Morgunblaðið - 14.11.1981, Qupperneq 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 14. NÓVEMBER 1981
Elísabet Hjaltadóttir
Bolungarvík - Minning
Fædd 11. apríl 1900.
I)áin 5. nóvember 1981.
Amma mín, Elísabet Hjalta-
dóttir, lést aðfaranótt 5. nóvember
síðastliðinn á átttugasta og öðru
aldursári sínu, eftir langa sjúk-
dómslegu og stöðuga afturför síð-
ustu árin. Allir vissu að hverju
stefndi, aðeins var spurning um
tíma. Meðal ættingja og vina ríkir
söknuður en minningin um góða
konu og mikinn kvenskörung lifir.
Amma var fædd í Bolungarvík
11. apríl árið 1900. Hún var því af
þeirri kynslóð Islendinga, sem lif-
að hefur mesta breytinga- og
framfaratímabil í sögu lands
okkar. Amma ólst upp á fátæku
heimili eins og tíðast var um fólk
á hennar reki i litlu sjávarplássi á
þessum árum. Síðar varð það
hennar hlutskipti að verða bú-
stýra í Einarshúsi, þar sem var
eitthvert stærsta og erilsamasta
heimili á Vestfjörðum. Þess má
geta að í heila þrjá áratugi voru
fastir heimilismenn á milli 15 og
20 talsins. Að sögn manna sem
gerst þekkja fórst ömmu hús-
stjórnin einkar vel úr hendi. I há-
vegum hafði hún reglusemi,
hreinlæti og stundvísi.
A þeim árum sem ég fer fyrst að
muna eftir ömmu var hún komin á
sjötugs aldur. Heimilisfólki hafði
fækkað í Einarshúsi er hér var
komið sögu eða niður í það sem
talið yrði með stærri fjölskyldum í
dag. En Einarshús var áfram fullt
af lífi. Það gegndi áfram mikil-
vægu hlutverki í samskiptum
stórrar fjölskyldu. Dóttir og
tengdadætur komu þar gjarna við
í innkaupaferðum sínum, með
barnahóp í eftirdragi. Margir aðr-
ir rákust þar inn í kaffisopa, auk
þess sem allt starfsfólk verslunar
og skrifstofu kom tvisvar á dag í
kaffi til ömmu um margra ára
skeið.
Við barnabörnin áttum ekki síð-
ur en margir aðrir, gott athvarf í
Einarshúsi og fjölmenntum oft
þar. Af okkur barnabörnunum
sem bjuggum í Bolungarvík voru
sautján fædd á sjötta áratugnum.
Þá komu Halldóra og Hjalti, börn
ömmu og afa, og Halldóra Pálína,
fósturdóttir þeirra, iðulega í heim-
sókn að sumrinu með sínar fjöl-
skyldur og dvöldu þá oftast í Ein-
arshúsi. Húsið var stórt, auk þess
sem stór og skemmtilegur trjá-
garður var að húsabaki. Þá var
fjaran aðeins nokkrum metrum
neðan við húsið. Einarshús var því
tilvalinn vettvangur fyrir leiki
barna. og unglinga. Umburðar-
lyndi ömmu var einstakt, þegar
kannski 10—20 börn ólmuðust í
flestum herbergjum hússins. Hún
hafði skilning á leikþörf okkar og
samgladdist okkur innilega. Að
sjálfsögðu setti hún sínar reglur.
Okkur skildist það fljótt að þeim
reglum urðum við að hlýða, því
amma var skaprik kona og föst
fyrir.
Ég átti þess kost mörgum sinn-
um að búa hjá Elísabetu ömmu og
Einari afa, þegar foreldrar mínir
skruppu burt úr bænum. Ég
kynntist því vel af eigin raun
þeirri reglusemi og stundvísi sem
alltaf ríkti á heimili þeirra. Þrátt
fyrir mikið annríki hvarflaði t.d.
aldrei að afa að koma of seint í
matinn. Enda var matur í seinasta
lagi borinn fram kl. tíu mínútur
yfir tólf í hádeginu og kl. sjö að
kvöldinu. Ekki mínútu síðar. Þá
sendi amma mig oftlega það
snemma í skólann, að ég var
mættur heilli kennslustund of
snemma.
Amma og afi héldu þeim
skemmtilega sið lengi frameftir
aldri að fara í göngutúr á hverju
kvöldi, hvernig sem viðraði. Þess-
um göngutúr slepptu þau ekki
einu sinni á aðfangadag jóla, því
þá litu þau inn á heimili allra
barna sinna sem búsett eru í Bol-
ungarvík. Við barnabörnin biðum
komu þeirra ávallt með mikilli
eftirvæntingu.
