Morgunblaðið - 23.09.1980, Síða 29

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 23. SEPTEMBER 1980
37
Kaupmannahafnar, en ég var þar
á Háskólanum. Hún tók fram-
haldsnám í matargerð og hús-
stjórn í „Kvindernes kökken ved
Ströget" og var yfir matargerðinni
þar til 1925, en þá trúlofaðist hún
Guðmundi Jónssyni búfræði-
kandidat frá Torfalæk og fóru þau
heim til íslands það ár og giftu sig
21. maí 1926.
Það var rómuð gestrisni og
myndarskapur á Hvanneyri hjá
þeim Ragnhildi og Guðmundi og
minnumst við og þökkum af alhug
margra ánægjustunda með þeim.
Það var mikið starf og vanda-
samt, sem Ragnhildur varð að
inna af höndum á Hvanneyri og
stóð hún ávallt heil og óskipt við
hlið bónda síns.
Ég hef stiklað á stóru í endur-
minningum mínum og mun nú
nema staðar. Að síðustu vil ég
segja þetta: Við þrjú eftirlifandi
systkini þökkum innilega hinni
látnu systur okkar allar unaðs-
legar samverustundir fyrr og síð-
ar og sömuleiðis eftirlifandi
manni hennar. Jafnframt reikar
hugur okkar til systur okkar önnu
Sigríðar, sem lést í maí sl. Þær
systur voru samherjar í starfi
fyrir fjölskyldu okkar og báru hag
hennar fyrir brjósti alla tíð. Anna
systir okkar var mikil húsmóðir,
átti fallegt heimili og áttum við
einnig yndislegar samverustundir
á heimili hennar og manns henn-
ar, Steins Júlíusar Árnasonar og
barnanna. Við biðjum þeim báðum
Guðs blessunar.
Við samhryggjumst innilega
mági okkar, börnunum og barna-
börnunum, sem nú sjá á bak
elskulegri konu, móður og ömmu.
Guð blessi þau öll í sorg þeirra.
Guðs friður sé með þeim öllum.
Jón Ólafsson.
Þann 12. september síðastliðinn
andaðist í Reykjavík Ragnhildur
Ólafsdóttir fyrrum húsfreyja
Hvanneyri, Borgarfirði.
Þau sæmdarhjón Ragnhildur og
Guðmundur Jónsson, fyrrverandi
skólastjóri á Hvanneyri sátu af
myndarskap Hvanneyri þegar við
hjónin komum þar fyrst, ég sem
nemandi við Bændaskólann í byrj-
un október 1960 og kona mín sem
starfsstúlka í eldhúsi skólans vor-
ið 1963. Fyrst framan af urðu
kynni mín af þeim hjónum aðeins
sem nemanda í heimavistarskóla.
Nemanda sem þá var aðeins 17 ára
og velti ekki vöngum yfir því
fullorðna fólki sem á staðnum bjó.
Eftir því sem árin liðu breyttist
þetta eins og annað — samskipti
okkar við þau Ragnhildi og Guð-
mund urðu meiri, sérstaklega
konu minnar og Ragnhildar, þar
sem Ragnhildur hafði yfir að
segja öllu starfsfólki í eldhúsi.
Auk þess sem kona mín vann
hjá Ragnhildi við hennar heimili,
sem í raun var nánast heimili
allrar þjóðarinnar, ef svo má að
orði komast. Ástæðan til þess að
ég tek svo til orða er að gestrisni
þeirra hjóna var með ólíkindum.
Það var sama hver í hlut átti og
hvenær hann bar að garði, ávallt
tók Ragnhildur vel á móti öllum.
Augljóst er öllum sem til þekkja
að á þeim tíma, svo sem áður var,
mæddi mikið á húsfreyju Hvann-
eyrarstaðar. Allir sem erindi áttu
á staðinn við Guðmund skóla-
stjóra, þáðu veitingar hjá Ragn-
hildi, frambornar af myndarskap
og óvenjulegri snyrtimennsku.
