Morgunblaðið - 16.03.1982, Blaðsíða 28

36
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 16. MARZ 1982
Skipulagsleysi
í orkumálum
Forsætisráðherra og iðnaðaráðherra á öndverðum meiði
Hér fer á eftir fyrsti hluti
ræðu þeirrar, sem Þorvaldur
Garðar Kristjánsson, alþm.
flutti við 1. umræðu um
þingsályktunartillögu um
virkjunarframkvæmdir og
orkunýtingu.
Orkulindir landsins eru ein
þeirra gæða, sem okkur eru verð-
mætust. Aðeins lítill hluti þessara
auðlinda, sem þjóðin á í vatnsföll-
um og jarðvarma hefur verið
virkjaður. En í orkulindum lands-
ins er að finna grundvöil að nýrri
sókn til bættra lífskjara, líkt og
sjávarútvegurinn var í upphafi
þessarar aldar. Bætt lífskjör og
atvinnuöryggi landsmanna eru
höfuðmarkmið þeirrar atvinnu-
stefnu, sem fylgja þarf. Það er því
megin verkefnið nú að hagnýta
hin gífurlegu verðmæti, sem fólg-
in eru í orkulindum landsins. Um-
ræðan um orkumálin í dag byggist
á þessum sjónarmiðum. Þess
vegna eru orkumálin í dag mál
málanna. Hér er um slíkt stórátak
að ræða, að einbeita þarf vilja og
atorku þjóðarinnar til að fást við
það. Það þarf að sameina þjóðina
til átaka í málum, sem svo mjög
varða gengi hennar og framtíð.
Ríkisstjórn, hver svo sem hún er
á hverjum tíma, verður að hafa
forustu um slík stórmál. En því
miður er þeirri forustu ekki fyrir
að fara í dag. Þess vegna er veg-
ferð þjóðarinnar í þessum efnum
reikul og ráðlaus, svo að ekki sé
meira sagt.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur í
stjórnarandstöðu mótað stefnu og
lagt fram tillögur til að mæta
þeim þörfum, sem hin viðamiklu
viðfangsefni krefjast. Ríkisstjórn-
in hefur ekki viljað brjóta odd af
ofiæti sínu og ganga til samstarfs
við Sjálfstæðisflokkinn um þessi
mál. Ríkisstjórnin hefur beitt
meirihluta valdi sínu á Alþingi til
þess að svæfa þessi mál eða koma
í veg fyrir, að þau hlytu þinglega
meðferð. Samt sem áður hefur
málatilbúnaður Sjálfstæðisflokks-
ins haft sín áhrif í þessum efnum.
Ríkisstjórnin hefur ekki séð sér
annað fært en að taka nokkurt
mið af hugmyndum og tillögum
flokksins í eigin tillögugerð. En
seinlæti og tregða hefur einkennt
allar aðgerðir ríkisstjórnarinnar í
þessum efnum. Veldur þar mestu
tvískinnungsháttur eða bein and-
staða í stóriðjumálunum.
Frumvarp um ný orkuver
Á síðasta þingi fluttum við
sjálfstæðismenn frumvarp um ný
orkuver. Frumvarpið kvað á um
framkvæmdir í virkjunarmálum.
Gert var ráð fyrir heildaráætlun
um tilskilin verkefni, sem að væri
stefnt að lokið yrði á þeim áratug,
sem var að hefjast.
Hér var um að ræða stærsta
átakið, sem enn hefur verið gert
til þess að nýta orkulindir lands-
ins til verðmætasköpunar fyrir
þjóðarbúið. Þannig átti að vera
tryggt að fullnægt væri þörfum
hins almenna notanda. Með þess-
ari aukningu vatnsvirkjana átti að
leysa af hólmi innflutta olíu, bæði
til húshitunar og raforkufram-
leiðslu. Bent var á, að slíkar
orkuframkvæmdir gætu skapað
möguleika á nýtingu raforku til að
framleiða nýja orkugjafa í stað
þeirra, sem við nú flytjum inn, svo
sem til rekstrar skipa og bifreiða.
Þá var haft í huga, að möguleikar
gætu skapast til að nota rafmagn
beint til að knýja samgöngutæki.
En umfram þetta allt áttu orku-
framkvæmdir þær, sem hér var
um að ræða, að geta lagt grundvöll
að stóraukinni iðnvæðingu, stór-
iðju og gjaldeyrisöflun í formi út-
fluttrar iðnaðarvöru. Það voru
slíkar framkvæmdir, sem gátu
verið bezta tryggingin fyrr bætt-
um lífskjörum og atvinnuöryggi
landsmanna.