Auk þess sem amma tók virkan
þátt í félagsstarfsemi í Bolungar-
vik, voru þau afi einkar dugleg að
sækja samkomur sem haldnar
voru í bænum. Hvort sem það voru
leikrit, tónleikar, þorrablót, kaffi-
samsæti eða skólaskemmtun, svo
eitthvað sé nefnt, voru þau mætt.
Þá hafði amma alla tíð gaman af
að hafa margt fólk í kringum sig
heima hjá sér. Þetta breyttist ekki
þótt aldurinn færðist yfir og sjúk-
leiki sækti á hana. Til marks um
það var það einlægt siður þeirra
ömmu og afa að bjóða fjölskyld-
unni allri, þ.e. börnum, tengda-
börnum, barnabörnum og barna-
barnabörnum þegar þau komu til
sögunnar, heim til sín á gaml-
árskvöld. Þessi siður var ekki síst
í þágu okkar barnabarnanna.
Honum var haldið allt til áramót-
anna 1978—1979, en þá voru að ég
hygg um 50 manns úr fjölskyld-
unni samankomnir á Holtastígn-
um.
Afi og amma voru einkar sam-
heldin hjón. Og síðustu árin þegar
amma var orðin sjúklingur, naut
hún mikillar umhyggju og ein-
stakrar tryggðar afa. Hann byrj-
aði ávallt daginn á því að hringja
niður á sjúkraskýli og spyrja um
iíðan hennar. Auk þess leið aldrei
sá dagur að hann heimsækti hana
ekki. Það gekk fyrir öllu öðru.
Amma og afi höfðu verið gift í
tæp 62 ár þegar amma lést. I lífi
þeirra skiptust að sjálfsögðu á
skin og skúrir. 1 stórbrotnum at-
vinnurekstri afa var amma honum
mikill styrkur, ekki síst á erfið-
leikatímum og sorgarstundum.
Þau í sameiningu hafa borið gæfu
til að skila miklu lífsstarfi í þágu
heimabyggðar sinnr.
Nú þegar amma er öll, veit ég að
hvert og eitt okkar barnabarna
hennar minnumst hennar með
hlýhug og söknuði.
Einar Jónatansson
Vetur er genginn í garð.
Skammdegið, tími myrkurs og
langra nótta fara í hönd.
Hrímguð jörð minnir á dauð-
ann, og það var einmitt á svartri,
hljóðri nóttu á öndverðum degi
hins 5. nóvember, að tengdamóðir
mín, Elísabet Hjaltadóttir lauk
jarðvist sinni.
Hún hlaut hægt andlát í
Sjúkraskýli Bolungarvíkur, hjúkr-
unarheimili, sem m.a. er athvarf
ellihrumra og sjúkra, og er Bolvík-
ingum til sóma, bæði er varðar að-
búnað og aðhlynningu.
Elísabet var heilsuhraust fram
yfir miðjan aldur og sjaldan mis-
dægurt. Mörg hin síðari ár reynd-
ust henni hinsvegar þung í skauti.
Langvarandi heilsuleysi hefur
hrjáð hana, eftir að hafa gengið
undir margar erfiðar skurðað-
gerðir, og höfðu afleiðingar þeirra
sett mark sitt á hana.
Má segja, að líf hennar hafi nú
síðasta árið blakt á skari, þar til
lífsljósið slokknaði nú að fullu.
Mér er bæði ljúft og skylt að
minnast hennar. Annað væri lítil
ræktarsemi frá minni hendi.
Fyrst skulu þá bornar fram
heilar þakkir fyrir það, hversu vel
hún og Einar, maður hennar, tóku
mér frá því fyrsta, er ég tengdist
fjölskyldunni, og hversu annt þau
létu sér alla tíð um okkur Hildi og
börnin okkar. Öll sú mikla rækt-
arsemi verður aldrei fullþökkuð.
Veit ég með vissu, að þannig var
því og varið með tengdabörnin
þeirra öll og fjölskyldur þeirra.
Ung þótti Elísabet tápmikil,
lagleg og glæsileg stúlka. Hún var
í eðli sínu lífsglöð og naut þess að
blanda geði við fólk, og eignast
þannig hlutdeild í lífi þess. Gaman
hafði hún að gleðjast með glöðum.
Mikið yndi hafði hún af því að
dansa, og hrókur alls fagnaðar var
hún.
