Morgunblaðið - 03.12.1981, Qupperneq 13

3ER 1981 1 3
Eins og skáldari
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. DESEMl
Sá á kvölina, £
sem á völina
Bókmenntir
Guðmundur G. Hagalín
Mánasilfur
Safn endurminninga III.
Gils Guðmundsson valdi efnið og sá
um útgáfuna.
Útgefandi: Iðunn, Reykjavík 1981.
Þá er komið út þriðja bindi af
Mánasilfri, og eru þau samtals 846
allstórar blaðsíður. í þessu þriðja
bindi eru minningaþættir eftir
tuttugu og sex manns, tuttugu
karlmenn og sex konur, og hafa þá
birzt í hinum þremur bindum
frásagnir eftir áttatíu og sex höf-
unda, þar af tuttugu konur.
Um hið vandgerða val segir Gils
svo í formála fyrsta bindis:
„Mörg atriði hafa haft áhrif á
valið, ekki sízt það sjónarmið, að
safnritið verði sem fjölbreyti-
legast. Tilvalið hefur þótt til birt-
ingar, þar sem saman fer merki-
legt efni og lifandi eða snjöll frá-
sögn. Rétt er að taka fram, að ekki
hafa verið valdir kaflar vegna
fræða- eða heimildagildis sér-
staklega. Öðru fremur birtast hér
frásagnir, þar sem lýst er með eft-
irminnilegum hætti sálar- og til-
finningalegu lífi sögumannsins
sjálfs eða hvernig hann skynjar
tiltekin fyrirbæri tilverunnar, sé
hann þess um kominn að veita les-
andanum hlutdeild lífsreynslu
sinnar."
Mér virðist, að Gils hafi tekizt
mæta vel að fylgja þessum regl-
um. Um röðun efnisins hefur hann
brugðið á það einfalda ráð að
fylgja stafrófsröðinni í nafni höf-
undanna, og kemur það furðuvel í
veg fyrir, að lesturinn verði leiðin-
legur vegna einhæfni. Þegar ég
opnaði bókina í fyrsta skipti, lenti
ég á kaflanum „Frá mýri, hrauni
og fjörusandi", og þá fór svo, að ég
las hann allan strax, en þar er lýst
af svo næmri og sérstæðri snilld
tilbrigðum náttúrufegurðar, sem
fer fram hjá flestum, að rétt einu
sinni harmaði ég það, að höfund-
urinn, Ásta Sigurðardóttir, skyldi
ekki bera gæfu til langs lífs og
mikilla afreka í þágu íslenzkra
bókmennta. En að loknum lestri
kaflans, athugaði ég, hvað væri
næst í bókinni á undan honum.
Það reyndist vera eftirminniieg
frásögn hins mikla hestamanns,
Ásgeirs frá Gottorp um mesta
kostagrip, sem hann hafði eignazt,
en næst á eftir kaflanum um feg-
urð mýrar, hrauns og fjöru reynd-
ist koma frásögnin Klausturvist,
eftir Benedikt Sveinbjarnarson
Gröndal!
Mér þykir svo hæfa að minnast
á það, sem hefur þótt ærinn kost-
ur á þjóðsögum Jóns Árnasonar.
Mikill þorri sagnanna er bókfærð-
ur eftir beinni frásögn kvenna og
karla, sem ekki höfðu notið
fræðslu í skólum. En þær sögur
eru ljós spegill af tungutaki og
Gils Guðmundsson
frásagnarsnilli svokallaðrar
„óbreyttrar alþýðu" um land allt. í
Mánasilfri eru tveir tugir af sextíu
og sex sögumönnum, sem aldrei
hafa í skóla komið eða þá aðeins í
barnaskóla eins og þeir skólar
voru á frumstigi. Frásagnir þeirra
ættu því að vera sönnun þess,
hverjir frásagnarsnillingar sumir
óskólagengir, eða svo gott sem,
fjölmargir voru þegar sagnirnar
voru skráðar, karlar og konur,
hvað sem svo líður í þessu efni því
fólki, sem er í hinum yngri aldurs-
flokkum þessarar þjóðar. En vel
væri það við hæfi, að skólar þjálf-
uðu allrækilega frásagnargáfur
nemenda sinna — og má vera að
níu ára barna- og unglingafræðsla
fái þar nokkru áorkað.