Framkvæmdir þær, sem frum-
varp þetta fól í sér, voru raforku-
ver allt að 330 MW í Jökulsá í
Fljótsdal, raforkuver allt að 180
MW í Blöndu, raforkuver allt að
130 MW við Sultartanga og stækk-
un Hrauneyjafossvirkjunar um
allt að 70 MW. Þessar fram-
kvæmdir námu samtals 710 MW
og var það rúmlega 100% aukning
frá uppsettu afli í núverandi
vatnsaflsvirkjunum, sem nema
samtals 680 MW. Þegar frumvarp
þetta var lagt fram á síðasta þingi
hafði ríkisstjórnin ekkert haft
fram að færa á Alþingi í þessu
efni. I umræðum um frumvarpið
gat iðnaðarráðherra ekki fett
fingur út í þessar framkvæmdir.
Enda ýtti frumvarpið svo undir
hæstvirtan ráðherra, að hann var
kominn sjálfur með frumvarp
tveim mánuðum síðar, sem fól í
sér sömu virkjanaframkvæmdir.
Röð virkjanaframkvæmda
Það eina, sem hæstvirtur iðnað-
arráðherra í raun og veru þóttist
geta hengt hatt sinn á, var það, að
frumvarp okkar sjálfstæðismanna
kvað ekki á um röð virkjanafram-
kvæmda. Gert hafði verið ráð
fyrir heildaráætlun um þessi verk-
efni, sem að yrði stefnt að lokið
yrði á einum áratug og fram-
kvæmdaröð réðist af hagkvæmn-
issjónarmiðum eftir því sem nauð-
syn krefði til þess að ná þessu
marki. Þessi áætlun, sem fól í sér
tvöföldun á uppsettu afli í vatns-
virkjunum landsmanna, hafði ver-
ið byggð á þeirri forsendu, að
komið yrði á fót stóriðju til þess
að hagnýta orkuna frá þessum
virkjunum. Röð virkjanafram-
kvæmda hlaut því að vera ákveðin
með hliðsjón af framvindu stór-
iðjumála.
Ríkisstjórnin varð ber að lodd-
araleik í tali sínu um röðun virkj-
anaframkvæmda á síðasta þingi.
Þetta kom berlega í ljós, þegar
ríkisstjórnin lagði fram í maímán-
uði síðastliðnum, frumvarp sitt að
lögum um raforkuver. Þar var
ekki heldur að finna ákvæði um
röð virkjanaframkvæmda, enda lá
þá ekkert fyrir um fyrirætlanir
ríkisstjórnarinnar í stóriðjumál-
um. Hér var um að ræða sömu
virkjanir og í frumvarpi okkar
sjálfstæðismanna og skyldi málið
koma aftur til kasta Alþingis til
þess að ákveða framkvæmda-
röðina. Það er það, sem skeð hefur
með tillögu þeirri til þingsálykt-
unar, sem við nú ræðum. Mun ég
koma að því síðar.
Stefnumótun í
stóriójumálum
Á síðasta þingi fluttum við
sjálfstæðismenn þingsályktunar-
tillögu um stefnumótun í stóriðju-
málum. Tillagan hlaut ekki af-
greiðslu frekar en önnur stórmál
okkar. Á þessu þingi höfum við
sjálfstæðismenn borið fram svip-
aða þingsályktunartillögu um
hagnýtingu orkulinda landsins til
stóriðju. Þessi tillaga gerir ráð
fyrir að komið verði á fót a.m.k.
þremur til fjórum nýjum stóriðju-
verum á næstu 15 árum á þeim
stöðum á landinu, þar sem þess er
þörf og staðhættir og aðrar að-
stæður henta, enda sé hægt að
flytja þangað nægilega orku á
hagkvæman og öruggan hátt. Þá
er gert ráð fyrir, að stefnt verði að
því, að þau stóriðjuver, sem fyrir
eru í landinu, verið stækkuð sem
fyrst. Tillagan mælir svo fyrir, að
forgöngu um hagnýtinu orkulinda
landsins til stóriðju skuli hafa sér-
stök nefnd, stóriðjunefnd, sem Al-
þingi kjósi. Efni þessarar tillögu
verður ekki rakið sérstaklega hér;
hæstvirtur fyrsti þingmaður
Reykvíkinga gerði þessari tillögu
rækileg skil þegar hann mælti
fyrir henni í fyrradag.
Eftir að sjálfstæðismenn á
tveim þingum í röð hafa borið
fram tillögur til þingsályktunr um
stóriðjumálin, rumskar ríkis-
stjórnin loks og Iætur til sín heyra
í þessum efnum, sem eru svo
veigamikil og raunar forsenda
fyrir öllu því, sem verið er að tala
um varðandi hagnýtingu orku-
linda landsins. Þetta gerist með
tillögu þeirri, sem nú er hér á
dagskrá. Og kem ég síðar að því.