Það var sama hvar komið var, allt
var hreint, snyrtilegt og góð regla
á öllu.
Ragnhildur og Guðmundur voru
á þessum árum í forsvari lítils
samfélags á Hvanneyri, sem nú í
dag telur á annað hundrað íbúa.
Með afskiptum sínum og persónu-
leika mótuðu þau staðinn í gegn-
um árin til góðs.
Við hjónin þökkum samveruna
þennan tíma. Nú þegar kveðju-
stundin rennur upp þökkum við
umhyggju og ástúð, sem við og
Sigrún nutum á þessum árum.
Kynni okkar af þeim hjónum þessi
ár er einn steinninn á þá hleðslu
sem myndar vörðu lífs okkar.
Þegar ég á þessari stundu hug-
leiði samskipti okkar minnist ég
margra morgunstunda í eldhúsi
Ragnhildar yfir kaffibolla, Ragn-
hildur kát, spyr frétta frá ferðum
mínum dagana áður. Ég minnist
þess þegar við hjónin stofnuðum
heimli og Ragnhildur og Guð-
mundur voru okkur vinsamleg
með góð ráð og hlýtt viðmót.
Þannig mun minning Ragnhild-
ar á Hvanneyri geymast í hugum
okkar.
Begga og Ofeigur,
Hvanneyri.
María Ragnhildur Ólafsdóttir,
fyrrverandi húsfreyja á Hvann-
eyri, lést í Landakotsspítala þann
12. september. Ragnhildur var
fædd 16. febrúar 1896 í Brimnes-
gerði í Fáskrúðsfirði. Hún var ein
ellefu barna, hjónanna Ólafs
bónda Finnbogasonar og konu
hans Sigríðar Bjarnadóttur. Eins
og að líkum lætur mun fjárhagur
þeirra hjóna hafa verið þröngur,
en samt brutust börnin í að
mennta sig. Ragnhildur fór 18 ára
gömul í Kvennaskólann í Reykja-
vík og var þar einn vetur. Síðan
vann hún nokkuð við þjónustu-
störf í Reykjavík, en dvaldist
einnig heima á Fáskrúðsfirði. Árið
1921 fór hún til Danmerkur fyrir
áeggjan, Jóns bróður síns, sem þá
var við lögfræðinám í Kaup-
mannahöfn. Ragnhildur lærði
matreiðslu á matsölustað þar í
borg, en að námi loknu, varð hún
ráðskona á sama matsölustað.
Þetta hefur vafalaust verið henni
góður skóli fyrir það lífsstarf sem
framundan var. í Kaupmannahöfn
kynntist Ragnhildur eftirlifandi
manni sínum, Guðmundi Jónssyni
frá Torfalæk í Húnavatnssýslu,
sem síðar varð skólastjóri á
Hvanneyri. Hann stundaði þá
nám við Búnaðarháskólann í
Kaupmannahöfn.
Ragnhildur og Guðmundur giftu
sig 21. maí 1926. Þau eignuðust
fjóra syni og eina kjördóttur, en
einn sonanna dó skömmu eftir
fæðingu.
Börnin, sem upp komust eru:
Jón Ólafur, f. 10. nóv. 1927,
deildarstjóri Bútæknideildar á
Hvanneyri. Hann er kvæntur Sig-
urborgu Jónsdóttur.
Sigurður Reynir f. 6. júlí 1930,
skólastjóri Heiðarskóla. Hann er
kvæntur Katrínu Árnadóttur.
Ásgeir, f. 16. jan. 1933, fram-
kvæmdastjóri Námsgagnastofn-
unar. Hann er kvæntur Sigríði
Jónsdóttur, námsstjóra.
Sólveig Gyða, f. 17. júlí 1946,
húsfreyja. Hún er gift Gunnari
Ólafssyni, vélstjóra.
