Morgunblaðið - 14.05.1981, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 14. MAÍ 1981
Ómar Ragnarsson:
Hve leng i á að ber ja
hausnum við stýrið?
Á undanförnum árum hafa
nágrannaþjóðir okkar gengið í
gegnum tímabil, þegar bílbelti
hafa verið lögleidd meðal þeirra,
einnar af annarri.
Atburðarásin í þessum lönd-
um var alls staðar svipuð:
1. Rannsóknir sýndu óvéfengj-
anlega, að bílbelti drógu stór-
lega úr hættu á umferðar-
slysum.
2. Bílbelti voru sett í bíla og
hafinn mikill áróður fyrir
notkun þeirra.
3. Þótt flestir viðurkenndu rök-
in fyrir bílbeltanotkun, varð
reynslan alls staðar sú, að
flestir notuðu þau ekki, þrátt
fyrir áróðurinn.
4. Þá gripu stjórnvöld til þess
ráðs að skylda menn með
lögum að nota bílbeltin, og
hvað gerðist?
Það var ekki aðeins, að
notkun þeirra yrði mjög al-
menn, heidur fækkaði slysum
og dauðsföllum svo mjög, að
andstaða gegn þessari laga-
setningu er orðin lítil og fer
minnkandi.
Ekki er að efa, að eftir nokkur
ár mun almenningur í þessum
löndum undrast þröngsýni
þeirra manna, sem hömuðust
gegn svo sjálfsögðum hlut. Jafn-
vel, þar sem aðstæður voru
sérstakar, svo sem í Ölpunum.
þar sem bílar geta steypst
niður hengiflug. eða í hol-
lenzku síkjaborgunum, þar
sem mikið er um að bílar lendi
ofan í síkjum, hafa bílbeltin
þegar sannað gagnsemi sína.
Nú hefði mátt halda, að öll
þessi tregða og barátta, sem
orðið hefur þessu framfara-
skrefi til óþurftar í nágranna-
löndunum, gæti orðið okkur
Islendingum víti til varnaðar, og
við þyrftum ekki að láta það
dragast degi lengur að læra af
reynslu annarra og forða með
því tugum manna árlega frá
meiðslum, örkumlum og dauða.
En viti menn: svo er að sjá,
svo er að sjá, að Alþingi ætli að
láta þá skömm henda að svæfa
þetta mál og taka með því undir
röksemdir þeirra manna, sem
nú geysast fram á ritvöll og
hamast gegn þessu þjóðþrifa-
máli með nákvæmlega sömu
haldlausu rökunum og skoðana-
bræður þeirra í öðrum löndum
notuðu á sínum tíma.
Eg trúi því ekki, fyrr en ég tek
á, að enn um sinn verði ísland
eina landið norðan Alpafjalla,
þar sem umferðarslysum fer
fjölgandi á sama tíma og þeim
hefur fækkað hjá þeim þjóðum,
sem hafa lögleitt notkun bíl-
bejta.
I dag, þriðjudag, birtast tvær
greinar gegn notkun bílbelta í
Morgunblaðinu, og er þar tekið
undir málflutning Inga Berg-
manns í grein í Morgunblaðinu
síðastliðinn fimmtudag, og skor-
að á alþingismenn að fella
frumvarpið um lögleiðingu bíl-
beltanna.
Stóryrðin vantar ekki hjá
þessum mönnum: „Siðlaus
þvingunarlög, sem stríða gegn
réttlætis- og siðgæðisvitund trú-
legast stórum stærri hiuta
landsmanna", segir Ingi Berg-
mann, og „tilgangur slíkra laga
að vekja og magna þrælsótta
þegnanna", „innræting og heila-
þvottur valdakerfisins á þegn-
um sínum“.
Og Guðmundur Jóhannsson
segir: „löggjafinn er að kveða
upp dauðadóm yfir hópi
manna". Með svona stóryrðum
fullyrða þessir menn, þvert ofan
í niðurstöður ítarlegra rann-
sókna og í algerri mótsögn við
góða reynslu af notkun bílbelta
erlendis, að bílbelti valdi jafnvel
eins mörgum slysum og þau
koma í veg fyrir.
