur hann eflaust langað til þess,
en hin ramma taug varð honum til
bjargar! Guðmundur Jónsson
sagði þvert nei. „Ég vil vera heima
í Reykjavík með mína fjölskyldu og
ekki aðeins í Reykjavík. Eg vil
vera í Vesturbænum." Og við það
sat. Hvað íslenzkt tónlistarlíf hef-
ur grætt á þessu, er svo önnur
saga og verður sjálfsagt seint
vegið og mælt.
Það vill svo til, að mér er ekki
öldungis ókunnugt um viðhorf
Guðmundar til þeirra kosta, sem
brauðryðjendum úr hópi mennt-
aðra, íslenzkra söngvara hafa boð-
izt heima og erlendis. Hann vildi
taka þátt í sáningunni, hver sem
yrði hlutur hans sjálfs af uppsker-
unni. Og það hefur hann gert með
slíkum myndarbrag, að á sextugs-
afmæli hans stendur íslenzkt tón-
listarlíf með meiri blóma en
nokkru sinni fyrr, og einhvern
veginn hef ég fengið það á tilfinn-
inguna, að velgengni Söngskólans
í Reykjavík og starfið þar eftir
erfiðan vinnudag hafi orðið hon-
um til meiri gleði en flest önnur
viðfangsefni á sviði tónlistarinnar
síðustu misserin. Jafnframt syng-
ur hann enn af slíkum þrótti, að
engum þykir annað hæfa en að
leita fyrst til hans, þegar mikið
stendur til, enda munu margir
hugsa hlýtt til hans á þessum
degi, minnugir allra þeirra stunda
gleði og listar, sem þeir hafa lifað
með honum.
Sérfróðir menn og söngelskir
draga ekki í efa, að hann hefði
hvarvetna borið sér og list sinni
fagurt vitni og varpað ljóma á
land og þjóð, hefði hann kosið sér
það hlutskipti að syngja fyrir
heiminn. En hann vildi ekki verða
rótarslitinn vísir, og fyrir bragðið
höfum við eignazt hann allan.
Þetta vitum við vel, þó að okkur
hætti kannski stundum til þess að
gleyma því í amstri hversdagslífs-
ins, enda gerir hann ekki kröfu til
athygli fram yfir aðra menn, hvað
þá forréttinda, og ber ekki utan á
sér, að þar fari einn mesti lista-
maður þjóðarinnar. En það er
einmitt það, sem máli skiptir í
dag, að hann viti, að allir vita, —
líka þeir, sem með honum starfa
daglega á Skúlagötu 4 og sífellt
eru að angra hann með kvabbi og
smámunum og hann nýtur ekki
sannmælis hjá nema stundum.
Ég kynntist honum fyrst hjá
útvarpinu fyrir um það bil sextán
árum, en þar hefur hann gegnt
starfi framkvæmdastjóra í 14 ár,
svo að mörg ár erum við nú búnir
að vera samvistum nær daglega.
Þess vegna er margs að minnast,
en sögur af því verða að bíða betri
tíma, því að á þeim bæ er nú í
mörg horn að líta og ekki tími til
mikilla skrifta. Framkvæmda-
stjórastarf hjá útvarpinu er eng-
inn dans á rósum, og þar getur
iðulega þurft að sætta býsna mörg
og ólík sjónarmið við erfiðar
aðstæður. Þegar mest gengur á,
segi ég stundum, að auglýsa þurfi
eftir sálgæzlustjóra, en nú sé ég
auðvitað, að þetta er mesti óþarfi,
því að Guðmundur Jónsson er
fæddur í þetta óvenjulega starf!
Mörgum hefur þótt gott að leita til
hans, þegar eitthvað bjátar á. Þó
að hann sé seinþreyttur til vand-
ræða út af smámunum, getur
hann tekið af skarið, ef þyí er að
skipta. Og undir niðri eru æringj-
ar oft hinir mestu alvörumenn.
Ég ætla hvorki að tala um ævi
né listferil Guðmundar Jónssonar
í smáatriðum. Það gera aðrir.
Þetta á aðeins að vera vinarkveðja
til samstarfsmanns á heiðursdegi
hans og fjölskyldunnar á Hagamel
44 — með þökk fyrir vináttu og
hollráð til eins af þeim, sem enn
eru yngri. Ég ætla heldur ekki að
tala meira um sönginn og stóru
löndin, þar sem afmælisbarnið
hefur dvalizt, kórana, plöturnar,
konsertana, böndin, óperuhúsin og
sigrana. Til þess eru aðrir kjörnir.
Og um útvarpið getum við alltaf
talað. Engin þjóð hefur hins vegar
efni á að gleyma þeirri náð, sem
henni hlotnast, þegar hún eignast
hæfileikamikla, gagnmenntaða og
frábæra listamenn. Þeir eru ekki á
hverju strái. Þess vegna óska
Islendingar þess á sextugsafmæli
Guðmundar Jónssonar, að óperan
endist sem lengst og söngur hans
hljómi sem víðast, en sjálfur eigi
hann eftir að lifa mörg falleg
vorkvöld í Vesturbænum, þar sem
vagga hans stóð.