Fyrstu búskaparár þeirra Guð-
mundar bjuggu þau í Reykjavík,
en Guðmundur var þá starfsmað-
ur Búnaðarfélags Islands. Vorið
1928 fluttu þau að Hvanneyri, þar
sem Guðmundur var ráðinn kenn-
ari. Þau fluttu í íbúð í gamla
skólahúsinu, þar sem þau höfðu
þrjú nemendaherbergi til umráða,
en eitt af þeim var notað sem
eldhús. Þegar börnunum fjölgaði
fengu þau til afnota eitt herbergi í
viðbót. Það þarf ekki að leiða
getum að því, að það hefur verið
erfitt að búa með stóra fjölskyldu
innan um hóp af bændaskólanem-
um. Ragnhildur tók því með jafn-
aðargeði, að búa við þessar að-
stæður. Árið 1938 flutti fjölskyld-
an í nýtt hús, sem þau höfðu byggt
og nefndu það Svíra, enda var það
á sama stað og samnefnt býli í
gömlu Hvanneyrartorfunni. Telja
má víst, að það hafi orðið mikil
umskipti og góð í lífi fjölskyldunn-
ar þegar flutt var í nýja húsið. Á
Svíra bjó fjölskyldan þangað til
Guðmundur varð skólastjóri árið
1947, en þá fluttu þau í skóla-
stjórahúsið á Hvanneyri. Raunar
höfðu þau áður búið þar í eitt ár,
þegar Guðmundur var skólastjóri
fyrir Runólf Sveinsson, sem fór þá
í námsför til Bandaríkjanna.
Skólastjórahúsið var byggt um
1920 af Halldóri Vilhjálmssyni,
þáverandi skólastjóra. Það var
auðsýnilega byggt með það í huga
að heimili skólastjóra væri mið-
stöð skólastarfseminnar. Þar var
skrifstofa skólastjóra og stórar
stofur til gestamóttöku. Þarna var
verið að byggja upp, meðvitað eða
ómeðvitað, fyrirmynd fyrir skóla-
pilta að stóru sveitaheimili. Þegar
þau Ragnhildur og Guðmundur
settust í sæti skólastjórahjóna,
tóku þau við þessari arfleifð, eins
og sjálfsögðum hlut, enda bæði
alin upp á stórum sveitaheimilum.
Á heimili skólastjórahjónanna var
alla daga stöðugur erill, starfsfólk
að verki, skólasveinar sem þurftu
að ræða við skólastjóra komu og
fóru, mikill gestagangur, auk þess
sem að það þurfti að sinna öðru
heimilishaldi. Heimilislífið var því
mjög ólíkt því, sem við eigum nú
að venjast hjá svo nefndum
kjarnafjölskyldum. Ragnhildur
var eins og kjörin til að vera
húsfreyja á slíku heimili. Hefur
þar sjálfsagt allt hjálpast að
uppeldi, nám og eðliskostir. Hún
hafði ánægju af því að taka á móti
gestum, var ákaflega hlý og við-
ræðugóð og naut þess að kynnast
nýju fólki. Þar var ætíð reisn yfir
gestamóttöku þeirra hjóna. Heim-
ilið var hreint og fagurt og matur
góður. Á sumrin kom mikið af
útlendum ferðamönnum, sem á
einhvern hátt voru tengdir land-
búnaði. Það hefur ekki verið
ómerk landkynning, sem Ragn-
hildur innti af hendi, sennilega án
þess að hugsa nokkurntímann um
það. Mér er kunnugt um að margir
gestir þeirra hjóna, útlendir og
innlendir, sem skynjuðu hefð
stóru sveitafjölskyldnanna í heim-
ilishaldinu á Hvanneyri, voru
þakklátir fyrir að fá að kynnast
lífsstíl, sem nú á tímum er að
mestu horfinn. Kjarnafjölskyldan
býr nú á hverjum bæ og hin stóru
heimili í sveitum landsins heyra
til liðinni tíð. Þannig hefur þróun-
in orðið vegna breyttra aðstæðna í
nútíma þjóðfélagi. Það voru samt
óneitanlega forréttindi að fá að
kynnast heimili þeirra Ragnhildar
og Guðmundar að Hvanneyri.