Jón Eiríksson vitnar í óhöpp í
Ólafsfjarðarmúla, og notar sem
rök gegn bílbeltum. Þetta fellur
algerlega um sjálft sig, því að í
frumvarpinu er komið til móts
við andmælendur þess með því
að reikna með því, að veitt verði
undanþága frá notkun þeirra á
þremur eða fjórum stöðum á
landinu, þar sem svipað háttar
til og í Múlanum.
I málflutningi sínum segja
þessir menn, að jafnvel þótt
bílbeltin bjargi mörgum manns-
lífum og afstýri meiðslum megi
ekki lögleiða notkun þeirra, því
að til séu tilfelli þar sem þau séu
til óþurftar.
Þetta eru samskonar rök og
þau, að hanna ætti alla upp-
skurði og lyf, vegna þess, að í
einstaka tilfellum misheppnist
slíkar lækningaaðferðir.
Lítum nánar á helztu mótbár-
ur gegn notkun bílbelta og
leitum svara við þeim.
1. Aðstæður eru öðruvísi hér
en erlendis og ekki að
marka reynsluna þar.
Svar: Þetta er alrangt. Yfir-
gnæfandi hluti umferðar og
umferðarslysa hérlendis er í
borg, bæjum eða þorpum. í
nágrannalöndunum eru víðlend,
dreifbýl héruð með malarveg-
um, t.d. í N-Noregi, N-Svíþjóð og
Finnlandi þar sem umferð og
umferðarslys eru með sama
hætti og hér.
2. Meirihluti þj(>ðarinnar er á
móti lögleiðingu bílbelta.
Svar:Engin rök styðja þessa
fullyrðingu. Þvert á móti var
niðurstaða einu skoðanakönn-
unarinnar, sem gerð hefur verið
um þetta nú í vetur á vegum
Dagblaðsins, sú, að yfirgnæf-
andi meirihluti var meðmæltur
lögleiðingu á notkun bílbelta, en
lítill minni hluti andvígur.
3. Betra er að fá fólk til að
nota beltin með því að beita
áróðri.
Svar:Þetta hefur hvergi borið
árangur, hvorki hér á landi né
erlendis.
4. Framkvæmd laganna mun
mishcppnast og menn
óhlýðnast þeim.
Svar: Hjá þjóðum, þar sem
meiri ágreiningur var á sínum
tíma um bílbeltin en hér, hefur
lögleiðingin borið árangur og
skipt sköpum. Sé mark takandi
á skoðanakönnuninni, sem fyrr
var getið, ætti að geta tekist
ekki síður til hér en í öðrum
löndum.
5. Nær væri að vinna að umbót-
um á öðrum sviðum umferð-
armála, t.d. ráðast gegn um-
ferðarómenningu, óaðgæslu,
kæruleysi, ölvun, útafkeyrsl-
um á bryggjum, skammdegi
og erfiðu skyggni, ónógri
löggæslu, skorti á hnakka-
púðum.
Svar: Hér á við orðtakið: þetta
ber að gera, en hitt eigi ógert að
láta. Öll þessi atriði, sem Ingi
Bergmann nefnir í sinni grein
eru góðra gjalda verð, þótt erfitt
sé að breyta skammdegi og
slæmu skyggni! Framangreind-
ar umbætur, sem Ingi nefnir, að
hnakkapúðum undanskildum,
eru erfið í vöfum, en notkun
hílbelta og hnakkapúða hefur
hins vegar þá sérstöðu sem
slysavörn, að þar er um að
ræða lang einföldustu og
skjótvirkustu ráðstöfunina:
2—3ja sekúndna fyrirhöfn,
þegar sest er inn i eða farið út
úr híl.
6. Það er betra að falla út úr
bílnum en vera „fjötraður“
inni í honum.
Svar: Þetta er alrangt. Bæði
reynsla og ítarlegar rannsóknir
hafa alls staðar leitt til þeirrar
niðurstöðu, að flest alvarleg slys
verði, þegar menn falla út úr
bílnum, jafnvel á lítilli sem
engri ferð. Eitt dæmi af hundr-
uðum: í fyrravor urðu fimm
banaslys í röð hér á landi, þar
sem menn féllu í öllum tilvikun-
um út úr bílunum og létust af
þeim sökum.
7. í bílbcltunum er meiri hætta
á að lokast inni í bílnum og
komast ckki út, t.d. ef hann
lendir í vatni eða kviknar í
honum.