En nú er bezt að hætta þessari
guðsgjafaþulu, því að annars kem-
ur þrekvaxið ljúfmenni með bros á
vör, dregur upp dósirnar og segir:
„Vertu ekki að þessari vitleysu!
Fáðu þér heldur í nefið!"
Hjörtur Pálsson.
„Launasjóðsfarganið“:
Lokaorð
vegna athugasemdar
Baldurs, Ingimars og Péturs
Á fundi Rithöfundaráðs 2. maí
síðastliðinn var borin upp eftir-
farandi tillaga að samþykkt ráðs-
ins varðandi klögumál 45 eða 46
rithöfunda til Alþingis:
„Bókmenntastarfsemi þarf að
vera frjáls. Hlutverk bókmennta
er náttúru sinni samkvæmt í
andstöðu við valdakerfi og samfé-
lagsstofnanir.
Stjórnmálamenn og aðrir
valdhafar mega aldrei komast í
aðstöðu til að skammta einstökum
höfundum frelsi né vinnuaðstöðu.
Þeir eru ófærir til þess.
Helst ætti ekki að þurfa að
skammta þá aðstöðu.
Þessar grundvallarstaðreyndir
móta lög Rithöfundasambandsins
sem og baráttu þess til að tryggja
rithöfundum viðunandi starfskil-
yrði.
Launasjóður rithöfunda er við-
urkenning á því að samfélags-
heildin sé annar helsti notandi
verka okkar og skipan fólks í
stjórn sjóðsins er viðurkenning
þess að fagmenn en ekki stjórn-
málamenn eigi að ráða ferðinni og
ákvarða það á grundvelli bók-
menntalegs mats en ekki póli-
tískrar ruglandi hverjir fá viðun-
andi starfsaðstöðu.
Markmiðið er raunar það að
stjórn sjóðsins geti séð til þess að
allir hæfir kraftar á sviði bók-
mennta hafi aðstöðu til starfa.
Meðan það hefur ekki verið
tryggt með nægum fjárframlögum
verður eðlileg óánægja. En sú
óánægja þarf að vera á faglegum
grundvelli og má aldrei snúast
uppí ofsóknir félaganna á hendur
þeim sem njóta verðskuldaðrar
aðstöðu til starfa hver sem stjórn-
málaskoðun eða trúarbrögð þeirra
kunna að vera.
Sé einhver afskiftur hljóta við-
brögð hans að vera eitt af tvennu:
skrifa betur til að öðlast ótvíræða
viðurkenningu eða krefjast meiri
fjármuna í sjóðinn til að stjórn
hans þurfi ekki að velja á milli
hæfra umsækjenda heldur geti
sinnt öllum sem teljast hæfir.
Kröfur um það að sjóðum rit-
höfunda sé deilt út eftir einhverju
öðru en starfi - höfundanna og
árangri eru skaðlegar og beiðni
um það að pólitískar skoðanir
komi til álita í þessu samhengi er
beinlínis tilræði við grundvöll
bókmenntanna.
Þeir 45 eða 46 höfundar sem nú
afhrópa stjórn Launasjóðs rithöf-
unda án nokkurs faglegs rök-
stuðnings, taka höndum saman
við atvinnupólitíkusa á Alþingi og
stefna þarmeð augljóslega að því
að endurreisa kerfi þarsem þjónar
valdastofnana og pólitískra flokka
geta ráðskað með fjármuni rithöf-
unda og deilt þeim út eftir fram-
vísun flokksskírteina, þeir hafa
beinlínis (í stundaræði sumir, aðr-
ir af meiri yfirvegun) gert atlögu
að sjálfum grundvelli bókmennta-
starfseminnar í landinu. Þeir
brjóta með þessu athæfi lög sam-
bandsins, vinna gegn hagsmunum
þess og grundvallarstefnu. Þeir
eiga eiga því að víkja úr Rithöf-
undasambandi íslands og ekki að
fá þar inngöngu aftur fyren þeir
hafa gert sér grein fyrir því að
frjáls rithöfundur verður enginn
útá flokksskírteini."
Þessi tillaga var felld með 7
atkvæðum gegn 2. Samþykkt var
önnur mildari tillaga og send
fjölmiðlum. Þá bregður svo við að
45 menningarnir — sem raunar
eru orðnir þremenningar — geys-
ast enn fram með yfirlýsingu
þarsem þeir vara menn við því að
taka mark á ráðinu.
Má ég benda þeim Baldri, Ingi-
mar og Pétri á það að föstudaginn
2. maí (áðuren Kastljósþátturinn
byrjaði) áttu þeir hvorki meira né
minna en 7 málsvara í Rithöf-
undaráði. Utan ráðsins er mér
ekki lengur kunnugt um neinn
málsvara þeirra. Svo er þeim
sjálfum fyrir að þakka.
Þeim væri því nær að biðja fólk
heldur að taka mark á þessu ráði.
Þar sitja kannski enn 7 málsvarar
þeirra.
Nema þetta sé einmitt lymsku-
fullt bragð þremenninganna til
þess ætlað að tekið verði nú mark
á seinustu málsvörum þeirra.
Guð láti gott á vita.
Rvík, 7/5,1980
Þorgeir Þorgeirsson