Guðmundur mat störf Ragnhildar
mikils, það urðum við sem þekkt-
um þau hjón oft vör við, enda bjó
Ragnhildur honum gott heimili og
vinnustað og tók á sig sinn hluta
af miklu vinnuálagi. Þetta má
m.a. óbeint sjá í bók Guðmundar,
Bændaskólinn á Hvanneyri 90 ára,
en þannig skrifar hann um allar
þær húsmæður sem staðið höfðu
fyrir skólaheimilinu:
„Móttaka gesta hvílir að mestu
á herðum húsmæðranna. En auk
þess var það jafnan í verkahring
skólastjórafrúnna að standa fyrir
og stjórna stóru heimili. Stundum
höfðu þær að vísu ráðskonur sér
til aðstoðar, en ábyrgðin var á
þeirra herðum."
Árið 1972 lauk starfi þeirra
Ragnhildar og Guðmundar að
Hvanneyri, en þá stóð hann á
sjötugu. Þau voru kvödd virðulega
og hlýlega af starfsfólki, ná-
grönnum og nemendum, eins og
vænta mátti. Litla heimilið sem
þau eignuðust í Reykjavík, þar
sem þau bjuggu tvö ein, var algjör
andstaða stóra heimilisins, sem
þau stýrðu á Hvanneyri. Sennilega
hafa þau í aðra röndina saknað
umsvifanna frá Hvanneyri, en á
hinn bóginn hafa þau sjálfsagt
verið fegin að hvíla sig. Guðmund-
ur hefur síðan unað við ritstörf.
Raunar held ég að honum falli
ekki verk úr hendi, frekar en áður.
Heilsu Ragnhildar fór að hraka
nokkru eftir að hún flutti til
Reykjavíkur, en Guðmundur létti
henni stundirnar af mikilli nær-
færni. Fyrir það var hún áreiðan-
lega mjög þakklát. Það þurfti ekki
langa viðdvöl á heimili þeirra til
að finna hve hlýjar tilfinningar
þau báru hvort til annars.
Ragnhildur Ólafsdóttir var
glæsileg kona og höfðingi í lund.
Hún hafði unun af tónlist, kunni
góð skil á híbýlaprýði og því sem
áður var kallað kvenlegar listir.
Ragnhildur hafði ánægju af
mannfagnaði og var þar hrókur
alls fangnaðar. Mér er þó ekki
kunnugt um, að hún hafi tekið
mikinn þátt í félagsstörfum, enda
löngum öðrum störfum hlaðin.
Sá sem þetta skrifar, naut þess
um langt skeið, að vera heima-
gangur á heimili þeirra Ragnhild-
ar og Guðmundar að Hvanneyri.
Ég þakka kærlega fyrir öll þau
kynni og góða vináttu. Um leið
leyfi ég mér, fyrir hönd nemenda
og starfsfólks, sem dvöldu á
Hvanneyri árin þeirra Ragnhildar
og Guðmundar, að þakka hús-
freyjunni fyrir hennar miklu störf
í þágu skólans, glæsilega stjórn
heimilisins og hlýjan hug til allra.
Við vottum Guðmundi, sonum
þeirra, kjördóttur og fjölskyldum
þeirra samúð okkar og biðjum
þeim blessunar Guðs.
Blessuð sé minning Maríu
Ragnhildar Ólafsdóttur.
Magnús Óskarsson.