Svar: Einn algengasti misskiln-
ingurinn um bílbeltin. Þvert á
móti mistekst fólki oftast að
komast út úr bílunum vegna
meiðsla eða meðvitundarleysis,
til dæmis vegna höfuðhöggs.
Bílbeltin minnka hættuna á
rothöggi eða meiðslum, t.d. þeg-
ar bíll skellur í vatn, og auka því
líkurnar á því að fólk komist út,
ekki hvað síst, ef það er orðið
vant því að festa og losa bílbelt-
in vegna reglubundinnar notk-
unar. Mjög fátítt er, að kvikni í
bílum við árekstur, og þegar það
gerist, er áreksturinn oftast svo
harður, að fólk rotast eða stór-
slasast, nema það noti bílbeltin.
8. „Beítin þrengja óþægilega
að Kumum. válda innilokun-
arkennd, vekja vanlíðan og
skerða ökuhæfni ökumanns-
ins.“ (Ingi Bergmann.)
Svar: Hér er oftast um óvana
eða hreinlega fordóma að ræða,
og það er argasta öfugmæli, að
bílbelti geti skert ökuhæfni öku-
manna. Væri svo, myndu fær-
ustu akstursíþróttamenn heims-
ins forðast að vera í bílbelti.
9. Það er ekkert að marka þótt
bilbelti séu nauðsynleg í
akstursíþróttum, því að þar
er allt annar akstursmáti en
i venjulegri keyrslu.
Svar: í mörgum alvarlegustu
umferðarslysunum skrikar bíll
til, rekst á eða veltur, á ná-
kvæmlega sama hátt og hendir
t.d. rallí-kross bíla. Þetta hendir
hvern einstakan borgara sem
betur fer sjaldan eða aldrei, en
ef það gerist, gildir hið sama um
hinn venjulega ökumann og
akstursíþróttamanninn: bílbelt-
ið heldur honum í sætinu, svo að
hann geti haft stjórn á bílnum,
og varnar því að hann hljóti
meiðsli. Hörðustu rallí-
krossmenn Evrópu væru löngu
marglemstraðir og dauðir, nyti
ekki bílbeltanna við.
10. Ég spenni bilbeltið úti á
þjóðvegum, en ekki í bæjar-
akstri, þar sem það gerir
minna gagn.
Svar: Þetta er ekki aðeins hæp-
ið, þetta er rangt. Það sannar
aragrúi meiðsla og dauðsfalla í
borgarumferð, þar sem menn
hljóta tugum saman meiðsli
árlega, þótt ekið sé á allt niður í
30 kílómetra hraða. Höfuðnauð-
syn er að nota bílbeltið alltaf,
þá verður notkunin að fyrir-
hafnarlausum vana, og þá eru
menn líka fljótir að losa beltið,
ef á þarf að halda, t.d. eftir
árekstur eða óhapp.
11. Nú eru bilar orðnir svo
styrktir og öruggir að það
veitir næga vörn.
Svar: Öruggari bílar eru af-
rakstur ítarlegra rannsókna og
reynslu hjá milljónaþjóðum,
sömu rannsóknanna og reynsl-
unnar, sem sannað hafa gildi
bílbeltanna og framangreind
svör byggja á.
Svo gersamlega hefur reynsla
annarra þjóða og afrakstur ítar-
legrar þróunar og rannsókna í
umferðaröryggismálum farið
fram hjá Inga Bergmann, að
hann talar um umferðarslys og
afleiðingar þeirra sem óútreikn-
anleg fyrirbæri.
í slíku viðhorfi er fólgin alger
uppgjöf gagnvart því stórfellda
líknarmáli að rannsaka orsakir
umferðarslysa og fækka þeim,
afneitun á því að draga lærdóma
af reynslu og rannsóknum og
beita skynsemi og rökum. Jafn-
vel þótt andstæðingar bílbelta
gætu „sannað", að þau hefðu
valdið einhverjum alvarlegum
slysum, vegur svo langt um
þyngra hinn mikli fjöldi slysa,
þar sem bílbeltin óvéfengjan-
lega bjarga mannslífum og
forða fólki frá meiðslum og
örkumlum.
Ein slík „sönnun" er mynd-
skreytt í grein Inga Bergmanns.