Það var því engin tilviljun, að
henni voru falin margvísleg trún-
aðarstörf á vettvangi félagsmála,
en um áratugi lagði hún mikið að
mörkum til framdráttar menning-
ar- og mannúðarmálum í heima-
byggðinni.
Hún vann dyggilega að málefn-
um kvenna. Sat í stjórn og var um
áraraðir formaður í kvenfélaginu
Brautin, sjálfstæðiskvennafélag-
inu Þuríður sundafyllir, og heið;
ursfélagi í báðum þeim félögum. I
stjórn Sambands vestfirzkra
kvenna var hún um árabil. Hún
starfaði um langt skeið mikið og
vel í góðtemplarastúkunni Harpa
nr. 59.
I skólanefnd vann hún af mikilli
atorku allt til sjötugs aldurs eða í
20 ár og í skólabyggingarnefnd um
langt skeið.
Hún og maður hennar sýndu
skólanum og störfum þar jafnan
mikinn og einlægan áhuga. Það
var ekki einungis í orði heldur og á
borði. Við hátíðleg tímamót í ævi
þeirra og störfum afhentu þau
stórhöfðinglegar gjafir til skóla-
byggingar og búnaðar skólans, og
sýndu þannig í verki hug sinn og
skilning á þeim þýðingarmiklu
ábyrgðarstörfum, sem þar eru
unnin.
Sama hug báru þau og til kirkju
sinnar, sem við ýmis þáttaskil
naut ríkulegrar rausnar þeirra.
Þegar þau hjón áttu gullbrúð-
kaup hinn 21. nóvember 1969,
stofnuðu þau kirkjubyggingarsjóð
með rausnarlegu framlagi.
Hlutverk þess sjóðs er að vinna
að því að ný kirkja rísi í kaup-
staðnum.
Á 50 ára hjúskaparafmælinu af-
hentu þau og myndarlegar pen-
ingaupphæðir til allra menningar-
og mannúðarfélaga á staðnum.
Slíkar gerðir undirstrika djúp-
stæðan skilning þeirra hjóna á
þýðingarmiklu hlutverki viðkom-
andi stofnana og félaga.
Mikil umsvif einkenndu heimili
þeirra Elísabetar og Einars. Einar
einn stórbrotnasti athafnamaður
þessa lands. Barnahópurinn stór,
auk vina og venzlafólks, er athvarf
áttu hjá þeim, að ógleymdum öll-
um þeim fjölmörgu gestum, er bar
þar jafnan að garði.
Hildur, móðir Elísabetar, mæt
kona og greind, og vangefin dóttir
hennar, dvöldust lengstum í skjóli
þeirra hjóna, en þær unnu heimil-
inu af mikilli trúmennsku. Svo var
einnig um fleiri. Kristján E.
Kristjánsson, sem alla tíð hefur
verið tryggur og trúr vinur fjöl-
skyldunnar. Þá naut og móðir Ein-
ars, Halldóra, stórbrotin merkis-
kona, skjóls þeirra hjóna og að-
hlynningar, en hún bjó í næsta
nágrenni.
Það var því hlutskipti Elísabet-
ar að stjórna stóru heimili. Hún
var líka aðsópsmikil húsfreyja,
sköruleg og stjórnsöm, viljasterk
og ósérhlífin, gestrisin og hjálp-
söm.
Hún gerði miklar kröfur til
sjálfs sín og ætlaðist til þess sama
af börnum sínum og öðrum, sem
með henni störfuðu.
Langtímum saman voru um 20
manns í heimili, og Elísabet lagði
áherzlu á, að allt væri í röð og
reglu, myndarlegt og snyrtilegt.
Hún vandi því börnin sín snemma
á að hjálpa til, og af skiljanlegum
ástæðum varð hún að leita eftir
aðstoðarfólki utan heimilisins.
Voru að venju tvær vinnukonur
hjá henni, og þá ungar stúlkur,
sem varð þeim góður skóli og
mörgum ungum manninum varð á
að iíta hýru auga til.
En það sem einkenndi öðru
fremur heimilið var barnahópur-
inn fríði, mannvænlegur, sam-
stilltur og glaðvær.
Börnin höfðu flest góða söng-
rödd, eins og faðir þeirra, og móð-
irin hafði mikið yndi af söng. Það
var líka oft glatt á hjalla í Ein-
arshúsi og mikið sungiö, — meira
að segja tekið lagið stundum í há-
deginu. Ýmisskonar leikir voru
iðkaðir, tekið í spil o.fl. o.fl. Það
var einmitt þessi glaðværð og
mikla samheldni fjölskyldunnar,
sem setti öðru fremur svip á þetta
myndarheimili.