Hún Ragnhildur frá Hvanneyri
er látin. Fregnin kallar fram í
hugann löngu líðið haustkvöld,
þegar verðandi skólapiltur á
Hvanneyri stóð þar í hlaðinu,
dálítið ráðvilltur og ögn kvíðinn,
kominn úr öruggum föðurgarði á
ókunna slóð. Það gerðist margt
samtímis, og áður en annað
greindist, var pilturinn sestur að
borði skólastjórahjónanna, Ragn-
hildar Ólafsdóttur og Guðmundar
Jónssonar. Honum var borin mál-
tíð, skólastjórahjónin spurðu tíð-
inda, um ferðina og fréttir að
heiman. Piltinum hvarf kvíðinn.
Úr haustmyrkrinu var hann kom-
inn inn í þann yl mannlegs
viðmóts, sem hann hafði ekki áður
kynnst hjá vandalausum. Hann
hafði ekki borið á framandi slóð,
— þarna höfðu beðið hans vinir í
varpa.
En pilturinn var ekki einn um
þessa reynslu, — hún varð sam-
eign svo margra Hvanneyringa
þessi árin. Fyrstu kynnin, fágæt
hlýja, umhyggja og höfðinglegar
móttökur húsbændanna á Hvann-
eyri, Ragnhildar og Guðmundnr.
mörkuðu djúpt í hugi þeirra, sem
að frá fyrsta degi litu á Hvanni n
sem annað heimili sitt.
Atvikin réðu því, að pilturinn
áðurnefndi dvaldist lengur á
Hvanneyri en venja var. Kynnin
urðu nánari. Þótt skólastjórahjón-
in væru um margt ólík, var
augljóst, að samheldnari hjón var
vart að finna. Það verður því ekki
um annað þeirra rætt án þess upp
komi hlutur hins. í þessu efni sem
svo mörgum öðrum voru þau
samferðafólkinu traust" fyrir-
mynd. Með þau sem húsbændur á
stað mikilla umsvifa var lærdóms-
ríkt að vera heimamaður, finna
traustið, finna það að húsbænd-
urnir mátu verkin og létu sig
hjúin varða. Með sérstakri virð-
ingu er nú minnst stundanna er
þau skólastjórahjónin, Ragnhildur
og Guðmundur, tóku á móti fjöl-
mörgum hópum gesta, innlendum
og erlendum: Hinn frjálslegi blær,
sem umhyggja húsmóðurinnar
fyrir hverjum gesti skóp, ásamt
notalegri glettni húsbóndans og
höfðinglegum veitingum þeirra
hjón, fylltu hinn óbreytta heimil-
ismann á Hvanneyri stolti yfir því
að fá að tilheyra slíku heimili.
Það þekkja allir sem þekkja
vilja hvert starf Guðmundar á
Hvanneyri skilaði íslenskum
sveitum um bændaskólann þar.
Hitt fór hljóðr, hver hlutur Ragn-
hildar var. Kunnugir vissu þó að
krafti til átakanna safnaði guð-
mundur í skauti heimilisins, sem
Ragnhildur bjó honum og börnum
þeirra. Það heimili einkenndist af
myndarskap mikilhæfrar húsmóð-
ur og gagnkvæmu trausti og
virðingu húsbændanna. Frá þessu
heimili gat Guðmundur skóla-
stjóri gengið heill og óskiptur til
verkefna dagsins, í öruggri vissu
um að þar biði skjól og hvíld við
verkalok. —
Það eru því ekki aðeins Guð-
mundur og hinn myndarlegi ættl-
eggur þeirra hjóna, sem þakka
ævistarf húsmóðurinnar frá
Hvanneyri, nú þegar leiðir skilja
um sinn. Við hlið þeirra stendur
hinn stóri hópur Hvanneyringa,
sem naut verkanna hennar, raun-
ar oft án þess að vita af því. Þessi
hópur færir Ragnhildi frá Hvann-
eyri einlægar þakkir fyrir mikið
ævistarf og vottar minningu
hennar dýpstu virðingu. Frá ein-
um huga þessa hóps er eftirlifandi
eiginmanni hennar, börnum
þeirra hjóna og fjölskyldum flutt-
ar einlægar samúðarkveðjur.