Skipulag orkumála
Á síðasta þingi bárum við
sjálfstæðismenn fram frumvarp
til orkulaga. Frumvarp þetta fól í
sér tillögur um heildarskipulag og
yfirstjórn orkumála. Það var að
stofni til það sama, sem sérstök
nefnd, skipuð af þáverandi iðnað-
arráðherra, Gunnari Thoroddsen,
árið 1977, gerði tillögu um. Frum-
varp þetta fól í sér margs konar
nýmæli um hin veigamestu atriði.
Það gerði t.d. ráð fyrir langtíma-
áætlun um orkubúskap þjóðarinn-
ar, sem gerð yrði til 10 ára og
skyldi árlega leggja fyrir Alþingi
skyrslu um framvindu áætlunar-
innar. Frumvarpið fól í sér breyt-
ingar á skipulagi Orkustofnunar,
sem miðuðu í meginatriðum að því
að styrkja stjórnun stofnunarinn-
ar, hnitmiða verksvið hennar við
rannsóknir á orkulindum lands-
ins, áætlanagerð um orkubúskap-
inn og aðstoð og ráðgjöf við
stefnumótun í orkumálum og að
efla áhrifavald stofnunarinnar og
þátt hennar í heildarstjórn
orkumálanna. Þá var gert ráð
fyrir að staða Landsvirkjunar yrði
styrkt þannig, að fyrirtækið hefði
á hendi orkuvinnslu hvar sem
væri á landinu, þar sem lands-
hlutafyrirtæki kæmu ekki til
greina, en að landshlutafyrirtæki
gætu hvert á sínu veitusvæði reist
og rekið orkuver. Hér verða ekki
talin öll þau veigamiklu nýmæli
eða rakið sérstaklega það efni,
sem frumvarp þetta hefur að
geyma. En frumvarpið náði ekki
afgreiðslu á síðasta þingi.
Þó að ekkert gerist í skipulagi
orkumálanna, virðast allir vera
sammála um að eitthvað þurfi að
gera. Meira að segja segir svo í
stjórnarsáttmála núverandi ríkis-
stjórnar, að setja skuli lög um
skipulag orkumála, um megin raf-
orkuvinnslu og raforkuflutning,
þar sem m.a. verði ákveðin sam-
ræmd heildarstjórn þessara mála.
En hvers vegna skeður ekkert í
skipulagsmálunum? Til þess að
svara þessu verður að hafa í huga
þann ágreining, sem hefur verið
um skipulag raforkuvinnslunnar.
Annars vegar er það sjónarmið, að
megin orkuframleiðslan eigi að
vera á einni hendi. Hins vegar er
það sjónarmið, að þótt eitt aðal-
orkufyrirtæki verði í landinu,
skuli öðrum heimilt að setja á
stofn og reka raforkuver, ef vilji
og geta eru fyrir hendi. Hæstvirt-
ur forsætisráðherra hefur verið
sporgöngumaður þessarar stefnu
á undanförnum árum. Þess er
skemmst að minnast, að þegar
hann var iðnaðarráðherra setti
hann á stofn orkunefndir fyrir
hina ýmsu landshluta til þess að
vinna að því að koma á fót lands-
hlutafyrirtækjum, sem hefðu m.a.
með að gera raforkuvinnslu. Þessi
stefna komst í framkvæmd á
Vestfjörðum með stofnun Orku-
bús Vestfjarða svo sem kunnugt er
og þróunin í þessa átt á eftir að
halda áfram, sbr. þingsályktun-
artillögu um Orkubú Suðurnesja,
sem nú hefur verið lögð fram á
þessu þingi. Hæstvirtur iðnaðar-
ráðherra hefur aftur á móti verið
sporgöngumaður fyrir þeirri
stefnu, að megin raforkuvinnslan
skuli öll vera á hendi eins aðila í
landinu. Af þessar ástæðu er
skipulag raforkumálanna í sjálf-
heldu. Hæstvirtur iðnaðarráð-
herra kveinkar sér við að fylgja
stefnu hæstvirts forsætisráðherra
um skipulag orkumálanna og
hæstvirtur forsætisráðherra
veigrar sér við að framfylgja und-
ir sínu forsæti stefnu hæstvirts
iðnaðarráðherra.
Afleiðingar skipulagsleysisins í
orkumálunum eru hörmulegar.