Birtir hann mynd af bíl, sem
valt svo að yfirbyggingin lagðist
saman og telur, að fólkið í
bílnum hafi bjargast, vegna
þess, að það héntist út úr
bílnum. Um það má að sjálf-
sögðu deila, en þessi atburður
hefur lítið gildi, því að hætt var
að framleiða þennan bíl fyrir
mörgum árum, m.a. vegna þess,
að hann var úreltur, hannaður
fyrir tæpum þrjátíu árum, og þá
ekki samkvæmt öryggisstöðlum
„stóra bróður", sem lúta að því,
að yfirbygging bíla þoli veltu, án
þess að leggjast saman.
Svona bílar eru orðnir fáir og
fækkar stöðugt, og þeir verða
sem betur fer horfnir af sjón-
arsviðinu eftir nokkur ár. En
jafnvel í þeim gerir bílbelti
margfalt meira gagn en ógagn.
Aðra mynd birtir Ingi af bíl,
þar sem brúarhandrið gekk inn í
aftursæti, og segir farþega þar
hafa bjargast, með því að víkja
sér undan.
Það er ákaflega útbreiddur
misskilningur, að í bílum sé fólk
nánast súpermenn, sem sveifli
sér til og upphefji þyngdarlög-
málið og tregðulögmálið að vild.
En jafnvel, þótt fallist sé á, að í
framangreindu tilviki hafi far-
þegi vikið sér undan vá og um
leið viðurkennt, að í einstaka
tilfellum geti bílbelti verið til
óþurftar, rétt eins og uppskurðir
og lyf, er það reynsla af ná-
kvæmum rannsóknum á „sönn-
unum“ andstæðinga bílbelta er-
lendis, að þessar „sannanir"
hafa venjulega ekki staðist.
Ekki verða hér eltar (sætis)ól-
ar við fleiri staðleysur andstæð-
inga bílbeltanna.
Árásum þeirra á landlækni og
aðra þá, sem bera þetta stór-
fellda líknarmál fyrir brjósti,
munu aðrir svara.
Niðurstaða mín er þessi: Ilér
á landi slasast 6—700 manns
árlega í umferðarslysum, og
flestir þeirra eru ökumenn eða
farþegar í bíl. Alls staðar. þar
sem hílbelti hafa verið lögleidd.
hefur meiðslum. örkumlum og
dauðaslysum fækkað svo mjög,
að það samsvarar árlega þrem-
ur til fimm mannslífum og hátt
í hundrað slasaðra örkumla hér
á landi á IIVERJU ÁRI.
Gegn fullyrðingum manna,
sem telja, að hægt sé að draga
alhliða ályktun af örfáum, lítt
rannsökuðum tilvikum, stendur
reynsla hundraða lækna og ann-
arra þeirra, sem verða vitni að
afleiðingum tuga, hundraða og
þúsunda slysa.
Það kom fram í útvarpsþætti
á dögunum, að mænuskaðar með
tilheyrandi lömunum séu marg-
falt tíðari hér á landi en erlend-
is, m.a. vegna þess, að hér eru
ekki almennt notuð bílbelti. I
öðrum löndum hefur slíkum
slysum fækkað, sem og öðrum
slysum í umferð.
Þetta er ár fatlaðra. Eigum
við íslendingar að láta það
henda, að á þessu ári verði
komið í veg fyrir framgang
máls, sem bjargað hefur manns-
lífum og forðað tugum fólks frá
meiðslum og limlestingum strax
á þessu ári?
Eftir hverju er að bíða?
Frumvarpið er komið fram,
bílbeltin bíða ónotuð, rökin eru
ljós, víti annarra þjóða til varn-
aðar, og velvilji almennings er
fyrir hendi, ef marka má skoð-
anakönnun. Aðeins vantar
handauppréttingu þingmanna.
Skammarlega lengi hefur
dregist að koma þessu máli í
höfn.
Hve lengi á að berja höfðinu
við stýrið?
Eitt slys af hundruðum á íslandi:
Okumaður, sem á sér einskis
ills von, fær framan á sig bil,
sem ölvaður ökumaður ekur á
röngum vegarhelmingi...
... við áreksturinn kastast
hinn grandalausi ökumaður i
framrúðuna og beyglar meira
að segja framrúðukantinn með
enninu. Bílbeltið hangir ónotað
á snaganum. Lærdómur: Eng-
inn getur sezt upp í bíl og
fullyrt, að i þetta sinn muni
hann aka þannig, að ekki sé
hætta á slysi.