Barnalán þeirra hjóna hefur
veitt þeim ómælanlega gleði, og
börnin hafa verið foreldrum sin-
um stoð og stytta með svo marg-
víslegum hætti og ræktarleg í
bezta máta.
Þau hafa líka sett svip sinn
mjög víða á umhverfi sitt og sam-
tíð. Heimilið naut vinsælda og
virðingar allra, er því kynntust.
Margir hafa notið þar hjálpar og
velvildar, og góðgerðir hafa þar
jafnan verið fram bornar af mik-
illi rausn.
Stórar ættir standa að þeim
hjóiium báðum, en frændfólk
Elísabetar er sumpart búsett hér
við Djúp, sumpart syðra og víðar
um land. Stór frændgarður henn-
ar er og búsettur í Kanada.
Allt þetta fólk er ég þekki til, er
mesta myndar- og mannkostafólk.
Þess skal hér aðeins getið, að móð-
urafi Elísabetar, Elías Eldjárns-
son, sem búsettur var að Sútara-
búðum í Grunnavík smíðaði og
gerði við mörg skip hér víðsvegar
við Djúp á sinni tíð. Talið er, að
hann hafi smíðað 130 skip.
Hjúskapur þeirra Elísabetar og
Einars hefur staðið í nærfellt 62
ár.
Þau voru gefin saman í hjóna-
band 21. nóvember 1919 í Tjald-
tanga við Hestfjörð í Súðavíkur-
hreppi af séra Sigurði Stefánss-
yni, alþingismanni í Vigur.
Hafði Einar komið við í Vigur á
leið í land úr sjóferð, til að ná í
prestinn til hjónavígslunnar, en
Einar var formaður á bátnum.
Þau voru allslaus af veraldar-
gæðum, en heilsuhraust og rík af
bjartsýni og áræði.
Samhuga og samheldin hafa
þau verið.
Mér eru í barnsminni vana-
bundnar kvöldgöngur þeirra, sem
þau hjónin stunduðu sér til hress-
ingar og heilsubótar, en jafnframt
til að fá fréttir af aflabrögðum.
Slíkur var áhuginn fyrir gangi
mála.
Lífsbaráttan hefur oft verið
hörð, og sorgin knúð dyra, en með
atorku sinni og athöfnum hafa
þau lagt grundvöll að stórstígum
efnalegum framförum, sem þau og
samferðarfólkið hafa orðið aðnjót-
andi í ríkum mæli.
Þau hafa vissulega verið í far-
arbroddi um hálfrar aldar skeið,
og lagt krafta sína fram heila og
óskerta til farsældar bolvískum
hagsmunum.
Þess er líka minnzt með inni-
legri þökk, nú þegar lífsbók Elísa-
betar er lokað.
En þrátt fyrir allar framfarirn-
ar er eins og Bolungarvík verði
rislægri, þegar rótgrónir sam-
ferðamenn hverfa sjónum okkar
eftir langa og góða samfylgd.
Elísabet stóð djúpum rótum í
Boivískum jarðvegi. Fædd hér
hinn 11. apríl árið 1900, og lífssaga
hennar er svo til öll skráð hér. í
dag, laugardaginn 14. nóvember,
verður hún borin til moldar frá
Hólskirkju.
Bolvíkingar kveðja nú einn sinn
traustasta og mætasta borgara,
sem um langan aldur hefur svo
mjög sett svip sinn á þetta litla
samfélag okkar.
Nú við vistaskiptin fylgja henni
einlægar bænir okkar með heilli
þökk fyrir allt það, sem með henni
gafst.
Benedikt Bjarnason.
í dag er til moldar borin Elísa-
bet Hjaltadóttir húsfreyja í „Ein-
arshúsi" í Bolungarvík, eiginkona
Einars Guðfinnssonar, hins mikla
athafnamanns, sem löngu er
Iandskunnur fyrir framtak og
dugnað.
Ég ætla ekki að rekja æfiferil
þessarar látnu vinkonu minnar,
vil aðeins rifja upp í huga mér
elskuleg kynni við hana og fjöl-
skyldu hennar í áratugi. Vináttu
þeirra við foreldra mína meðan
þau lifðu og margar góðar stundir
á heimili þeirra í glaðværum hópi.
Það ríkti sérstakur andi í „Ein-
arshúsi". Um leið og komið var inn
úr dyrunum, fann maður hve hús-
ið var fullt af lífi, og andi góðvild-
ar og glaðværðar lagði á móti
manni. Þau voru líka óvenju sam-
hent, hjónin Einar og Elísabet.