Þakka ég svo Gils Mánasilfrið
og óska framhalds. Og útgefanda
bókanna og þeim, sem þær hafa í
stakk búið, ber og að þakka allan
frágang þeirra.
Guðmundur Gíslason Hagalín,
á Mýrum í Reykholtsdal.
Hjálmarsson
Einar Guðmundsson:
NÝJA BÓKIN
Ljóð.
Dieter Roths Verlag
Stuttgart, Germany
1981.
Einar Guðmundsson hefur lengi
verið í hópi tilraunamanna í rit-
mennsku, beitt sér fyrir ýmsum
uppákomum í prósa, samið opnar
skáldsögur, birt nákvæma dagbók
um líf sitt í Reykavík meðal
skálda og listamanna og fleira
fólks. Þrátt fyrir tómahljóð (með-
vitað) á köflum hafa þessar bækur
Einars verið nýjung.
Nú hefur Einar Guðmundsson
sent frá sér ljóðabók, en útgefandi
hennar er Dieter Roth sem lagt
hefur mikið af mörkum til frum-
legrar bókaútgáfu, ekki síst með
eigin verkum. Bækur þær sem
Dieter Roth setti saman hér á
sjötta og sjöunda áratugnum eru
meðal þeirra verka sem rutt hafa
brautina fyrir vaxandi listgrein.
Nýja bókin fjallar um margt, en
er einkum skýrsla um Einar Guð-
mundsson hér og nú. Sviðið er
Reykjavík, oftast Lækjartorg og
göngugata í Austurstræti þar sem
hjarta borgarinnar slær að sumra
mati. Það sem við kynnumst í
Nýju bókinni er m.a. „munurinn á
orðum/ og korðum/ munurinn/ á
faxi/ og laxi/ munurinn/ á sósu/
og Rósu“. Hér eru æfingar máls og
stíls, til dæmis reynt að mynda
sem lengst orð. Hvernig líst les-
endum á öxulþungavinnuvélabragð-
kirtlastarfsemi?
Aðferð Einars til tjáningar
kemur í ljós í eftirfarandi línum:
Borgin skridin undan nóltinni, og vaxandi
hljoóafroóa umlvkur líkamshylkin er
geyma sálir folksins í fotunum. þar sem
það skáskýlur sér innan um draslið á
Kotunum: einkcnnilegt hvernig það hangir
allt saman á einni og sömu spýtunni.
Kg þykist skynja æðaslátt mannlífsins
á þessari stundu; og ég finn á mér að ég
er í þessari setningu að hlaupa upp í
hroka^— stíg á það! Stend mig líka að
verki. að rembast eins og rjúpan við
staurinn að sýnast alvarlegur (óvart),
eins og skáldari — hætti því eins og
skot: l»að að vera alvarlegur, að vera alLs
var, er einhver vandmeðfarnasti hlutur í
heimi...
Þegar höfundinum er ljóst að
hann er að verða einum um of
alvörugefinn eins og fyrstu til-
vitnuðu línurnar sýna er gripið til
þess ráðs að beita sjálfan sig
gagnrýni, skopast að sjálfum sér.
Höfundurinn vill síst af öllu verða
„eins og skáldari". Síðar segir:
„Framhjá mér æðir fólk á leiðinni
upp á/ hillur lífs síns og samtímis
heyri ég/ sjálfan mig kaupa pylsu
með öllu af manni/ í pylsuvagni."
Hátíðlega er komist að orði um
fólkið og hillur lífs þess. En hátíð-
leikinn er rofinn af pylsukaupum.
Höfundurinn er staðsettur í miðj-
um hversdagsleikanum.
Þótt Nýja bókin einkennist
fyrst og fremst af vilja til að búa til
bók bendir hún til þess að Einar
Guðmundsson stefni í þá átt að
verða skáldari. Til þess virðjst
hann hafa burði eftir Nýju bók-
inni að dæma: „... Að/ sækja orð í
greipar lífsins, það er ekki/ ólíkt
því að róa til fiskjar...“
flD PJONEER