Hvanneyringur.
Jóhanna
Duncan -
Jóhanna Ousman Duncan, fædd
nálægt Minneota, Minnesota, fyrir
meira en 93 árum, dó á elliheimili
í Minneapolis föstudaginn 29. ág-
úst, 1980, og var jörðuð í Hillside-
grafreitnum þar 1. september.
Kveðjuathöfn fór fram í McDi-
vitt-Hauge-jarðarfararstofu kl. 1
e.h. í Minneapolis.
Hanna, eins og hún var oftast
kölluð, hét fullu nafni Jóhanna
Stefanía Ousman, dóttir Stefáns
Jónssonar frá Ási í Austur-
Húnavatnssýslu, og þar sem hann
tók Ásmann sem ættarnafn er
flutzt var til Ameríku, 1883, þá
var það stafað Ousman, til þess að
ná Ás-hljóðinu á ensku.
Móðir Jóhönnu var Rósa Krist-
jánsdóttir frá Stóradal í Austur-
Húnavatnssýslu, Stefán dó löngu
á undan konu sinni, 1907, en Rósa,
er dó 1941, var 97 ára og fimm
mánaða gömul þegar hún lézt.
Rósa átti margt ættfólk sem varð
eftir á íslandi, þ.á m. Jónas
Kristjánsson og hans afkomendur,
sem varð frægur fyrir náttúru-
lækningaaðferðir sínar, bróður-
sonur Rósu. Mætti segja eins og í
fornsögunum, „og varð ætt sú
kynsæl mjög“. — Séra Benedikt á
Ousman
- Minning
Grenjaðarstað var bróðir Rósu og
eins og Bjarni sonur hans, þá
hótel-haldari á Húsavík, sagði við
undirritaðan, 1934: „Faðir minn
átti 16 börn með tveimur konum,
en ég er þeim mun betri að hafa
átt þau 15 með einni!"
Jóhanna var barnlaus; giftist
Clyde A. Duncan 1916, sem átti
heima nálægt Minneota um tíma,
áður en flutzt var til Minneapolis.
Clyde Duncan dó 1948. Hanna var
búin að vera á Ebenezer-elliheim-
ilinu í Minneapolis síðan 1966,
heyrnardauf, en við ágætis heilsu,
þangað til hún varð fyrir slagi
tveimur mánuðum áður en hún dó.
Einn bróðir Hönnu, sem hét
Árni, dó vestur við Kyrrahaf fyrir
nokkrum árum og tveir hafa dáið í
heimabyggðinni, Ingvar, bóndi ná-
lægt Minneota í mörg ár og
Jóhann, er var kornkaupmaður í
Minneota í fjöldamörg ár. Ekkja
Jóhanns lifir hann, Sigríður
Ousman, dóttir Guðjóns Jónsson-
ar og Sigríðar konu hans; hann
var Austfirðingur og hún þing-
eysk. Sjö börn Sigríðar, bræðra-
börn Hönnu, eru á lífi, ásamt fleiri
barnabörnum. Sigríður, systir Jó-
hönnu, dó fyrir nokkrum árum í
Two Harbors, Minnesota, ekkja
Maurice Hennessý, og er eini
sonur þeirra á lífi, Harold Henn-
essy, læknir í amerískri herþjón-
ustu í mörg ára og hættur störf-
um, til heimilis í Highwood, Illi-
nois, nálægt Chicago.
Jóhanna hélt nánu sambandi
við fjölskyldufólk sitt og fylgdist
vel með uppeldi og frama þeirra
allra. Hún var merkilega minnis-
góð, og lestur íslenzkra bók
mennta var henni unun, og þ:>ð
var aðdáunarvert, hvað hún kii’
af íslenzkum ljóðum, sem h
hafði ánægju af að fara með þt,
vel hittist á.
Valdimar Bjórus....