Skipulagsleysi hamlar í ýmsum
efnum eðlilegum vinnubrögðum í
orkumálunum til trafala og stór-
skaða fyrir framvindu þessara
mála og þjóðarbúið í heild. Ríkis-
stjórnin virðist stefnulaus og ráð-
iaus í þessum málum. í bili virðist
ríkisstjórnin hafa gefist upp við
að koma á lögbundnu skipulagi í
þessum efnum. Klórað er í bakk-
ann í lögum um raforkuver frá
síðasta þingi, þar sem kveðið er á
um það, að ríkisstjórninni sé
heimilt að semja við Landsvirkjun
um að reisa og reka Blönduvirkjun
og Fljótsdalsvirkjun. Unz þeir
samningar hafi tekizt skuli Raf-
magnsveitur ríkisins hafa með
höndum rannsóknir, hönnun og
undirbúningsframkvæmdir í nánu
samráði við Landsvirkjun. Allt
ber þetta vott um ráðleysi og fálm
í svo þýðingarmiklum málum, sem
hér er um að ræða. Þetta er
ástand, sem ekki er viðunandi. Það
dugar ekki, að skipulagið sé inn-
byggt í iðnaðarráðherra. Það er
a.m.k. ekki varanleg skipan, því
ráðherrar koma og fara. Skipu-
lagsmálunum verður að koma í
höfn. Þess vegna hafa sjálfstæð-
ismenn flutt á ný á þessu þingi
frumvarp til orkulaga til að
freista þess að ráða hér bót á.
Hins vegar er ekkert að finna um
skipulagsmálin í þeirri þings-
áiyktunartillögu, sem hér er á
dagskrá. Bendir það til þess, að
ágreiningur hæstvirts forsætis-
ráðherra og hæstvirts iðnaðarráð-
herra um skipulagsmálin sé enn
óleystur.
Húshitunarmál
Jafnframt því sem við sjálfstæð-
ismenn höfum gert tillögu í virkj-
unarmálunum höfum við ítrekað
lagt fram tillögu til þingsályktun-
ar um framkvæmdaáætlun í
orkumálum vegna húshitunar. Þar
var gert ráð fyrir, að ríkisstjórnin
fæli Orkustofnun að gera áætlun
um framkvæmdir í orkumálum
vegna húshitunar. Skyldi áætlun
gerð til næstu fjögurra ára og
miða að því, að innlendir orku-
gjafar komi í stað olíu, ódýrari
innfluttir orkugjafar verði nýttir í
stað dýrari og orkunýting verði
bætt. Áætlun þessari var ætlað að
ná til tiltekinna verkefna, svo sem
jarðhitaleitar, framkvæmda við
hitaveitur, lagningar aðalhá-
spennulína rafmagns, styrkingar
rafdreifikerfis, lúkningar sveita-
rafvæðingar og orkusparandi að-
gerða. Ég ætla ekki að fara að
ræða þetta efnislega hér, en nefni
það aðeins sem dæmi um verkefni,
sem ríkisstjórnin leggur kollhúfur
við. Slíkar tillögur okkar sjálf-
stæðismanna hafa ekki náð fram
að ganga.
Frammistaða ríkisstjórnarinn-
ar við að létta byrðar þeirra, sem
hita hús sín með olíu, er kapítuli
út af fyrir sig. Á næstsíðasta þingi
höfðum við sjálfstæðismenn for-
ustu um flutning frumvarps til
laga um niðurgreiðslu olíu til upp-
hitunar húsa. Meðflutningsmenn
voru úr öllum flokkum. Hefði því
mátt ætla, að málið næði fram að
ganga. Frumvarp þetta var ný-
flutt, þegar núverandi ríkisstjórn
tók við völdum. Einn flutnings-
manna frumvarpsins varð þá við-
skiptaráðherra. Þar með átti mál-
inu að vera tryggður framgangur,
þar sem það heyrði undir þennan
ráðherra. Því var nú ekki að
heilsa, því að þó menn séu viðmæl-
andi í orkumálunum áður en þeir
fara í hæstvirta núverandi ríkis-
stjórn, þá umhverfast þeir, þegar
þangað er komið. Það er ekki nóg
að þeir hlaupist frá góðum málum,
heldur gerast þeir dragbítar í
þeim sömu efnum, eins og glöggt
hefur mátt marka af framferði
hæstvirts viðskiparáðherra varð-
andi niðurgeiðslu olíu til upphit-
unar húsa, svo sem einkar glöggt
kom í ljós hér á Alþingi við af-
greiðslu fjárlaga fyrir árið 1982.
Þess skal þó getið, sem til bóta er.
Ráðherra hefir nú loks látið til-
leiðast að hækka olíustyrkinn.
Fyrsti hluti rædu Þorvaldar
Garðars Kristjánssonar um orkumál