Utan húss og innan var jafnan um
margt að hugsa. Hún Elísabet var
ekki útivinnandi húsmóðir, eins og
við erum svo margar nú, konurn-
ar. En skyldi hún ekki hafa skilað
þjóðfélaginu drjúgum skerfi, þar
sem hún stóð af rausn og mynd-
arskap fyrir sínu stóra heimili,
með átta þróttmikil börn auk fóst-
urdóttur. Hún byrjaði smátt eins
og svo margir af hennar kynslóð
gerðu, en hún stóð við hlið manns-
ins síns í blíðu og stríðu og fyrir
hagsýni og dugnað blessaðist
þeirra búskapur.
Þá voru ekki öll þessi þægindi
sem nú eru til að létta heimilis-
störfin. Heimilisfólkið hjálpaðist
að við þau. Heimilin voru vinnu-
staður allrar fjölskyldunnar og
flestir hlutir voru unnir þar, utan-
aðkomandi þjónusta var sáralítil.
Það valt á miklu að húsmóðirin
kynni til verka og sæi nauðsyn
þess að kenna unga fólkinu að búa
að sínu og bjarga sér sjálft. Þá
voru góð heimili raunverulegir
uppeldisstaðir, sem komu í stað
margra þeirra skóla, sem nú hafa
að miklu leyti tekið við uppeldis-
hlutverkinu.
Þau hjónin Elísabet og Einar
áttu við mikið barnalán að búa.
Öll þeirra börn eru dugandi at-
gervisfólk, sem flest hafa sest að í
heimabyggðinni og halda áfram
því starfi, sem foreldrarnir hófu,
að efla og styrkja atvinnulíf og
menningu í Bolungarvík.
Fyrir nokkrum árum var ég sem
oftar, gestur á heimili þeirra hjón-
anna. Þá var verið að halda upp á
afmæli eldri dótturinnar, Hall-
dóru vinkonu minnar. Svo að segja
öll fjölskyldan var þar saman
komin. Börn, tengdabörn og
barnabörn. Það var myndarlegur
og glaður hópur og góður að
blanda við geði.
Mér var hugsað til þess þá, hve
gleðilegt það hlyti að vera fyrir
þau gömlu hjónin að líta yfir hóp-
inn sinn. Er það ekki í rauninni
mesta hamingja hvers foreldris að
sjá börnunum sínum vegna vel og
horfa á þau byggja upp traust
heimili, sem valda sínu uppeld-
ishlutverki.
I „Einarshúsi" var ekki bara
verið að ala upp 9 börn. Þar var
gestagangur meiri en algengt var.
Margir þurftu að hitta húsbónd-
ann og öllum var boðið inn og oft
ekki mikiil fyrirvari hjá húsfreyju
að framreiða veitingar. Mann-
margt var þar oft í borðstofunni
hjá Elísabetu og myndarlega á
borð borið.
Það var víðar en á heimilinu,
þótt stórt væri, sem Elísabet lagði
hönd á plóginn. Hún tók mikinn
þátt í ýmsum félagsmálum, var
t.d. í stjórn og formaður í kvenfé-
laginu Brautinni og í sjálfstæð-
iskv.félagi Bolungarvíkur „Þuríði
Sundafylli". I stjórn Sambands
Vestf. kvenna var hún í fjölda-
mörg ár. I öllum þessum félögum
var hún virkur starfsmaður,
áhugasöm og ósérhlífin. Á hún
miklar þakkir skildar fyrir þau
störf.
Það er óhætt að segja, að Elísa-
bet og hennar jafnaldrar mundu
tímana tvenna. Lífsbaráttan var
hörð og krafðist mikils erfiðis og
hagsýni, ef fólk átti að komast
sómasamlega af. Þjóðfélagsleg að-
stoð var hverfandi lítil. Það var
annað hvort að duga eða drepast.
Okkur, sem tókum við af þessari
kynslóð er hollt að líta til baka og
sjá hverju hún afkastaði. Við
munum þá e.t.v. síður barma
okkur yfir ástandinu í þjóðfélag-
inu nú, en hafa í heiðri þá fyrir-
mynd sem hún gaf okkur um elju-
og nægjusemi og það að gera kröf-
ur fyrst og fremst til sjálfs sín
fremur en til annarra.
Ég veit, að Elísabet hefur aldrei
harmað það hlutskipti sitt að vera
bundin innan veggja heimilisins
við uppeldi og umönnun barna